Dometi demokratije

19.01.06 NIN

Kecmanović nas uvodi u svet ključnih pretpostavki demokratije, ali i savremenih kontroverzi demokratizacije u postkomunističkim zemljama. To nisu samo njegova temeljna demokratološka razmatranja nego i vrlo kreativna poniranja u dramu svakodnevice društava u tranziciji koja obiluju duhovitim analizama, lucidnim opservacijama i originalnim formulacijama. Značenje autorskog pristupa koji konstrukte nauke o politici, ali i vlastite ideje, neprestano selektuje, meri i valorizuje u poređenju sa stanjem na terenu doći će do punog izražaja u drugom delu “Dometa demokratije”. Tu Kecmanović tematizuje nekoliko suštinskih pitanja spontanog, režiranog, pa i direktno nametnutog širenja demokratije sve do granica jedinog univerzalnog poretka. “Može li se uopšte, u kojoj meri i sa kakvim posledicama, liberalna demokratija izvoziti na područja nikakve ili sasvim tanke građanske tradicije i pluralističke političke kulture?” “Kakve su šanse tzv. skraćivanja istorije koje bi zemljama i narodima istočne Evrope, ubrzanim razvojem, nadoknadile ’godine koje su pojeli skakavci’?” “Da li kriza prestrojavanja sa planske na tržišnu privredu, koja u dugim godinama tranzicije ispostavlja cenu dodatnog zaostajanja, može dovesti do delegitimisanja demokratije i okretanja ka nedemokratskim rešenjima?”.

“Prosečni rušilac socijalizma” je očekivao kapitalizam “države blagostanja” koja se oslanja na brojnu i imućnu srednju klasu te progresivnim oporezivanjem najbogatijih vrši budžetsku preraspodelu u korist socijalno ugroženih. Suočio se, međutim, sa neoliberalnom državom nemilosrdne tržišne utakmice koju su na Zapadu utemeljili još Tačerova i Regan, a koja saseca bogate budžete i fondove koji neobrazovanim, siromašnim, bolesnim, starim i nezaposlenim nisu dozvoljavali da potonu. Primenjen u uslovima opšte zaostalosti zemalja u tranziciji, posredstvom uslova, kriterijuma i standarda koje ispostavljaju MMF, Svetska banka, Pariski i Londonski klub, te razne agencije EU, neoliberalni model kapitalizma pretvorio se u surovu prvobitnu akumulaciju kapitala. Sve te nedaće, bez obzira na broj onih koje su nas snašle, sada se tretiraju kao privatni problem lične nesposobnosti da se neizbežne posledice tranzicije anticipiraju i preveniraju. Istovremeno, socijalistička država je poluvekovnim paternalizmom stvorila mentalitet zavisnosti od sveznajuće i svemoguće avangarde koja je obezbeđivala i posao i platu i stan i penziju i školovanje i lečenje. Za većinu neimara tranzicije njeni plodovi se još nalaze na visokoj grani, a da natrag ne može jer se ne zna ni kako ni kuda. Kao ironična, crnohumorna strana istorije deluje kada hiljade gladnih i obespravljenih protestuje pred vladama i parlamentima tražeći da im se obezbede prava koja su im samo koji mesec ili godinu ranije ukinuta.

Svakako je najzanimljiviji treći deo knjige, u kojem autor razmatra uzroke zaostajanja u tranziciji većine republika i pokrajina bivše Jugoslavije. Sadržaj tog dela možemo predstaviti naslovima poglavlja koji su, istovremeno, najfrekventnije hipoteze o tome zašto smo početkom DžDžI stavljeni u magareću klupu novog svetskog poretka. Na primer: “Interesi velikih sila”, “Obnova vekovnih omraza”, “Prednosti postale nedostatak”, “Boljševici sprovode tranziciju”, “Srpsko autoritarno nasleđe”, “Ponovo probuđene nacije”, “Sukob civilizacija”, “Demokratija kao rastvarač” ... Nadahnute, dinamične, zanimljive, utemeljene i ubedljive redove, autor nije mogao ispisati samo kao ugledni profesionalac od karijere u političkoj nauci. To ne bi bilo moguće da istovremeno već decenijama nije oštrio pero kao medijski analitičar tekućih političkih procesa, te da se povremeno i sam nije ogledao kao istaknuti državni, stranački i javni akter u burnim decenijama na razmeđu dva veka i dva sistema.

U zaključnom razmatranju Nenad Kecmanović objašnjava “Balkanski demokratski ćorsokak”. “Demokratizacija je pokrenula lavinu fragmentisanih suvereniteta koja je najprije rastočila sovjetski blok i, zatim, i sve socijalističke federacije, a sada ozbiljno prijeti i preostalim višenacionalnim državama na Zapadnom Balkanu. Konsocijativne demokratije u SCG, u BiH, pa i u BJRM, ne pokazuju, pri tome, dovoljan integrativni potencijal da savladaju sve jače centrifugalne sile na Kosovu, u Crnoj Gori, u RS i tzv. Herceg-Bosni te u zapadnoj Makedoniji ... Na okupu ih još uvijek jedva održavaju međunarodni protektorati i evropska uslovljavanja. I to nauštrb demokratije.” Teško bi bilo reći da vreme proteklo od objavljivanja knjige autoru nije dalo za pravo.

Kecmanovićeva razmišljanja nisu štivo za uspavani duh kome je sve jasno i rado deli ljude na prijatelje i neprijatelje. A ni on se ne opredeljuje ideološki ili politički. Kao da kaže: balkanska tragedija (i-ili komedija) se nastavlja, sa nama ili bez nas. “Dometi demokratije” su intrigantna, zanimljiva i inspirativna knjiga, koja se izdvaja iz tematski srodnih koje su proteklih godina kod nas objavljene u oblasti političkih nauka.

Nikola Poplašen

30.07.05 Politika

Od istočne Evrope do zapadnog Balkana

Povodom nove knjige dr Nenada Kecmanovića, profesora Fakulteta politički nauka „Dometi demokratije”, izdavač „Čigoja štampa”, biblioteka „Politea”, Beograd 2005.

U političkom i ideološkom rivalstvu između onih koji su praktikovali i propagirali demokratiju, posebno liberalnog tipa, oslonjenu na kapitalistički sistem i onih koji su zagovarali i gradili „narodnu demokratiju” oslonjenu na komunistički projekat „svetle budućnosti” koji se za savremenike pokazao teškim, mučnim i nerealnim, nemotivišućim i nasilnim, pobedu su izvojevali ovi prvi. Simbolički, to je u Evropi označeno rušenjem Berlinskog zida – do juče neprobojne gvozdene zavese između dve politike, ideologije i dva sveta. Kada je ta teška zavesa uklonjena pokuljale su mase da se konkretno upoznaju sa sanjanim idealom, misleći da od tog momenta i oni učestvuju u njemu i, što je još značajnije, uživaju u njegovim darovima, ali su se, već u prvom suočavanju, sudarili sa još mnogo većim teškoćama od onih iz kojih su izašli (gubljenje minimalne egzistencijalne zaštite, očaj i haos, prepuštanje bezakonju, rušenju svih sistema, posebno vrednosnog, sukobe po raznim osnovama, do ratova).

Deo tog sudara dvaju sistema u istočnoj i jugoistočnoj Evropi sa posledicama koje su iz njega proizašle, u svojoj novoj knjizi teorijski razmatra i na konkretnom materijalu savremenih događanja analizira dr Nenad Kecmanović, redovni profesor i šef departmana za politikologiju Fakulteta političkih nauka u Beogradu. Autor postavlja pitanje: „Koji su realni dometi demokratije? Da li je demokratija zaista metafora za sve dobro, lijepo i pravedno u jednom društvu, kako tvrdi Klaus fon Bejme ili je demokratija postala najbemsilenija riječ u savremenoj politici, kako smatra Bernard Krik? Živimo li u vremenu definitivnog trijumfa demokratije ili samo prolazimo kroz još jedan ciklus njenog uspona nakon koga slijedi loša budućnost demokratije koja je zaparavo već počela? Zašto plima demokratije u zemljama periferije drugog i trećeg svijeta koincidira sa osjekom demokratije u zemljama razvijenog svijeta? Kako objasniti da je globalizacija i evropeizacija demokratije bila istovremeno praćena provalom enormne količine nasilja u Čečeniji i u Iraku, u Avganistanu i na Zapadnom Balkanu? Nije li konačno sazrelo vrijeme da se kritički pozabavimo ograničenjima demokratije, izvan postkomunističke egzaltacije i mistifikacije demokratije kojim je bilo praćeno rušenje Berlinskog zida”.

Politička tranzicija

To su samo neka od politikološki krucijalnih i politički aktuelnih pitanja koje je Kecmanović otvorio u ovoj knjizi koju bismo mogli nazvati svojevrsnom demistifikacijom demokratije kao tobožnjeg leka za sve boljke savremenog čovečanstva pa čak i demokratijom kao najmanjim zlom u skladu sa Čerčilovom izrekom da je „demokratija najgori režim samo ukoliko isključimo sve ostale koje smo iskusili“.

U prvom delu knjige ( „Od demokratije do teorijskih predpostavki demokratizacije”) Kecmanović analizira sistemske, institucionalne i proceduralne osnove političke tranzicije, a u drugom („Između autoritarne i demokratske političke kulture”) razmatra bolna suočavanja zemalja istočne Evrope sa skromnom demokratskom tradicijom i autoritarnom političkom kulturom nasleđenom iz komunističke ali i predkomunističke prošlosti. U zaključnom delu knjige pod naslovom „Pauza ili kraj demokratizacije na zapadnom Balkanu”, Kecmanović je svoju analizu fokusirao na ono

što se krajem prošlog i početkom ovog stoleća dešavalo na prostoru druge Jugoslavije.

Pod njegovom lupom vide se nemoć i kraj komunističke ideologije i sistema, nemoć i dezorijentacija vladajuće nomenklature, posustala ekonomija, slaba i neodlučna podrška međunarodne zajednice, frustrirano stanovništvo kojem se ne nudi perspektiva i koje postaje lak plen retrogradnih ideologija iz prošlosti, obojenih mitskim i mitološkim naslagama.

Kecmanović, međutim, istovremeno, upozorava da su ne samo marksisti nego i liberali potcenili vitalnost etnonacionalnog faktora - jedni zanoseći se proleterskim internacionalizmom na bazi klasnog jedinstva, a drugi precenjivanjem kapaciteta liberalne demokratije da na bazi građansikih prava i individualnih sloboda apsorbuje grupne identitete. Nasuprot predvodničkim disidentskim elitama koje su bile inspirisane demokratskom politikom i tržišnom ekonomijom, široku bazu plišanih revolucija mobilisala je ideja uspostavljanja ili obnavljanja nacionalne države koju je suspendovala komunistička ideologija i politika ograničenog suvereniteta.

Evropska uslovljavanja

„Demokratizacija je pokrenula lavinu fragmentisanih suvereniteta koja je najprije rastočila sovjetski blok i, zatim, i sve socijalističke federacije, a sada ozbiljno prijeti i preostalim višenacionalnim državama na Zapadnom Balkanu”, smatra Kecmanović. Istovremeno, kako primećuje autor, konsocijativne demokratije u SCG, u BiH, pa i u BJRM, ne pokazuju dovoljan integrativni potencijal da savladaju centrifugalne sile na Kosovu i u Crnoj Gori, u Republici Srpskoj i „Herceg-Bosni”, u Zapadnoj Makedoniji .. A na okupu ih još uvijek drže međunarodni protektorati i evropska uslovljavanja.

„Da li će evropski standardi relativizovati vječno balkansko pitanje nacionalnih statusa ili će prethodno morati da se dovrši proces formiranja nacionalnih država na Zapadnom Balkanu”, pita se autor ove veoma podsticajne knjige koja je otvorena za dalja razmišljanja i istraživanja.

U njoj se ređaju teorijski stavovi, empirijska građa, pronicljive opservacije, duhovite i tačne procene zbog kojih Kecmanovićeva knjiga, uz to još napisana jezički jasno i stilski lepo, bez sumnje predstavlja značajan prilog našoj savremenoj politikologiji i, posebno, tranziciologiji i demokratologiji.

Čedomir ČUPIĆ