Morava

04.11.06 Politika

Pre godinu dana Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, pokrenuo je ediciju monografija u kojoj su izašle dve knjige: „Drina” i „Vlade Srbije (1805-2005)”. Sada je u ovoj po mnogo čemu uzornoj ediciji izašla i treća knjiga, „Morava”, koja upotpunjuje ovaj multidisciplinarni i multimedijalni projekat, jedinstven i u svakom pogledu besprekoran u ovogodišnjoj izdavačkoj produkciji.
Autori monografije su: Petar Vlahović, Andrija Veselinović, Slobodan Remetić, Milomir Stepić, Ljiljana Gavrilović, Stevan Stanković, Dušan Gavrilović, Rajko Dimitrijević, Predrag Simonović, Snežana Ferjančić, Ema Miljković, Suzana Rajić, Kosta Nikolić, Branko Vujović, Srboljub Stamenković, Bosiljka Radović, Dragan Hamović, Svetislav Božić i Slavica Merenik.

Reč je o delu koje prevazilazi monografske okvire po kvalitetu tekstova, dizajna, opreme i štampe, ali i po, sad već standardnim, pratećem DVD disku, koji štampanu i ilustrovanu reč proširuje prikladnim zvučnim i video materijalima. Na taj način je ostvaren srećan spoj Gutembergove i Makluanove galaksije.

Monografija o Moravi i Pomoravlju daje jedan kompletan pregled većeg dela Srbije od praistorije do 2000. godine. Monografiju čine predgovor, uvodno, pet velikih poglavlja i mnoštvo potpoglavlja, koja iz različitih uglova sagledavaju najznačajniju srpsku reku sa svim njenim pritokama i priobaljem. U lirski intoniranom uvodu Radoš Ljušić sažima istorijski, epski, geografski i kulturni sadržaj ove monografije.

Uvodno poglavlje Pomoravlje u praistoriji i antici sagledava Moravu i njeno priobalje kao strategijsku geografsko-istorijsku „kičmu” Balkana oko koje su se velike imperije oduvek borile imajući uvek na umu činjenicu da onaj ko kontroliše ovaj kontinentalni koridor ima odlučujuću ulogu na Balkanu. Od najstarijih vremena do danas ova istorijska istina i geografska činjenica potvrđuju da su Srbi sagradili „kuću nasred puta” u kojoj su ostali i opstali i u najtežim vremenima. O tome svedoči bogato istorijsko i kulturno nasleđe, o tome svedoče današnji gradovi, pravci, toponimi, jedna velika reka vremena koja se kroz njene pritoke uliva u Moravu. O tome svedoči i značaj pomoravskog sektora koridora „deset”, koji je glavni stub mreže panevropskih koridora jugoistočne Evrope.

Poglavlja koja potom slede, a ima ih pet, kroz nekoliko naučnih disciplina tematski sažimaju istorijsko i sadašnje vreme Pomoravlja. Tu je najpre poglavlje Prirodne odlike Pomoravlja u kome su date odlike same reke, njenih pritoka, jezera, geološka građa, reljef, klima i živi svet u slivu Južne, Zapadne i Velike Morave. Poglavlja Istorija i Manastiri govore o istorijskoj i kulturnoj vertikali Pomoravlja, a poglavlja Društveno-ekonomske odlike Pomoravlja i Narodna tradicija, jezik i književnost, zaokružuju istorijsko-duhovni prostor cele oblasti. U svakom poglavlju su naučni radovi grupe autora koji su vrsni poznavaoci naučnih oblasti kojima se bave: geografija, istorija, umetnost i društvene nauke.

Već pri prvom susretu sa ovom monografijom čitalac će videti da je ona brižljivo i pažljivo sastavljena od celina koje se poput raznorodnih i raznobojnih kamenčića slivaju u jedan skladan i raskošan mozaik, u jedinstvenu panoramu geografski najznačajnijeg dela Srbije. Ako su pritoke u slivu Morave tkivo, sa svom svojom istorijom i geografskim posebnostima, onda je Morava srce Srbije kroz koje su protekli vekovi, kroz koje i današnje vreme teče sa svim onim što sa sobom nosi.

Iako je još sredinom druge polovine 19. veka bilo dobrih monografskih radova, Morava tek ovom monografijom dobija svoje zasluženo mesto u srpskoj istoriji i nauci. To se vidi i u celinama koje dolaze iza ovih pet nosećih poglavlja: Bibliografija radova o Moravi, Rezime, Registar geografskih pojmova i Imenski registar

Kao prilog uz monografiju data je fizičko-geografska i turistička karta sliva Morave koju su uradili Stevan Stanković i Zvezdana Letić. Posobno dragocen prilog je svakako DVD – film o Moravi koji je režirao Miodrag Popov.

Svojim multidisciplinarnom i multimedijalnim pristupom koji je realizovala brojna grupa naučnika i umetnika, monografija Morava je izdavački poduhvat, knjiga koja je napravljena da traje, kao što su Srbi na njenom priobalju ostali, opstali i traju kroz burnu istoriju, kulturu i svakodnevnicu. Najzaslužniji za ovakav monumentalan izgled i sadržaj knjige o Moravi su svakako njen izdavač, a posebno urednici Radoš Ljušić i Nebojša Jovanović, kojima je uspelo da mnoštvo pristupa i građe usklade u jedinstvenu celinu u kojoj čitalac na više nivoa Moravu doživljava i prepoznaje kao deo sebe.

Staniša NEŠIĆ