Iz mog života

29.09.09 Dnevnik - Novine i časopisi

U ediciji “Dva stoleća”, Zavod za izdavanje udžbenika objavio je novootkriveni autobiografski rukopis Marka Murata (1864-1944), pod nazivom “Iz mog života” (Beograd, 2008).

Radi se o potpuno zaboravljenom dokumentu, zahvaljujući kojem saznajemo manje poznate činjenice iz života jednog od najznačajnijih srpskih i jugoslovenskih slikara. Poznato je da je povodom izbora za redovnog člana Srpske kraljevske akademije (sada SANU), Murat 1940. priložio svoju biografiju koja je iste godine štampana u akademijinom Godišnjaku. Međutim, ovaj autobiografski rukopis se po svemu razlikuje od pomenute biografije. Jer, najveći deo knjige “Iz mog života” sadrži podatke, ili kako je autor u podnaslovu dodao “misli i sjećanja” sa kojima se čitalac prvi put susreće.
Svakako interesantno, pomalo i neobično, jeste da slikar u autobiografskom rukopisu govori o svemu samo ne o svom umetničkom radu. Ukratko, rukopis “Iz mog života” predstavlja svojevrsnu intimnu ispovest slikara koji je neraskidivo čvrsto bio vezan za rodnu Luku Šipansku i posebno Dubrovnik, za svoje najmilije, ali i za prijatelje i školske drugove iz jezuitskog Seminarijuma u Dubrovniku. Otuda, slikarov autobiografski tekst obiluje manje poznatim rečima, izrazima, arhaizmima i lokalizmima iz dubravačkog i šireg dalmatinskog zaleđa. U poodmaklom delu rukopisa on sa neskrivenim razočarenjem govori o vremenu koje proživljava kao ostareli, povučeni umetnik i penzionisani glavni konzervator dubrovačkog “Nadleštva za umjetnost i spomenike”.
Veći deo svojih “misli i sjećanja” Murat je posvetio detinjstvu i mladosti, dok je ostatak života potpuno izostavljen. Poznato je da je završio Akademiju likovnih umetnosti u Minhenu, a pripadao je prvoj generaciji srpskih plenerista i impresionista koji su se školovali na ovoj elitnoj ustanovi. Od 1894-1898. živi naizmenično u Dubrovniku, Beogradu i Novom Sadu. Na Svetskoj izložbi u Parizu (1900), izložio je veliku istorijsku kompoziciju “Dolazak cara Dušana u Dubrovnik” za koju je bio nagrađen. Sa vajarom Đorđem Jovanovićem 1905. je osnovao Umetničku zanatsku školu u Beogradu, bio je pokretač i sekretar “Lade” i član grupe “Medulić”. Najznačajnija dela Marka Murata danas se nalaze u Narodnom muzeju u Beogradu, Umetničkoj galeriji u Dubrovniku i u nekoliko privatnih zbirki.
Zapise objavljene u ovoj knjizi Marko Murat je počeo da piše 1933, a rukopisni materijal je prenesen u formi i obimu u kojem je pronađen. Velika je zasluga priređivača, istoričara umetnosti Aleksandre Mamić-Petrović i Petra Petrovića, što rukopis nije objavljen u fototipskom izdanju, jedno vreme vrlo popularnom u našem izdavaštvu, čime je očuvano značenje originala i izbegnuto otežano tumačenje nečitko pisanog teksta. Naime, dvadest velikih presavijenih tabaka u rukopisu, uz različite umetnikove napomene i komentare, pažljivo je pregledano, prepisano i dovedeno u oblik pogodan za štampanje. Pored toga, priređivači su imali zahtevan posao da protumače manje poznate reči (arhaizmi, lokalizmi), prevedu latinske, italijanske i druge strane izraze, kao i da za nekolicinu ličnosti daju osnovne biografske podatke.
Dosadašnja saznanja o Marku Muratu mahom su zabeležena u katalozima izložbi, enciklopedijskim odrednicama i opštim pregledima srpskog modernog slikarstva. Otuda, autobiografija “Iz mog života”, sa celokupnim naučnim aparatom koji je prati, predstavlja dragoceni doprinos istraživanjima umetnikovog života, ali istovremeno i lako čitljivo i zanimljivo literarno štivo.

Siniša Kovačević