Država i društvo

01.06.12

Politički život

Knjiga Država i društvo Vukašina Pavlovića, s obzirom na svoju sveobuhvatnost i širinu, predstavlja specifični politikološki kosmos ideja koji čitaocu pruža priliku da ih interpretira u zavisnosti od svog disciplinarnog polazišta i nivoa prethodnog znanja. Značaj ovakve politikološke studije nalazi se, prvenstveno, u činjenici da uz oblje informacija koje nudi, prezentovanje stavova kako klasičnih tako i savremenih korifeja politikološke misli, ona ne zaključuje time što zatvara raspravu, već tako što inspiriše i podstiče čitaoca na dalje istaživanje. Ova knjiga je jedna od ne tako brojnih knjiga u srpskoj političkoj misli čije čitanje zamenjuje čitanje više relevatnih i ne manje značajnih naslova. Posebno bogatom je čini i sam način prezentovanja tema, odnosno smislenih veza između njih, koje autor, svojim odabirom argumentacije i njihovim rasporedom, neposredno preporučuje.
Centralna tema knjige je rasprava o odnosu između države i društva. Autor uspeva da o odnosu, o kome se na prvi pogled može učiniti da je već sve rečeno, iznese najvažnije tačke sporenja kroz sveobuhvatni prikaz antičkih, modernih i savremenih naučno-teorijskih debata. Iako se iz naslova knjige može učiniti da autor pridaje državi veći značaj u odnosu na društvo, ova pozicija se menja tokom razvijanja argumentacije knjige, pa se dominantnim ne čini posebno nijedan od elemenata odnosa, već odnos sam po sebi. Isto se može reći i za odnos između dva disciplinarna pristupa korišćena u studiji – normatvno-teorijskog i politikološko-sociološkog.
Državu i društvo čine dve odvojene celine – „Klasična misao o državi i društvu“ i „Savremena država i društvo“. U prvom delu autor se bavi istorijom političkih ideja, počevši od antičke političke misli, preko republikanizma, teorija društvenog ugovora do osnivača temelja moderne političke teorije – Hobsa, Loka, Monteskjea i Rusoa. U ovom delu dominantno je pitanje razvoja političkih ideja, pojmova i principa koje autor čita i objašnjava iz pozicije političkog sociologa. Međutim, ne može se reći da je ta pozicija čvrsto i nedvosmisleno određena kao takva. Kompletna studija pronalazi mesto koje se nalazi između političke teorije i političke sociologije, pa tako jednako mogu da je čitaju i jednako je značajna i za istoričare političkih ideja i za političke sociologe. Ona jasno pokazuje koliko politička sociologija duguje svom utemeljenju u političkoj teoriji i na poseban način sociologizira istoriju političke misli. Autor instrumentalizuje istoriju političke teorije u cilju pokazivanja onoga što je relevantno savremenim politikološkim raspravama uopšte. Takvo je, na primer, pitanje logosa i etosa političke zajednice koje preko antičkog određenja može da se čita i kroz shvatanje politike Makijavelija, političkog života i njegovog doprinosa političkoj sociologiji; pa sve do savremenih rasprava o kvalitetu političkih institucija i etici reprezentacije, odnosno predstavništva. Isto se može videti i kod poglavlja „Kritika despotizma“ gde autor čita i interpretira Monteskjea i Konstana, iako ne implicitno, kao svedok događaja iz devedesetih godina prošlog veka u Srbiji; kao i kod opisa rata između Sparte i Atine koji po dometima razaranja političkog etosa jedne zajednice može da se kontekstualizuje kroz sukobe na prostoru druge Jugoslavije.
Drugi deo knjige pokazuje osnovne tačke savremenih debata o pitanju odnosa između države i društva. Autor u ovom delu akcenat stavlja na pitanja o transformaciji moderne države (čemu je posvećeno posebno poglavlje „Savremena država“) i izazovima koji se danas stavljaju kako pred sam koncept države tako i pred koncept demokratije. Autor posebno mesto daje institucijama koje vidi kao kočije istorije „... koje joj služe, ali koje imaju i svoj vek trajanja“ (Pavlović, 2011: 250); kao svojevrsne kristalizacije ideja i trezore političkog pamćenja (Pavlović, 2011: 252), a samu državu definiše kao najvažniju političku instituciju u ljudskoj istoriji. S obzirom na važnost rasprava o političkim institucijama i ustanovama u okviru političke teorije, sociologije i antropologije, autor im posvećuje tri odvojena poglavlja u kojima se raspravlja o relaciji između političkog života i političkih ustanova, ličnosti i institucija i ideja i institucija („Društvo i političke institucije“; „Parlamentarizam i demokratija“; „Društvo, partije i država“). Autor ne zaboravlja ni ništa manje značajnu vezu između države i društva koju nude razmatranja o značaju institucionalne kulture i kulture uopšte („Društvo, kultura i država“). Autor se osvrće na tekuće debate o uticaju nacionalne kulture i konstrukta nacije na domen političkog izvodeći značaj rasvetljavanja tog odnosa za raspravu o multikulturalizmu. Iako je deo knjige „Savremena država i društvo“ dovoljno čvrst da može da stoji kao nezavisna studija, njegovo čitanje nakon prvog dela „Klasična misao o državi i društvu“ daje uvid o važnosti, smislu i sadržaju celokupne knjige, koji je daleko iznad zbira ova dva dela.
Kao i kod drugih knjiga sličnog obima i sveobuhvatnosti, problem ove studije jeste da, u zavisnosti preferencije čitaoca, pojedini delovi određenih poglavlja mogu da se shvate više kao informativno predstavljanje teme nego kao njeno dublje elaboriranje (npr. „Političko i građansko društvo u poglavlju Liberalna i konstitucionalna država“; „Donošenje odluka o ratu i miru u poglavlju Funkcije parlamenta u demokratiji“). Međutim, kada se u obzir uzme kompleksnost tema, upravo je to i jedna od osnovnih vrlina autora. Za neke teme, ma koliko se one činile važne onom koji ih čita, neophodno je napraviti rez, odnosno ponuditi dovoljnu količinu informacija koja će čitaoca uputiti na relevantnu literaturu i osnovne tačke teorijske rasprave. Tako ova knjiga, kako je dobro primetio profesor Ratko Božović, čini ontologiju bitnog, jer jasno pokazuje šta treba reći o oređenoj temi. To knjizi omogućava da lakše komunicira sa čitaocem bez obzira na njegovo interesovanje i prethodno znanje. Njeno bogatstvo je upravo u sistematičnosti u izlaganju kompleksnih a, neretko, i kontradiktornih polazišta unutar opusa datog teoretičara i teorijske struje politikološke misli o odnosu države i društva uopšte.
Tijana Dokić