01.06.21
Vojnoistorijski glasnik
U izdanju Medija centra „Odbrana“ objavljena je 2020. godina knjiga Branka Bogdanovića Konstruktori i pešadijsko oružje Srbije 1804-2019. Autora ove knjige odlikuje pored stručnosti i značajna popularnost koju je tokom decenija stekao kod domaćih i inostranih čitalaca kroz više od 50 knjiga i mnoštva kraćih radova, koje je objavio kao autor ili koautor u okvirima srpskih, jugoslovenskih izdanja, kao i u izdanjima u evropskim i neevropskim zemljama, uključujući i dela objavljena u SAD i u Japanu.
Hronološku podelu autor je izvršio na osnovu u istoriografiji već prihvaćene vremenske podele koja počinje 1804. godine Prvim srpskim ustankom i traje do 1918. godine, zatim sledi međuratni period Kraljevine SHS/Jugoslavije koji se završava 1941. godinom. Gotovo polovinu svoje knjige Bogdanović posvećuje istraživanju perioda od 1945. do 2019. godine. Knjiga je podeljena u dve osnovne celine. U prvoj celini, koja je po svom obimu znatno kraća, autor se bavi školovanjem kadra kao i biografijama pojedinih domaćih i stranih konstruktora naoružanja.
Znatno obimnija druga celina pod nazivom Razvoj domaćeg naoružanja donosi čitaocu temeljno pobrajane izuzetno brojne vrste oružja i opreme (hladno oružje, vatreno oružje, lako oružje, kao i vrste teškog pešadijskog naoružanja). Oba dela knjige podeljena su na više manjih tematskih celina, gde svaka od njih ima konkretniju podelu na određenu biografiju, odnosno, na pojedinu vrstu oružja.
S obzirom na to da nije bilo moguće hronološki uklopiti pojavu različitih vrsta oružja, kao što su na primer pištolji, revolveri i ručne bombe, način izlaganja u ovoj knjizi jeste tematski i usklađen prema pojedinim vrstama pešadijskog naoružanja. Hronološki raspon je veoma širok. Kao primer možemo navesti 1870. godinu, kada je doneta prva odluka o nabavci standardnih oficirskih modela, a sa druge strane hronološke linije imamo april 1996. godine, kada je izrađen poslednji model (Magnum 44) o kome se ovde govori. Takođe, tu je i hronološki niz vezan za upotrebu i prozvodnju ručne bombe koji datira iz vremena prve decenije 20. veke, dok, sa druge strane, imamo ručni protivtenkovski bacač RPG-7 PPT, koji je počeo da se proizvodi 2008. godine.
Centralni deo monografije posvećen je razvoju domaćeg naoružanja. Na preko četiri stotine strana, autor opisuje proces koji je trajai više od dvesta godina. Kao što je to i u naslovu monografije naglašeno, svoju analizu autor počinje sa Prvim srpskim ustankom i pojavom prvog domaćeg oružja – pešadijskog koplja. Sledeću etapu u razvoju domaćeg naoružanja Bogdanović vidi u ustaničkim pokušajima za uspostavljanjem prve srpske puškarnice u kojoj se proizvodilo i popravljalo pešadijsko oružje. Nedostatak izvora iz ovog perioda onemogućava detaljniju rekonstrukciju rada ove puškarnice, kao i pronalaženje podataka o prvim majstorima. Sledeći period kome autor posvećuje svoju pažnju jeste vreme nakon sticanja autonomije u vreme prve vladavine kneza Miloša. Godina na koju nam Bogdanović ukazuje jeste 1837. i to zbog toga što je te godine prvi put pokrenuto pitanje planskog naoružavanja Srbije. Poseban značaj autor pronalazi u činjenici da je ovo pitanje pokrenuto zajedno sa pitanjem budućeg razvoja domaće vojne industrije.
U svom daljem izlaganju autor nas upoznaje sa puškama, kao osnovnim streljačkim oružjem. U posebnom podpoglavlju saznajemo detalje o desetinama modela koji počinju od perkusionih sprednjača, preko ostragpunećih pušaka i sežu do modernih višemetnih pušaka. Kroz priču o svim ovim modelima autor posebnu pažnju čitalaca skreće ka činjenici da u Srbiji postoji tradicija oslanjanja na sisteme fabrike „Mauzer“ iz Oberndorfa, koji se u Srbiji prvi put pojavio testiranjem modela M71/78. na Banjičkom strelištu 1880. godine. Uz priču o uvođenju Sistema „Mauzer“ u naoružanje srpske vojske neizostavno je pomenuti i ime tadašnjeg majora, kasnije generala, Koste (Koke) Milovanovića (08. 06. 1847–06. 05. 1905), koji je uspešnim izmenama ovog modela napravio kvalitetno oružje.
U svoje predstavljanje pešadijskog naoružanja korišćenog tokom novovekovne srpske i jugoslovenske istorije, autor uključuje i desetak modela puškomitraljeza i mitraljeza. Prvi pokušaji nabavke ovakvog naoružanja vezani su za ideje generala Milivoja Petrovića Blaznavca iz 1870. godine, dok je do realizacije ideje i prvih nabavki došlo nešto kasnije, odnosno, 1910. godine. Sledeće poglavlje knjige Konstruktori i pešadijsko oružje Srbije 1804–2019. uvodi nas u automate i automatske pištolje Kraljevine Jugoslavije, gde se ponovo srećemo sa nabavkama pištolja sistema Mauzer. Za razdoblje posle 1945. godine autor analizira desetina vrsta automata, automatskih pištolja i ručnih bacača. Kroz opise velikog broja modela oružja koji se pojavljuju u ovom periodu, u knjizi se posebno ističe kvalitativni skok u proizvodnja težeg pešadijskog naoružanja, poput ručnih bacača čija je proizvodnja počela 1948. godine. Iz svega navedenog, jasno se uočava da je period socijalističke Jugoslavija predstavljao razdoblje uspešnog rada mnogih konstuktora uz izraženu masovnu proizvodnju svih vrsta oružja. Knjiga Konstruktori i pešadijsko oružje Srbije 1804–2019. donosi blizu četrdeset biografija stručnjaka, vojno-tehničkih stvaralaca, jednom rečju konstruktora naoružanja. Kao veoma značajno možemo primetiti da Bogdanović posebno ukazuje i naglašava neophodnost školovanja stručnog kadra i omogućavanju nesmetanog istraživačkog rada u cilju postizanja očekivanih povoljnih rezultata. U knjizi vidimo da je taj proces započeo u drugoj polovini 19. veka slanjem pitomaca u inostranstvo, da bi se nastavio stvaranjem uslova za njihovo obrazovanje otvaranjem Artiljerijske škole, odnosno, Vojne akademije. Ukazivanjem na biografije konstruktora i njihovim izvlačenjem iz anonimnosti, autor je prevazišao isključivo tehničku tematiku ove knjige.
Pored zanimljivog načina pisanja, depersonifikacijom uvođenjem biografija konstruktora, knjiga se odlikuje još jednim kvalitativno značajnim pristupom. Gotovo svaka strana u knjizi proprećena je fotografijom ili nekom drugom vrstom ilustrativnog materjala koji predstavlja konkretna dopuna onoga što stoji u tekstu.
Motive i potrebu za pisanje monografije Konstruktori i pešadijsko oružje Srbije 1804–2019, objasnio je sam autor na početku ovog dela. Naime, do pojave ove knjige, nije napisana ni jedna celovita studija o streljačkom naoružanju i konstruktorima i to za period od 1804. godine do savremenog trenutka. Svi raniji radovi predstavljali su hronološki ograničene sažetke o modelima naoružanja.
dr Miljan Milkić
