Aspekti novog desnog radikalizma : predavanje

Izdavač: Karpos
Naslov originala: Aspekte des neuen Rechtsradikalismus

„Znam da Vi, gospodine Guy Verhofstadt, predstavljate vrstu političke klase koja veruje da globalni uticaj može da se postigne samo bombardovanjem“. Ovakvu i brojne slične kritike na račun militarizma, zloupotrebe moći, čestih vojnih intervencija koji nisu doveli ni do kakvog poboljšanja (u Iraku, Avganistanu, Libiji) godinama je u Evropskom parlamentu „levičarima“ upućivao jedan „desničar“, „engleski nacionalista“ i „suverenista“ – Nigel Farage. Adresati su se obično, kako se

to može videti na brojim youtube videima, na to samo cinično smejali, jer ko još može da veruje da „socijalisti“, „socialdemokrati“, „levičari“, nisu istinski pacifisti, demokrati, ljudi posvećeni internacionalnoj pravdi i usrećivanju ljudi. Za nekog semiotičara, pak, koji posmatra politički život, neumitno se nameće jedan utisak: označeno je isuviše dugo klizilo ispod označitelja, da je gotovo potpuno iskliznulo. Ono na šta označitelj „levica“ danas referiše, nema mnogo veze sa referentom od pre 50 godina.
I upravo stoga se postavlja pitanje – šta nam to relevantno danas može poručiti Adornovo predavanje iz 1967. godina o desnici, koja je tada bila optuživana da pokreće ratove i sukobe, kojoj se pripisivala nekričnost, nedemokratičnost, nacionalizam, reakcionarstvo, bezosećajnost za potrebe i interese drugih i drugačijih, rasizam i neokolonijalizam? Danas znamo da su granice porozne i da nema oštrih dihotomija. Upravo je u Nemačkoj jedan visokopozicionirani poličar Socijaldemokratske partije Nemačke – Thilo Sarrazin – objavio 2010. godine knjigu „Nemačka samu sebe ukida. Kako našu zemlju stavljamo na kocku“ u kojoj je ponavljao najveći deo stavova koje je tradicionalna desnica zastupala i radio ono što je ona odvajkada radila: esencijalizovala lične i kolektivne identitete („ti si takav, bio si i bićeš“) i vrednosno hijerarhizovala kulture i posledično ljude. Nemcima su godile te stare melodije i knjiga je statistički najprodavanija „non-fiction“ knjiga u Nemačkoj u modernoj istoriji – do 2012. se prodala u oko 1.5 miliona primeraka, a njene delove su objavljivali Der Spiegel i Bild-Zeitung (Axel-Springer-Verlag).
Ako prihvatimo da linija razgraničenja između levice i desnice danas nije u svim vidovima tako jasna kako je bila, čini nam se, u Adornovo vreme, njegovo predavanje „Aspekti novog desnog radikalizma“ i dalje je izuzetno aktuelno, budući da problemi o kojima je govorio – ekstremni nacionalizam i rasizam, nedostatak empatije i tolerancije, nesamokritičnost, propaganda koja preuveličava i širi laži i poluistine – i dalje pritiskaju ne samo nemačko, nego, razume se, naše i druga evropska društva.
„Izlaganje Theodora W. Adorna o Aspektima novog desnog radikalizma iz 1967. spada u filozofova javna posredovanja. Kako je reč o čistom usmenom predavanju održanom na Bečkom univerzitetu, koje je do sada postojalo samo kao tonski snimak, ono je ostalo gotovo nepoznato. Međutim, više od pola veka kasnije još impresionira ekspresivnost analize koja se mestimično čita poput komentara na aktuelna dešavanja.“
Volker Weiss

Ostali naslovi koji sadrže ključne reči: Sociologija politike
Ostali naslovi iz oblasti: Sociologija

2021; Broširani povez; latinica; 21 cm; 61 str.; 978-86-6435-157-7;

Prikaz

06.09.19

Zašto je Teodor Adorno danas tako aktuelan?

DW 06.09.2019.
Predavanje Teodora V. Adorna „Aspekti novog desnog radikalizma“ osvaja liste bestselera. Zbog čega su misli tog filozofa na tu temu tako aktuelne 50 godina od njegove smrti – objašnjava istoričar Folker Vajs.
U čuvenom djelu „Dijalektika prosvjetiteljstva", koje su u Sjedinjenim Državama 1947. zajedno objavili Teodor Adorno i Maks Horkhajmer, autori su tražili odgovor na pitanje: „Zašto čovječanstvo tone u novu vrstu varvarstva umjesto da pređe u stanje istinske ljudskosti".
Rođen 1903, kao Teodor Ludvig Vizengrund, sin jevrejskog trgovca vinom imao je itekako razloga da postavi to pitanje. Sa dolaskom nacionalsocijalista na vlast 1933, muzički teoretičar i filozof, koji je tezom o Kjerkegardu habilitirao, odnosno stekao pravo da predaje na univerzitetima, bio je lišen tog prava, kao i svi drugi prosvjetni radnici koji su bili Jevreji ili polu-Jevreji kao Adorno. Poslije par godina koje je kao predavač proveo u Oksfordu u Engleskoj, emigrirao je u Sjedinjene Države, gdje je 1938. godine postao zvanični član njujorškog Instituta za društvena istraživanja. Od 1943. kada je postao državaljanin SAD, zvanično je preuzeo majčino prezime - Adorno.
Teodor V. Adorno se 1949. vratio u Frankfurt. Bavio se vezom između vlasti i fašizma, 1952. je govorio o „Kulturnim i društvenim strukturnim promjenama u ujedinjenoj Njemačkoj". Godine 1967, u vrijeme kada je „Nacionalna demokratska stranka Njemačke" (NPD) ušla u parlamente šest pokrajina, studentima u Beču je održao predavanje na temu „Aspekti novog desnog radikalizma". To predavanje, koje je postojalo samo kao audio snimak, čuvena izdavačka kuća Zirkamp je sada objavila kao knjigu.
Folker Vajs, Istoričar, koji se u istraživanjima koncentše na desni ekstremizam, napisao je tekst koji je objavljen na kraju te knjige.
DW: Kritičar kapitalizma Teodor V. Adorno je bio na vrhuncu svoje „slave" početkom šezdesetih. Pedeset godina nakon njegove smrti, filozofski patrijarh odjednom je opet jedan intelektualaca kojim se bavi javnost. Koji su to njegove misli još uvijek važne za naše globalizovano društvo?
Folker Vajs: Adornova filozofija nije bila samo kritika kapitalizma, vec´ svojevrstan pregled modernosti u cjelini. On je posebnu pažnju posvetio efektima razvoja civilizacije društva na pojedinačne subjekte, odnosno: Koliko slobode i koliko novih prijetnji donosi napredak.
Kao pametan marksista, znao je da nije ni moguc´e niti poželjno zaustaviti tehnološki razvoj. Međutim, nije pao u jednostavan optimizam napretka koji je dugo dominirao ljevicom. Za njega je iskustvo bilo značajno, ono što se događa kada se znanje stavi u službu vladavine, a ne oslobađanja. Tako jedno društvo na najvišem nivou tehnologije može da se pretvori u novo varvarstvo - 19. i 20. vijek nude su dovoljno materijala da se ta teza ilustruje. Iako je „moderna" u međuvremenu pokopana, iako se diverzifikovala i govorimo o njoj u njenim raznim manifestacijama, suštinska pitanja Adorna ostaju aktuelna tokom dugog vremenskog perioda.
Adorno je bio mislilac, a ne aktivista. Ali njegova fraza „Nema istinskog života u pogrešnom" (okruženju, prim. ur.) postala je popularna. Kakva analiza se krije iza ove formule?
Taj aforizam iz njegovog djela „Minima Moralia" odnosio se na nemoguc´nost uspostavljanja privatne sreće s obzirom na opšti katastrofalni razvoj društva. Savremena društva imaju tendenciju da budu totalitarna, njihov uticaj obuhvata sve, svako živo bic´e, svaku sferu života - niše nestaju. Međutim, to nikako ne znači da ne treba pokušavati činiti ispravno.
Dvadeset godina nakon pada takozvanog Trec´eg rajha, desničarski ekstremisti, NPD, ponovo su ušli u parlamente u Njemačkoj. Kako je Adorno objasnio uspjeh filozofije desničarskog ekstremizma?
Interesantno da Adorno kao glavne uzroke za to smatra deficite zapadnih demokratija, a ne aktivnosti starih nacista, koji su još bili veoma prisutni šezdesetih godina. Znao je da su desničari svoju snagu oduvijek crpjeli iz razočaranja ljudi zbog neostvarene emancipacije: Od 19. vijeka im se pričalo da su oni sami kovači svoje srec´e, ali su ipak, uvijek bili suočeni sa nevidljivom granicom. Tako je Adorno fašističke pokrete identifikivao kao „stigme demokratije".
Predavanje koje je Adorno održao bečkim studentima 1967. „Aspekti novog desnog radikalizma", sada je objavljeno kao knjiga i našlo se na listama bestselera. Šta ga čini tako aktuelnim, poslije više od 50 godina?
Te „stigme" mogu se nac´i i danas, na primjer, ako posmatramo deficite demokratije u birokratskim aparatima poput EU. U međuvremenu, ima sve više onih koji bi radije da budu suočeni sa manjim autoritetom poput neliberalne nacionalne države, nego sa teško razumljivim aparatima koji djeluju apstraktno.
Adorno ima šta da nam kaže i u oblasti socijalne psihologije. Ekonomski i tehnološki razvoj stvaraju osjec´aj sopstvene suvišnosti - Adorno se ovdje bavi koncentracijom kapitala i automatizacijom. Stvarne ili percipirane krize izazivaju želju da sve nestane. Ta sklonost ka katastrofalnom, dijelom iz straha, dijelom iz čežnje, karakteriše ove pokrete do današnjih dana. A metode koje je Adorno primijetio kod NPD-a i danas se koriste. Kombinacija tehničkog savršenstva i potpuno suludog sadržaja može se pratiti na Internetu svakog dana.
Šta preporučuje Adorno, kako se suprotstaviti desničarsko- ekstremističkoj politici?
On nije imao iluziju da se vođe desnice mogu preobratiti razgovorom. Ta misao bi sigurno samo izazvala namrštenost generacije koja je doživjela Drugi svjetski rat. On preporučuje da se jasno istaknu posljedice desne politike, njene destruktivne osobine. Ali iznad svega, on želi da preobrati njihovu omladinu - što je, danas to možemo rec´i, u to vrijeme bilo prilično dobro urađeno.
Osnivač „Frankfurtske škole" bio je oštroumni kritičar kulture. Kritikovao je glasnu, propagandističku kulturu. Kako ju je prepoznao?
Nije on jedini osnivač. Više imena je povezano sa grupom autora „Kritičke teorije", Horkhajmer, Polok, Lovental, Benjamin, Markuze, From, Krakauer, da nabrojimo samo najpoznatija imena.
U modernoj kulturi Adorno je kritikovao serijsko, šematsko - prilično tipičan diskurs ovih krugova. Valter Benjamin razmatra gubitak jedinstvene umjetnosti, umjetnosti koja gubi auru u uslovima masovne produkcije. Danas se umjetnost i sama bavim motivom svoje industrijske proizvodnje. Sve dok postoji refleksija uslova stvaranja, ništa se ne može rec´i protiv serijskih kreacija. Kritično postaje kada se šematsko lažno predstavlja kao autentično - to je trenutak kada ulazimo u carstvo kiča i propagande.

Aspekti novog desnog radikalizma : predavanje

703 din

Zašto je Teodor Adorno danas tako aktuelan?