Grad kao tekst

01.09.14

SOCIOLOGIJA , 2014.
Simboličke promene u urbanom prostoru vrlo su intenzivne i česte poslednjih decenija u gradovima nastalim na tlu bivše SFRJ. Uzrok dinamike promena političkih simbola u urbanom prostoru su postsocijalističke političke, ekonomske i kulturne transformacije. Knjiga Grad kao tekst nastala je kao rezultat istraživanja Srđana Radovića sprovedenog od 2008. do 2012. godine, radi izrade doktorske disertacije. Odbranjena je na Odeljenju za etnologiju i antropologiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu pod mentorstvom Bojana Žikića. Ova opsežna studija objavljena je u uglednoj ediciji Biblioteka XX vek koju dugo uređuje Ivan Čolović. Antropolog Srđan Radović je saradnik Etnografskog instituta SANU. Pod simboličkim promenama u urbanom prostoru Radović podrazumeva pre svega promene zvaničnih naziva javnih prostora, ulica, trgova, gradskih četvrti, škola, fabrika, bulevara, kejova, fakulteta i slično. Imena su potrebna radi davanja identiteta određenim prostorima. Autor smatra da identitet i sećanje predstavljaju polimorfne i dinamičke kategorije koje, zbog svoje istorijske uslovljenosti, uvek bivaju dovedene u pitanje. Knjiga se sastoji od sledećih poglavlja: 1. „Prostor i identitet”; 2. „Dekomemoracija”; 3. „Grad kao etnonacionalni tekst”; 4. „Glavni grad kao tekst” i 5. „Akteri politika i kontrapolitika prostora”. U ovom kontekstu, Radović ukazuje na značaj posmatranja grada kroz sistem znakova i simbola. On pokazuje da je: „Grad tako sačinjen od skupine znakova (arhitektura, spomenička baština, ulice itd.), pre svega javnih simbola i, kao većina kulturno/antropoloških tekstova utiče na konstrukciju identiteta ljudi i formiranje i promenu kulturnih vrednosti” (Radović, 2013: 13). Svi simboli i njihova promena pokazuju političke, ideološke ili nacionalne vrednosti koje vladaju u datom vremenu. Menjanje imena određenih prostora pokazuje pozitivan odnos vlasti prema osobama, događajima i grupama čija imena dobijaju. Promena i izostavljanje određenih imena, nasuprot tome, govori o lošem ili ambivaletnom odnosu prema njima. Radović se poziva na Lefevra koji razlikuje sirovi fizički, s jedne, i društveni prostor s druge strane, kao kompleksniji svet čija je signifikativnost društveno proizvedena. Prostor kao društveno proizvedena politička kategorija predstavlja i sredstvo kontrole i dominacije. Autor naglašava da je kolektivno pamćenje regulisano mehanizmom moći. Njega poseduju vladajuće elite u datome društvu. Od vladajućeg sistema vrednosti zavisi kolektivno pamćenje u njemu. Gramši je pokazao da hegemonija sistema vrednosti predstavlja savez grupa različitih ideologija (Radović, 2013: 34). Taj savez grupa se menja promenom različitih društvenih okolnosti. i kontrapolitika prostora”. U ovom kontekstu, Radović ukazuje na značaj posmatranja grada kroz sistem znakova i simbola. On pokazuje da je: „Grad tako sačinjen od skupine znakova (arhitektura, spomenička baština, ulice itd.), pre svega javnih simbola i, kao većina kulturno/antropoloških tekstova utiče na konstrukciju identiteta ljudi i formiranje i promenu kulturnih vrednosti” (Radović, 2013: 13). Svi simboli i njihova promena pokazuju političke, ideološke ili nacionalne vrednosti koje vladaju u datom vremenu. Menjanje imena određenih prostora pokazuje pozitivan odnos vlasti prema osobama, događajima i grupama čija imena dobijaju. Promena i izostavljanje određenih imena, nasuprot tome, govori o lošem ili ambivaletnom odnosu prema njima. Radović se poziva na Lefevra koji razlikuje sirovi fizički, s jedne, i društveni prostor s druge strane, kao kompleksniji svet čija je signifikativnost društveno proizvedena. Prostor kao društveno proizvedena politička kategorija predstavlja i sredstvo kontrole i dominacije. Autor naglašava da je kolektivno pamćenje regulisano mehanizmom moći. Njega poseduju vladajuće elite u datome društvu. Od vladajućeg sistema vrednosti zavisi kolektivno pamćenje u njemu. Gramši je pokazao da hegemonija sistema vrednosti predstavlja savez grupa različitih ideologija (Radović, 2013: 34). Taj savez grupa se menja promenom različitih društvenih okolnosti.etnonacionalističku ideologiju i praksu. Vujović je, između ostalih, 1997. godine procenio da je „rat doprineo da nacionalistička ideologija zameni raniji kolektivizam”. Umesto ranijeg oslobođenja radničke klase, dolazi do nacionalnog oslobođenja. Obespravljenu radničku klasu zamenjuju nacionalne žrtve (Kuljić, 2012). U svim zemljama nastalim raspadom SFRJ, imena koja podsećaju na socijalizam bivše države, Tita, menjaju se u imena vezana za nacionalne praznike, simbole, kao i nacionalne junake. Primerice, u Republici Srpskoj dolazi do promene imena gradova sa nazivom Bosanski u Srpski (Radović, 2013: 165–166). U četvrtom poglavlju knjige Radović se bavi simboličkim urbanim promenama u glavnim gradovima bivše SFRJ. Prikazana je konkretna situacija u Beogradu, Sarajevu, Ljubljani, Zagrebu, Podgorici i Skoplju krajem devedesetih godina prošlog veka. Svuda dolazi do promene imena koja asociraju na Tita, domaće socijalističke lidere, SKJ, kao i tvorce socijalističke misli i lidere nesvrstanih zemalja. Iz prikaza stanja u ovim gradovima mogu se, recimo, videti dva ideološka prilaza. U Zagrebu, Ljubljani i Beogradu, od 1997. godine, dolazi, osim brisanja pomenutih imena, i imena ulica koje podsećaju na NOB. Drugi prilaz je karakterističan za Beograd do 1997. godine, Skoplje i Podgoricu, gde se zadržavaju imena koja podsećaju na NOB. Ova dva prilaza govore o različitim odnosima vlasti Srbije, Makedonije i Crne Gore prema NOB-u. U poslednjem poglavlju knjige autor se bavi akterima politike i kontrapolitike prostornog viđenja gradova posredstvom čitanja fragmentiranog sećanja i borbe za označavanje prostora, i to uvidom u diversifikaciju aktera i kreiranje gradskog teksta, kao i razmatranjem hijerarhije memorijalizacije. Pišući o „preduzetnicima identiteta i sećanja”, Radović kaže: „Ovi konkretni akteri planiraju ili implementiraju pojedine postupke sa ciljem konstrukcije delova (ili celine) gradskog teksta, a njihova memoralizacija ili identitetska agenda je po definiciji ideološka, s tim što može biti hegomonska ili opoziciona, da se sprovodi kroz formalne strukture ili mimo njih, a sami akteri mogu biti na najrazličitijim mestima u društvenoj (i političkoj), hijerarhiji od samog vrha pa na dole” (Radović, 2013: 34–35). Na poslednjim stranama knjige (310–322), autor pokušava da nađe dublje uzroke dešavanja simboličkih promena u urbanom prostoru. S tim u vezi, on navodi mišljenje Todora Kuljića, koji smatra da uzroci tome leže u konstrukciji novog poretka neoliberalne klime antitotalitarizma, kada dolazi do skretanja od antifašizma u antitotalitarizam (Radović, 2013: 310). Po ovim tumačenjima, sve što je protiv parlamentarne demokratije, tržišne privrede i kulturnog pluralizma je nedemokratsko. Stoga, prema ovim shvatanjima, realsocijalizmi pripadaju autoritarnim ili, u gorem smislu, totalitarnim režimima, što se smatra negativnim. Kuljić tvrdi da na taj način socijalizam predstavlja korisnu mračnu prošlost. Na drugoj strani, Dubravka Stojanović u simboličkim promenama urbanog javnog prostora vidi težnju savremenih političkih elita za traženjem zlatne prošlosti, itd. Radovićeva knjiga predstavlja zrelo naučno delo koje prvenstveno pripada urbanoj antropologiji, ali je multidisciplinarnog karaktera, što se vidi po pristupu proučavanoj problematici i citiranim autorima, među kojima ima istoričara, sociologa, etnologa, politikologa, socijalnih psihologa, urbanista i drugih. Ovo delo je znalački i odvažno pisano na osnovu obimne domaće i strane literature koja broji oko 225 bibliografskih jedinica, kao i na osnovu drugih izvora, službenih odluka, zakona i ostalih akata, novinskih članaka i vesti, mapa, planova i fotografija, mrežnih stanica i televizijskih emisija, što se može zaključiti po složenoj problematici i izboru autora. Ponuđeni analitički okvir svedoči o darovitom, veoma dobro obaveštenom i široko obrazovanom autoru koji se uspešno suočio sa složenim i politički delikatnim predmetom istraživanja, stvorivši i naučno delo koje se ne može zaobići u budućim istraživanjima grada kao teksta.

Nikola Perović

25.06.14

Sociologija
Simboličke promene u urbanom prostoru vrlo su intenzivne i česte poslednjih decenija u gradovima nastalim na tlu bivše SFRJ. Uzrok dinamike promena političkih simbola u urbanom prostoru su postsocijalističke političke, ekonomske i kulturne transformacije. Knjiga Grad kao tekst nastala je kao rezultat istraživanja Srđana Radovića sprovedenog od 2008. do 2012. godine, radi izrade doktorske disertacije. Odbranjena je na Odeljenju za etnologiju i antropologiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu pod mentorstvom Bojana Žikića. Ova opsežna studija objavljena je u uglednoj ediciji Biblioteka XX vek koju dugo uređuje Ivan Čolović. Antropolog Srđan Radović je saradnik Etnografskog instituta SANU. Pod simboličkim promenama u urbanom prostoru Radović podrazumeva pre svega promene zvaničnih naziva javnih prostora, ulica, trgova, gradskih četvrti, škola, fabrika, bulevara, kejova, fakulteta i slično. Imena su potrebna radi davanja identiteta određenim prostorima. Autor smatra da identitet i sećanje predstavljaju polimorfne i dinamičke kategorije koje, zbog svoje istorijske uslovljenosti, uvek bivaju dovedene u pitanje. Knjiga se sastoji od sledećih poglavlja: 1. „Prostor i identitet”; 2. „Dekomemoracija”; 3. „Grad kao etnonacionalni tekst”; 4. „Glavni grad kao tekst” i 5. „Akteri politika kontrapolitika prostora”. U ovom kontekstu, Radović ukazuje na značaj posmatranja grada kroz sistem znakova i simbola. On pokazuje da je: „Grad tako sačinjen od skupine znakova (arhitektura, spomenička baština, ulice itd.), pre svega javnih simbola i, kao većina kulturno/antropoloških tekstova utiče na konstrukciju identiteta ljudi i formiranje i promenu kulturnih vrednosti” (Radović, 2013: 13). Svi simboli i njihova promena pokazuju političke, ideološke ili nacionalne vrednosti koje vladaju u datom vremenu. Menjanje imena određenih prostora pokazuje pozitivan odnos vlasti prema osobama, događajima i grupama čija imena dobijaju. Promena i izostavljanje određenih imena, nasuprot tome, govori o lošem ili ambivaletnom odnosu prema njima. Radović se poziva na Lefevra koji razlikuje sirovi fizički, s jedne, i društveni prostor s druge strane, kao kompleksniji svet čija je signifikativnost društveno proizvedena. Prostor kao društveno proizvedena politička kategorija predstavlja i sredstvo kontrole i dominacije. Autor naglašava da je kolektivno pamćenje regulisano mehanizmom moći. Njega poseduju vladajuće elite u datome društvu. Od vladajućeg sistema vrednosti zavisi kolektivno pamćenje u njemu. Gramši je pokazao da hegemonija sistema vrednosti predstavlja savez grupa različitih ideologija (Radović, 2013: 34). Taj savez grupa se menja promenom različitih društvenih okolnosti. Drugo poglavlje, najobimnije u Radovićevoj knjizi, posvećeno je dinamici promena upotrebe pojmova i ličnosti u urbanom prostoru, konkretnije, komemoraciji i dekomemoraciji pojmova, komemoraciji i dekomemoraciji ličnosti, kultu ličnosti, odnosu nostalgije prema političkim simbolima i odnosu „rekomemoracije” i identitetske politike. Dok u prvom poglavlju knjige autor izlaže teorijskoanalitički okvir svog istraživanja, u ovom poglavlju daje konkretne primere i, na veoma informativan način, pokazuje političko-ideološki uslovljene simboličke urbane promene na prostoru bivše SFRJ. Autor analizira bitna imena po kojima su se zvale mnoge škole, trgovi, kao i saobraćajnice, i to oznakama „Bratstvo i jedinstvo” i „Josip Broz Tito”. Raspadom SFRJ, u velikoj većini slučajeva, zbog promene društveno-političkog sistema, kao i zbog promene vrednosti u zemljama koje su je činile, ta imena su isključena iz javne upotrebe. Pored razloga promene ovih imena, autor se bavi razlozima zbog kojih su ona bila su značajna u bivšoj zajedničkoj državi. Josip Broz Tito je označavao vođu države, partije i revolucije. Pojam bratstva i jedinstva je označavao jednakost, ravnopravnost i bratstvo između jugoslovenskih naroda, nasuprot ranijoj čestoj podeljenosti i sukobima između njih. Od 2000. godine dolazi do rekomemoracije Titove ličnosti. U Podgorici nova saobraćajnica je dobila ime „Bulevar Josipa Broza Tita”, a u Ljubljani je ulaz dobio ime „Titova cesta” (Radović, 2013: 126). Treće poglavlje govori o etnonacionalnoj urbanoj tranziciji. U njemu se obrađuje „etničko čišćenje” naziva ulica, problem nacije kao teksta i problem „graničnih gradova”. Građanski i etnički ratovi devedesetih godina prošlog veka samo su rasplamsali etnonacionalističku ideologiju i praksu. Vujović je, između ostalih, 1997. godine procenio da je „rat doprineo da nacionalistička ideologija zameni raniji kolektivizam”. Umesto ranijeg oslobođenja radničke klase, dolazi do nacionalnog oslobođenja. Obespravljenu radničku klasu zamenjuju nacionalne žrtve (Kuljić, 2012). U svim zemljama nastalim raspadom SFRJ, imena koja podsećaju na socijalizam bivše države, Tita, menjaju se u imena vezana za nacionalne praznike, simbole, kao i nacionalne junake. Primerice, u Republici Srpskoj dolazi do promene imena gradova sa nazivom Bosanski u Srpski (Radović, 2013: 165–166). U četvrtom poglavlju knjige Radović se bavi simboličkim urbanim promenama u glavnim gradovima bivše SFRJ. Prikazana je konkretna situacija u Beogradu, Sarajevu, Ljubljani, Zagrebu, Podgorici i Skoplju krajem devedesetih godina prošlog veka. Svuda dolazi do promene imena koja asociraju na Tita, domaće socijalističke lidere, SKJ, kao i tvorce socijalističke misli i lidere nesvrstanih zemalja. Iz prikaza stanja u ovim gradovima mogu se, recimo, videti dva ideološka prilaza. U Zagrebu, Ljubljani i Beogradu, od 1997. godine, dolazi, osim brisanja pomenutih imena, i imena ulica koje podsećaju na NOB. Drugi prilaz je karakterističan za Beograd do 1997. godine, Skoplje i Podgoricu, gde se zadržavaju imena koja podsećaju na NOB. Ova dva prilaza govore o različitim odnosima vlasti Srbije, Makedonije i Crne Gore prema NOB-u. U poslednjem poglavlju knjige autor se bavi akterima politike i kontrapolitike prostornog viđenja gradova posredstvom čitanja fragmentiranog sećanja i borbe za označavanje prostora, i to uvidom u diversifikaciju aktera i kreiranje gradskog teksta, kao i razmatranjem hijerarhije memorijalizacije. Pišući o „preduzetnicima identiteta i sećanja”, Radović kaže: „Ovi konkretni akteri planiraju ili implementiraju pojedine postupke sa ciljem konstrukcije delova (ili celine) gradskog teksta, a njihova memoralizacija ili identitetska agenda je po definiciji ideološka, s tim što može biti hegomonska ili opoziciona, da se sprovodi kroz formalne strukture ili mimo njih, a sami akteri mogu biti na najrazličitijim mestima u društvenoj (i političkoj), hijerarhiji od samog vrha pa na dole” (Radović, 2013: 34–35). Na poslednjim stranama knjige (310–322), autor pokušava da nađe dublje uzroke dešavanja simboličkih promena u urbanom prostoru. S tim u vezi, on navodi mišljenje Todora Kuljića, koji smatra da uzroci tome leže u konstrukciji novog poretka neoliberalne klime antitotalitarizma, kada dolazi do skretanja od antifašizma u antitotalitarizam (Radović, 2013: 310). Po ovim tumačenjima, sve što je protiv parlamentarne demokratije, tržišne privrede i kulturnog pluralizma je nedemokratsko. Stoga, prema ovim shvatanjima, realsocijalizmi pripadaju autoritarnim ili, u gorem smislu, totalitarnim režimima, što se smatra negativnim. Kuljić tvrdi da na taj način socijalizam predstavlja korisnu mračnu prošlost. Na drugoj strani, Dubravka Stojanović u simboličkim promenama urbanog javnog prostora vidi težnju savremenih političkih elita za traženjem zlatne prošlosti, itd. Radovićeva knjiga predstavlja zrelo naučno delo koje prvenstveno pripada urbanoj antropologiji, ali je multidisciplinarnog karaktera, što se vidi po pristupu proučavanoj problematici i citiranim autorima, među kojima ima istoričara, sociologa, etnologa, politikologa, socijalnih psihologa, urbanista i drugih. Ovo delo je znalački i odvažno pisano na osnovu obimne domaće i strane literature koja broji oko 225 bibliografskih jedinica, kao i na osnovu drugih izvora, službenih odluka, zakona i ostalih akata, novinskih članaka i vesti, mapa, planova i fotografija, mrežnih stanica i televizijskih emisija, što se može zaključiti po složenoj problematici i izboru autora. Ponuđeni analitički okvir svedoči o darovitom, veoma dobro obaveštenom i široko obrazovanom autoru koji se uspešno suočio sa složenim i politički delikatnim predmetom istraživanja, stvorivši i naučno delo koje se ne može zaobići u budućim istraživanjima grada kao teksta.

Nikola Perović

01.11.13

Etnoantropološki problemi

Krajem 2013. godine, u izdanju Biblioteke XX vek, izašla je zanimljiva studija Srđana Radovića "Grad kao tekst". Reč je, u prvom redu, o izuzetnoj antropološkoj studiji ideoloških i političkih dimenzija gradskog prostora, te o transformacijama javnih gradskih prostora u društvenom i političkom kontekstu postjugoslovenskih društava. Međutim, u pitanju je takođe i odlično čitalačko štivo, koje bogatstvom detalja i strašću pripovedanja privlači i zadržava pažnju čitalaca. A to je, imajući u vidu sadržajnu razgranatost ove knjige i izuzetno detaljnu faktografsku potkovanost autora, poduhvat vredan pažnje. Snažan istraživački pečat i bogat spisateljski jezik za mene su dve ključne odlike Radovićevog dela. Ovu knjigu nije lako čitati u kontinuitetu, s obzirom na bogatstvo empirijskog materijala i na silinu pripovedanja, ali ju je lepo čitati i dobro imati, kako bismo mogli da joj se vraćamo, sa potrebnom pažnjom i koncentracijom, kad god nam zatreba da konsultujemo bogatu građu o promenama imena ulica, spomenika, rekonstrukcijama urbanih centara i drugim brojnim primerima komemorizacije, dekomemorizacije i rekomemorizacije, koji su obeležili smenu socijalističke ideologiije nacionalističkom, od početka devedesetih do danas.
Srđan Radović se u svom doktorskom istraživanju, čiji je rezultat ova knjiga, poduhvatio jedne aktuelne, obimne i osetljive teme: postavio je sebi zadatak da istraži, dokumentuje i analizira postsocijali stičku, postjugoslovensku ideološku i političku transformaciju u bivšim jugoslovenskim republikama, sadašnjim nezavisnim državama, kroz intervencije koje su nove vladajuće strukture vršile u urbanim prostorima. Te su intervencije u gradskom tkivu bile različite prirode, obima i opštosti: od promena imena ulicama i trgovima, demontaže spomeničkog korpusa socijalizma i instalacije "bronzanih tela" novih nacionalnih heroja, preko kompleksnih rekonstrukcija gradskih centara kako bi se materijalizovao novi identitet prestonica i predstavilo "novo lice" nacije. U svim slučajevima, koje Srđan Radović posebno analizira u posebnim poglavljima, zajedničko je shvatanje gradskog prostora kao "arhiteksture" – kompleksnog sistema koji osim gradskog nazivlja obuhvata i fizičke objekte, mesta, spomenike i ostalu urbanu topografiju "koji grad transformišu u prostor istorijskih sećanja, kulturnog imaginarija i političkih vizija" (str. 12).
Nakon što u prvom poglavlju, naslovljenom "Prostor, identitet, pamćenje", izloži teorijski okvir istraživanja, autor se u narednim poglavljima bavi promenom arhiteksture u postjugoslovenskim društvima, istražujući te promene na različitim nivoima: on bogato dokumentuje najpre proces komemorizacije pojma Jugoslavije i lika Josipa Broza Tita u periodu socijalizma, zatim dekomemorizaciju koja nastupa sa slomom socijalizma i nastupanjem etno-nacionalizma, te stidljivu rekomemorizaciju koja se javlja početkom Milenijuma; dalje, Radović analizira opštu promenu politike nazivlja od socijalističke ka etno-nacionalnoj, naročito na onim prostorima gde je i kroz resemantizaciju prostora trebalo dodatno naglasiti novouspostavljeni "etnički čisti" karakter grada, oblasti ili države; unutar samih gradova ispituje promenu imena ulica i trgova i revalorizaciju istorije prelomljenu kroz novu prostornu distribuciju nacionalno uglednih osoba (kome pripada centar, a kome periferija).
Posebna pažnja posvećena je glavnim gradovima, kao simboličkim centrima novouspostavljenih nacionalnih država, koji su od posebne važnosti za predstavljanje nacionalnog identiteta. Radović pokazuje kako se kroz kompleksne promene u gradskom prostoru jasno čita artikulisanje nastupajuće ideologije etnonacionalizma, kako se ona utemeljuje u svakodnevnom životu i kako se kroz prakse svakodnevnog delanja inkorporora u individualnu i grupnu svest. Ovo "uprostoravanje" ideologija u post-jugoslovenskim društvima je utoliko učinkovitije jer je svojom banalnošću, sveprisutnošću i neprimetnošću spušteno ispod praga svesti, gde neometano nastavlja da "radi", normalizujući ideološki poredak kroz njegovo utkivanje u rutinu svakodnevnog života. Utoliko je studija Srđana Radovića dragocenija: osim teorijski i metodološki utemeljenog istraživanja državne ideološke intervencije u prostoru ukazuje i na suptilne mehanizme "rada" nekog ideološkog sistema, kada je on jednom uspostavljen.
Tekst rukopisa "Grad kao tekst" možemo višestruko situirati u polja savremenih antropoloških istraživanja, od kojih se u neka upisuje, a neka otvara ili ih nagoveštava. Ovaj se tekst najpre upisuje u aktuelna istraživanja prirode prostora i njegove rekonceptualizacije u eri globalizacije, tako da problematizacije mesta, ne-mesta, lokacije, i njihova povezanost s identitetom, u kontekstu postsocijalističkih, postjugoslovenskih društvenih i kulturnih kretanja, smeštaju ovaj rukopis u sam centar savremenih debata u društvenim i humanističkim naukama. Dalje, on rezonira sa postojećim istraživanjima značenjskih, simboličnih i ekspresivnih karakteristika (gradskog) prostora u domaćoj etnologiji i antropologiji, i time dodaje kvalitetu i solidnosti postojećih istraživanja, doprinoseći istovremeno vitalnosti ovog istraživačkog polja. Pored toga, jedan od najvećih kvaliteta ovog istraživanja, i iz njega proizašlog teksta, jeste regionalni opseg istraživanja, što, po mom saznanju, predstavlja pionirski poduhvat, ne samo u domaćoj etnologiji i antropologiji, i regionu, već i u onom delu međunarodne istraživačke zajednice koja se bavi ex-jugoslovenskim (zapadnobalkanskim) prostorom. U ovom pogledu, ostaje nada da će ovakva istraživanja postati učestalija, i da će stvoriti platformu za razvoj regionalne, komparativne etnologije i antropologije.
Konačno, i za mene u ovom trenutku možda i najvažnije, jeste da ovu knjigu možemo svrstati u okvire nove, post-jugoslovenske humanistike. Upravo objavljeni zbornik radova "Socijalizam na klupi: jugoslavensko društvo očima nove postjugoslavenske humanistike", i naučni skup pod nazivom "Socijalizam na klupi: kulturološke i povijesne interpretacije jugoslovenskoga i postjugoslovenskih društava", koji je početkom decembra 2013. održan u Puli, u organizaciji Centra za povijesna i kulturološka istraživanja socijalizma, pri Sveučilištu Jurja Dobrile, u svome je jezgru okupio predstavnike generacije koja je kraj socijalističke Jugoslavije dočekala "u školskim klupama" i čije se interesovanje i istraživanja jugoslovenskog socijalizma odvijaju, kako je napomenula Ines Prica na promociji zbornika, bez iskustvenog opterećenja življenja u "nerealnom socijalizmu". Srđan Radović pripada ovoj skupini mlađih naučnika, koji svoj istraživački autoritet grade na drugačijim, sadržajnijim oblicima argumentacije i time nadomešćuju "manjak" neposrednog iskustva života u socijalizmu. To njihovim istraživanjima istovremeno daje svežinu i utemeljenje u najrazličitijim oblicima izvorne građe, a izučavanjima jugoslovenskog socijalizma dodaje na kvalitetu i obezbeđuje budućnost.

Ildiko Erdei