Kasandra

01.02.04 Danas

Proročicu Kasandru, ćerku trojanskog kralja Prijama i kraljice Hekabe, Apolon je, zbog neuzvraćene ljubavi, kaznio tako da njenim, inače tačnim proročanstvima, niko nije verovao. Posle pada Troje i uništenja grada, ona postaje zarobljenica Agamemnona, vrhovnog zapovednika grčke vojske, i kao deo ratnog plena biva odvedena u njegovu prestonicu Mikenu. Tamo će, zajedno s njim, stradati u surovoj osveti Klitemnestre, Agamemnonove žene.
Ovaj donekle sporedan lik antičke mitologije, koji se kod Homera pominje gotovo uzgred, kod grčkih tragičara će dobiti nešto značajnije mesto. Tako će već Eshil u svom "Agamemnonu" skicirati glavne, tragične konture situacije u kojoj se Kasandra nalazi. Od tada će, kroz istoriju književnosti, njen lik biti prizivan i iznova obnavljan novim obradama, ali i potpuno zaboravljan i potiskivan u nekim periodima.
Deo tog kretanja, kako u književnosti, tako i u raznovrsnim studijama koje se u potpunosti ili delimično bave Kasandrom, ocrtava i zbornik, pripremljen i objavljen u Francuskoj, tokom 1999. godine, a sada preveden i kod nas. Knjiga je sačinjena od osam tekstova različitih autora, kojima je priključena i bibliografija umetničkih dela koja, na ovaj ili onaj način, obrađuju Kasandrin lik. Takođe je data i bibliografija kritičkih radova prevedenih, ili izvorno pisanih na francuskom, koja je, i pored ovog jezičkog ograničenja, veoma informativna i korisna.
Autori pokušavaju da osvetle zagonetni i višeznačni lik Kasandre, i to s različitih stanovišta. Ne prate se samo njena pojavljivanja u književnim delima od antike do danas, već se skiciraju i važni lingvistički, pozorišni, antropološki, psihoanalitički i politički aspekti njene pozicije i sudbine.
Naime, Kasandrin glas je glas predviđanja i nagoveštaja nesreća, poraza i smrti, a upućen je pre svega muškom svetu, koji, međutim, pokušava da ga ućutka i izoluje. Njene reči su istinite, ali i nemoćne, jer u njih niko ne veruje. Ipak, one su i neophodna opomena, koja, uprkos svemu, mora biti izrečena. Kasandra navodi na razmišljalja o (ne) moći znanja i (ne) mogućnosti da se ono iskoristi. Uz to, ona je posrednik između božanskog i ljudskog, pa otvara i pitanja o mogućnostima i načinima spoznaje i komunikacije s onostranim. Međutim, božanske reči, koje bi trebalo da budu prihvaćene kao apsolutna istina, bivaju, zajedno s Kasandrom, odbačene, ignorisane, skrajnute.
Pored specifičnosti situacije u kojoj se nalazi, Kasandra je savremenom pozorištu zanimljiva i iz nekih drugih razloga. Naime, svoju, tj. božansku poruku, ona ne prenosi samo rečima, već i pokretom, dahom, krikom, pesmom, što su neizbežni, a često i glavni elementi modernog teatra.
Uz naglašavanje predverbalnog izraza, i zvuka, kao temelja reči, ova antička devica, nakon svojih zanosa i bolnog "porađanja istine", pristupa i prevođenju, tumačenju svojih vizija. Time se nečujnom daje oblik i sadržina, a vizuelno se verbalizuje, što Kasandru jednim delom stavlja u poziciju pesnika, pa i umetnika uopšte. Ovu poziciju prati i njena potpuna usamljenost i izolovanost.
Između ostalog, u zborniku se nalazi i odličan tekst Žaka le Gofa, koji ispituje zašto je Kasandra gotovo potpuno zaboravljena tokom srednjeg veka, uz jedan zanimljiv osvrt na hrišćanski odnos prema proročanstvima u ovom periodu.
Primetan je i pokušaj svih zastupljenih autora da, direktno ili indirektno, pronađu dublje razloge danas pojačanog interesovanja za Kasandru. Zato je posebna pažnja poklonjena Kristi Volf i njenom romanu "Kasandra", iz 1983. godine, koji je, u mnogome, doprineo savremenim interesovanjima za ovaj mitološki lik. Uz to, njen roman je inspirisao i nastanak nekih novih umetničkih dela, koja se više ne baziraju na antičkim verzijama ovog mita, već na preispitivanjima i izmenama koje je Volfova dala u svom romanu.
Tako je, uz kritički osvrt na roman "Kasandra", zborniku priključen i tekst same Kriste Volf "Od Kasandre do Medeje". Volfova iznosi svoja polazišta i namere, prilikom pisanja romana o Kasandri, a potom i romana o Medeji, koji su, inače, prevedeni i na srpski jezik. Ona naglašava svoju želju da istraži tradiciju, ali i da je menja, oslanjajući se na imaginaciju i fantaziju. Primenjujući ovaj postupak, Krista Volf se priključuje svojim velikim, nemačkim prethodnicima, poput Getea i Tomasa Mana, ali i svima onima koji su, kroz vekove, bili inspirisani antičkim likovima i mitovima.
Tako su, do danas više puta preoblikovane i reinterpretirane, ne samo glavne priče s antičke trpeze, već i, za antiku, sporedni junaci i njihove životne sudbine. Osvrt na jedan delić tog niza dat je ovim zbornikom, koji uz raznovrsnost pristupa i mnoštvo informacija, pre svega podstiče i inspiriše nova razmišljanja o ovom tajanstvenom i višeznačenom liku iz antike.

Olivera Žižović

01.12.03 Politika

Težeći da čitaocima ponudi knjige koje će ne samo biti interesantne, nego i naučne, i naučno-popularne i podsticajne, beogradska izdavačka kuća "Klio" objavila je nekoliko dela koja ne bi trebalo da ostanu nezapažena u našoj sredini. Tako je izuzetno zanimljiva nevelika, ali vrlo neobična knjiga eseja "Kasandra" koju je priredila Mari Gudo, a sa francuskog prevela Ljiljana Mirković. Kasandra, kćerka trojanskog kralja Prijama, koja je imala dar proricanja ali ju je Apolon kaznio da joj niko ne veruje jer je odbila njegovu ljubav, tragična je heroina koja je predvidela pad Troje i užase smrti, uključujući i sopstvenu. Ali, niko joj nije verovao...

Kao jedan od glavnih likova Eshilove tragedije "Agamemnon", ili Euripidovih "Trojanki", mit Kasandre kao simbol proroka kome niko ne veruje oživljava u svim teškim vremenima, posebno ratnim, u kojima simbolizuje glasove onih koji se protive užasima ali ih niko ne čuje. Knjiga Mari Gudo, u kojoj su sakupljeni eseji vrlo poznatih svetskih imena, može se nazvati i "knjigom istrage", a eseje potpisuju i čuveni medijevista Žak le Gof, kao i nemačka književnica Krista Volf koju mnogi ubrajaju u najbolje tumače antičkih mitova danas.

Sveti spis

"Uvođenje u Stari zavet" Džona Drejna, knjiga koja je u originalu od 1987. godine doživela više izdanja i dopuna, na srpski jezik prema najnovijoj verziji prevela je Bogdana Đukić. Ova knjiga bavi se osnovnim pojmovima Starog zaveta polazeći od toga da, kako kaže autor, nijedno književno delo baštinjeno iz literarne zaostavštine drevnih civilizacija sveta nije ni toliko privlačno, niti izazovno, u meri u kojoj je jevrejska biblija. Između ostalog i zbog toga što je Stari zavet, "koje kao sveti spis izuzetno poštuju" velike religije sveta – islam, judaizam i hrišćanstvo, odvajkada kao veliko književno delo bio meta radoznalosti, u, i izvan kulturnog i religijskog konteksta u kojem je nastalo.

Za čitaoce svih vremena, a autor smatra posebno za današnje čitaoce, Stari zavet je stalni izvor podsticaja na razmišljanje. Svakodnevica, uglavnom surova, podsticala je čoveka da traga za nepoznatim, a iznad svega da teži "otkrivanju novih puteva za budućnost kroz razotkrivanje duhovnih istina". Gde bi se tražile te istine? Nema sumnje, na prvom mestu, smatra pisac "Uvođenja u Stari zavet", u drevnim i ezoteričkim tekstovima koji odslikavaju drugačije svetove i načine postojanja. A sve to, uvijeno u velove tajni, nalazi se, najčešće i najviše, u jevrejskoj bibliji.

Pisac ove dragocene knjige, koja je vrhunski informativna, Stari zavet doživljava kao celu biblioteku knjiga, a ne samo jednu: u njoj se nalaze priče o brojnim junacima, ali i o najrazličitijim događanjima jer Stari zavet pokriva veliki broj vekova. Osobenost dela je i što autor upućuje čitaoca na najnovije rezultate istraživanja u više oblasti – u arheologiji, književnosti, mitologiji, istoriji... – čime proširuje priču, i nudi "linkove" preko kojih radoznali mogu da krenu dalje u istraživanja onoga što ih interesuje.

Francuska revolucija

Nije nemoguće da će na jednom od njih, onaj ko krene dalje od interesovanja za Stari zavet, ili Bibliju uopšte, u ruke uzeti i knjigu "Sociologija religije" Malkolma Hamiltona, uglednog britanskog antropologa i psihologa (prevod s engleskog Đorđe Trajković). Neizbežno je ovo delo preporučiti studentima, ali isto tako nemoguće je preskočiti savet da treba da ga pročita i svako ko se iole interesuje za sociološki aspekt religije. Šta sve sadrži fenomen religije? Decenijama, sada već vek unazad, razvija se posebna sociološka (i opšta) teorija religije, i proučava se njen uticaj na jedno društvo. U kratkom pogovoru Danijela Gavrilović posebno ističe da je dobro to što je autor "Sociologije religije" posle iznošenja i komentarisanja svake teorije ili stava u sociologiji religije (Dirkem, Veber, Marks, Frojd...) dao i primere, te na taj način ovu mladu nauku učinio interesantnom i laicima. Posebnost delu daje i poslednje poglavlje u kojem autor raspravlja o sektama.

"Istorija privatnog života" grupe naučnika, priređivača Filipa Arijesa i Žorža Dibija, i urednice Mišel Pero (u prevodu Ljiljane Mirković sa francuskog jezika) došla je do četvrte knjige koja nosi podnaslov "Od Francuske revolucije do Prvog svetskog rata". Iako dotiče veliki vremenski period, ovaj tom je zanimljiv zato što je Francuska revolucija svojim pravilima i inovacijama, koje je uvodila u društvo, imala za posledicu i iznošenje mnogo toga privatnog u javno. Dokazi za to nalaze se u javnom govoru i komunikaciji (preferiranje obraćanja drugome na "ti"), odevanju, bračnim odnosima (uveden razvod)... U ovom tomu jasno se vidi i kako sa prolaskom vremena intimno i privatno izvire na površinu sve snažnije. Ono što se slutilo pred kraj 19. i početkom 20. veka, bilo da je u sferi psihičkog ili fizičkog, postaće do te mere razgolićeno da bi se sada, na početku 21. veka, moglo govoriti o procesu vraćanja na staro, ka sferama privatnog, i to vrlo strogo čuvanog od očiju javnosti.

A. Cvijić