01.01.00
Politika 17.07.1999.
Hrišćanska istorija filozofije
Putevi traganja za istinom
Frederik Koplston: "Istorija filozofije" - "Grčka i Rim", predgovor i prevod Slobodan Žunjić, BIGZ, 1999.
U "Velikoj filozofskoj biblioteci" posebnih izdanja pojavila se nedavno obimna "Istorija filozofije" F. Koplstona. Osim î toma, kod nas su prevedeni i objavljeni II, III, IV tom i "Ruska filozofija". Pored niza istorija filozofske misli, Koplstonov prilaz je osoben po stavu i načinu obrade. Ovo je, po karakteru, hrišćanska istorija filozofije, po metodologiji i nivou obrade značajan pregled, ekonomičan i vrlo informativan. Značajniji filozofi obrađeni su skoro monografski. Građu čini koherentnom stav autora, neskriven odnos prema Večnoj istini - bespočetnom Biću, Bogu. Ovo gledište uslovljeno je i potrebom da se studentima teologije da kompletan pregled filozofske misli od jonskih mitsko-naučno-filozofskih predstava do savremene disperzije stavova i saznanja.
Koplstonov lični stav je tomistički, Istina je pojmljiva prirodnim umom, Bog u sebi sadrži razloge svoga postojanja, a istorija filozofije obrazlaže puteve traganja za Istinom preko diskurzivnog uma. Teologizovano tumačenje pojava Koplstonov rad čini jedinstvenim, ali ga ne umanjuje, jer, ulazeći u pojmovnu strukturu iznutra, autor verno prenosi saznanja i učenja uklapajući ih u svoj sistem hrišćanina, jezuite, koji traga za apsolutom Istine, slobodom i dušom, kao i dobrom, što i jeste napor celokupne filozofske misli.
Susret istočne i zapadne kulture
Svaki filozofski sistem ima istorijsko polazište i shvatanje, filozof unosi u njega mnogo toga čime je određen kao pojava. To je razlog isticanja važnih biografskih činjenica filozofa. Psihološke osobine nisu presudne u formiranju filozofskog sistema, što je često pogrešno navodilo mnoge istoričare na jednostrane zaključke. Cilj istoričara je ovladavanje načelima filozofije i upućivanje čitalaca na originalna dela, kao i širenje ličnoga gledišta, čega se Koplston ne odriče.
Njegov udžbenik je i polemički. On ukazuje na susret istočne i zapadne kulture kod jonskih filozofa, istovremeno insistirajući na njenoj originalnosti, bez obzira na uticaje Egipta, Vavilona i Indije. Za rimsku filozofiju nalazi da je zavisna od grčke, ali sa originalnim vrednostima (Seneka, Aurelije, Epiktet). Ma koliko da je indijska filozofija religiozna i iskazivana pretežno simbolima, ona time nije za odbacivanje. Ovo je stav koji Koplstona dovodi u spor sa Hegelom, iz koga izlazi pomirljivo, dajući za pravo svima da iz svoga vremena, dakle, istorijske uslovljenosti, tumače svoje i filozofske istine.
Grčka filozofija lagano korača od Jonjana ka saznanju osnovanom više na nauci negoli na religiji i mitu, mada je neodvojiva od nje, kao i od umetničke istine. Taj iskorak u pravcu naučno zasnovane istine u krilu religija i mitova daje visoke umetničke rezultate, volja i moć su pokretači, uspeh je cilj, ali, iskorak čoveka preko "mere čoveka" sputavaju mitološka bića, bogovi i vrlina svih vrlina - mera. Platon će, u duhu religije, osuditi stav: "moć jeste pravo". Dionisku neumerenost nadziru božanske moći, dok kosmogonija Jonjana (Talet, Anaksimandar, Anaksimen) oformljuje apstraktni materijalizam. To je mešavina naučnih i filozofskih stavova, dobra kao osnova iz koje izrasta "Pitagorovačko bratstvo", zatim sledi "Heraklitov logos", "Parmenidovo i Melisovo jedno"...
Veština življenja
Koplston filozofiju "Grčke i Rima" deli u pet delova: Presokratska filozofija, Sokratski period, Platon, Aristotel i Poslearistotelovska filozofija. Pokret sofistike usmerava pažnju na mogućnost saznanja i unosi skepsu u sam čin čulnog opažanja. Etički i religiozni zakoni stavljaju se pod znak pitanja: nisu li to samo konvencije naroda? Cilj filozofije postaje podučavanje, a ne objektivna istina, dakle, veština življenja zauzima prvi plan. Filozofi su putujući učitelji (podučavaju gramatici, govorništvu, pesništvu...). Sofisti su stvorili uslove za pojavu Platona i njegov duh idealizma usmeren izgradnji državnika filozofa, naspram demagoga. Aristotel nasleđuje platonovu dijalektiku i religiozno poimanje duše. Ali, on svoje interesovanje usmerava empirijskoj nauci. Živi u vreme stvaranja velikih biblioteka i razvoja nauke u Atini. Poslearistotelovska filozofija, u vreme ukidanja državica gradova, stvara osnovu kosmopolitizmu i individualizmu. Nazire se grčko-rimska imperija. Filozofi se okreću opštim načelima etike i praktičnim pitanjima...
Izdanje ovakvog pregleda istorije filozofije višestruko je korisno, kako znalcima i studentima, tako i ostalim čitaocima, i stoga se nadamo da će izdavač imati snage da upotpuni svoj izdavački poduhvat, prevođenjem, priređivanjem i štampanjem preostalih tomova.
Radivoje MARKOVIĆ
