Banovi Kraljevine Jugoslavije : biografski leksikon

Izdavač: Institut za savremenu istoriju

...U skladu sa ideologijom integralnog jugoslovenstva, prilikom formiranja banovina nije se vodilo računa o ranijim istorijskim celinama. One su, po ugledu na francuska rešenja unutrašnje uprave, nosila, kao i francuski departmani, imena reka. Slovenija je, u celini, bila u sastavu Dravske banovine sa sedištem u Ljubljani, Hrvatska je podeljena na Savsku, sa sedištem u Zagrebu, i Primorsku banovinu, sa sedištem u Splitu. Primorskoj banovini (nije bilo dovoljno velike reke za zbirno ime) dodat je i deo zapadne Hercegovine, a Bosna je podeljena na Vrbasku i Drinsku banovinu (sa dodatim srezovima iz Srbije). Istoč

na Hercegovina sa Dubrovnikom i Metohijom uključena je u sastav Zetske banovine sa sedištem na Cetinju. Zapadni delovi Srbije ušli su u sastav Moravske banovine, Vojvodina s delom Srbije u Dunavsku banovinu, a po obimu najveća bila je Vardarska banovina s Makedonijom, Kosovom i delom današnje južne Srbije....
...Biografije 68 ličnosti predstavljenih u ovom leksikonu čine političku i činovničku elitu na koju se kralj oslonio u svojim namerama da radikalno preuredi unutrašnje odnose u zemlji uvodeći lični režim... Pored biografija banova i upravnika grada Beograda u ovom leksikonu predstavljene su i biografije njihovih pomoćnika koji su u značajnijem vremenskom periodu bili vršioci dužnosti. Budući da je imenovanje i postavljanje u nekim banovinama, poput Vrbaske, odlagano iz političkih razloga, neki pomoćnici su njima rukovodili čak i po nekoliko godina...

2019; Broširani povez; latinica; 24 cm; 262 str.; 978-86-7403-231-2;

Banovi Kraljevine Jugoslavije

Biografski leksikon Banovi Kraljevine Jugoslavije predstavlja nastavak rada na izradi biografija političke elite Kraljevine Jugoslavije koji je započet projektom Senatori Kraljevine Jugoslavije. Biografski leksikon. Uvodna studija naslovljena je Banovine Kraljevine Jugoslavije 1929–1941. Prvo poglavlje uvodne studije Politička situacija u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca 1918–1921. Vidovdanski ustav obrađuje različite koncepcije o uređenju nove države, odnose Srba i Hrvata po tom pitanju, a naročito političke prilike koje su dovele do donošenja Vidovdanskog ustava i njegove osnovne karakteristike. Poglavlje Oblasna samouprava proučava period od početka 20ih godina do 1929. koji karakteriše postojanje 33 oblasti kao osnovnih administrativnih jedinica Kraljevine SHS. Autori navode ingerencije koje su oblasti kao administrativne jedinice imale, strukturu vlasti, njihovu ulogu u Kraljevini ali i političke implikacije vezane za njih. Naročito je istaknut dvostruki karakter oblasti: centralistički oličen u velikom županu postavljenom od strane kralja i samoupravni oličen u oblasnoj skupštini i oblasnom odboru.

Poglavlje Kriza parlamentarizma i zavođenje diktature kralja Aleksandra I obrađuje period od sredine 20ih godina i pojave ozbiljne političke krize u državi manifestovane u nefunkcionalnosti parlamenta, sukobu vlasti i opozicije, tenzijama između Srba i Hrvata, prekomernom mešanju dvora u politički život itd. Autori kao jedan od izvora političke nestabilnosti označavaju Vidovdanski ustav. Kulminacija političke situacije usledila je nakon atentata na Stjepana Radića krajem 1928. i zavođenja lične vladavine kralja Aleksandra I 6. januara 1929. U poglavlju Podela zemlje na banovine autori pišu o poreklu ideje o formiranju banovina, kao i glavnim političkim akterima stvaranja istih zakonom iz oktobra 1929. Najvažniji kriterijumi za podelu države na devet banovina, kako autori ističu, bili su saobraćajni i ekonomski. Rasterećivanje centralne vlasti, smanjivanje administracije kao i sprečavanje organizovanja po nacionalnoj osnovi predstavljali su takođe ciljeve ove reforme. Najobimnije i najvažnije poglavlje uvodne studije naslovljeno je Banovinska samouprava. Autori banovine definišu kao najviše upravne i samoupravne administrativne jedinice u Kraljevini. Dvojaki karakter banovina poticao je od bana koji je predstavljao državnu vlast i banovinskog veća i odbora koji su imali samoupravni karakter. Struktura banske uprave u osnovi se delila na odeljenja, odseke i odeljke. Autori su dosta pažnje posvetili ingerencijama bana, podbana, banskog veća i banskog odbora, potom finansijama banovine, inspekcijskim organima, vezama policijskih organa i vlasti u banovini. Zaključak autora je da je državni centralizam razlog što banovine nikad nisu razvile neophodnu autonomiju. Poslednji deo uvodne studije prikazuje statističke podatke o veroispovesti, poreklu i zanimanju banova. Autori uvodne studije su M. Pavlović, P. Vajagić i N. Stambolija.

Glavna celina knjige naslovljena je Biografije i sastoji se od biografija 68 ličnosti, banova, podbanova i upravnika grada Beograda. Biografije uobičajeno sadrže: ime i prezime ličnosti, datum i mesto rođenja i smrti, sliku dotičnog, informacije o poreklu i roditeljima, školovanju, angažmanu u Prvom svetskom ratu, političku afilijaciju i rad posle rata, funkcije koje je zauzimao, angažman na mestu bana, podbana ili upravnika grada Beograda itd. Kao izvore za biografije autori su koristili arhivsku građu, memoarsku građu, štampu, službene listove i glasnike kao i relevantnu istoriografsku i drugu literaturu. Autori biografija su: dr Predrag M. Vajagić, dr Milan Gulić, MA Rade Ristanović, Nebojša Stambolija, prof. dr Momčilo Pavlović, MA Nemanja Mitrović, dr Gregor Antoličič, dr Stjepan Matković, dr Milutin Živković, dr Stipica Grgić, dr Božica Slavković Mirić, MA Momir Ninković.

Poslednju celinu knjige predstavljaju Prilozi. Prvi deo iznosi za svaku od 9 banovina: geografsku kartu, imena i prezimena banova sa vremenom njihove službe, ličnu karte banovine sa statističkim podacima o površini, broju kuća i domaćinstava, polnoj, verskoj i jezičkoj strukturi stanovništva sa grafičkim prikazima, imena srezova kao i gradova sa brojem stanovnika. Za kraj istaknuti su i grafički prikazi pismenosti stanovništva prema polu, kao i socijalna struktura (zanimanja) stanovništva banovine. Drugi deo priloga sastoji se od tekstova zakona, uredbi i pravilnika. Među njima su: „Zakon o nazivu i podeli Kraljevine na upravna područja“, „Zakon o banskoj upravi“, „Uredba o Banovini Hrvatskoj“ i drugi.

Biografski leksikon Banovi Kraljevine Jugoslavije predstavlja značajan doprinos u izučavanju političke i činovničke elite Kraljevine Jugoslavije, kao dobar primer zajedničkog rada istoričara Srbije, Hrvatske i Slovenije. Najveću korist od ovog dela mogu imati autori koji se bave istorijom jugoslovenske monarhije, njenim političkim ali i društvenoekonomskim životom.

Miloš Čorbić