Borislav Pekić rođen je 4. februara 1930. godine u Podgorici. Živeo je u Podgorici, Novom Bečeju, Mrkonjić - Gradu, Kninu, Cetinju i Bavaništu u Banatu. Od 1945. godine živeo je u Beogradu, gde je pohađao Treću mušku gimnaziju i maturirao 1948. godine. Od 1948. do 1953. je bio na izdržavanju kazne u KPD Sremska Mitrovica i KPD Niš kao pripadnik SDOJ. Bio je osuđen na petnaest godina strogog zatvora, ali je 1953. godine pomilovan.
Studirao je eksperimentalnu psihologiju na Filozofskom fakultetu Beogradskog univerziteta.
Radio je od 1958. do 1964. godine kao dramaturg i scenarista u filmskoj industriji i bio je autor je brojnih filmova. Prema njegovom tekstu Dan četrnaesti snimljen je film koji je predstavljao Jugoslaviju 1961. godine na filmskom festivalu u Kanu.
Prvi roman, Vreme čuda, objavljuje 1965. godine. Od 1971. godine živeo je i radio u Londonu.
Pekić je već Vremenom čuda izazvao veliko interesovanje široke čitalačke javnosti. Narednim knjigama svrstao se u vodeće i najplodnije jugoslovenske pisce. Nakon prve knjige objavio je portret Hodočašće Arsenija Njegovana (1970) za koji dobija NIN - ovu nagradu za roman godine, novelu Uspenje i sunovrat Ikara Gubelkijana (1975), novelu Odbrana i poslednji dani (1977), sotiju Kako upokojiti vampira (Prva nagrada Udruženih izdavača 1977), i roman Zlatno runo, fantasmagoriju u sedam tomova (1978-1986, za koji dobija 1987. Njegoševu nagradu), a koji mnogi smatraju jednim od najznačajnijih savremenih proznih ostvarenja kod nas. Po mišljenju žirija ovaj roman je ušao u izbor deset najboljih romana napisanih od 1982. do 1992. godine. Žanr romanom Besnilo (1983) Pekić je iz istorijske tematike odstupio i sačinio delo sa elementima trilera koji se zbiva na jednom od najvećih svetskih aerodroma – londonskom Hitrou. To je svojevrsna apokaliptična vizija sveta u kojem živimo. Knjiga je doživela je brojna izdanja. Pored Zlatnog runa i Godina koje su pojeli skakavci i ovaj roman je ušao u selekciju deset najboljih romana u srpskoj književnost od 1982. do 1991, po mišljenju čitalaca. I u sledećem objavljenom antropološkom romanu 1999, Pekić je ostao na tragu te negativne, često fantastične utopije (nagrada godine za naučnu fantastiku 1985).
Krajem 1984. godine, u izdanju "Partizanske knjige", izašla su Pekićeva Odabrana dela u 12 knjiga, za koja je dobio nagradu Udruženja književnika Srbije. Časopis Književnost dodeljuje mu 1986. "Povelju" povodom četrdesetogodišnjice izlaženja časopisa. Isto tako, za epos Atlantida (1988), dobija "Goranovu nagradu".
Godine koje su pojeli skakavci (knjiga prva), prema anketi dva beogradska dnevna lista, proglašena je za najbolju knjigu u 1987. godini. Knjiga je u kraćem vremenskom periodu doživela tri izdanja. Drugi tom pod istim naslovom 1989. dobija nagradu za memoarsku prozu "Miloš Crnjanski". Zbirka gotskih priča Novi Jerusalim izdata je 1989. godine. Povelju "Majska rukovanja" za izuzetne stvaralačke rezultate na polju književnosti i kulture dobija 1990. od doma omladine "Budo Tomović" iz Podgorice.
Pisma iz tuđine (1987), Nova pisma iz tuđine (1989, nagrada Sent-Andreje "Jaša Ignjatović") i Poslednja pisma iz tuđine (1991. godišnja nagrada Grafičkog ateljea "Dereta" za najuspešnije izdanje te godine) spadaju u publicistički domen ovog pisca. Esejistička proza, Sentimentalna povest britanskog carstva, objavljena u izdanju BIGZ-a (1992), doživela je tri izdanja. Posthumno je dodeljena počasna nagrada izdavača ovom delu 1993. Potom je BIGZ objavio knjigu Vreme reči (razgovori s Pekićem, priredio Božo Koprivica, 1993.), Odmor od istorije (eseji, priredio Radoslav Bratić, 1993), roman Graditelji (1994.) koji je 1995. godine bio BIGZ-ov bestseler, kao i Rađanje Atlantide (komentari, priredila Ljiljana Pekić, 1996.) takođe bestseler ovog izdavača. Dnevničke zabeleške Skinuto sa trake (izabrao i priredio Predrag Palavestra, 1996), bile su na bestseler listi "Narodne knjige" 1997. godine. Prvi tom komentara za Zlatno Runo pod naslovom U traganju za Zlatnim Runom (priredila Ljiljana Pekić) štampan je 1997. godine.
Pekić je autor oko 30 dramskih dela za pozorište, radio, televiziju, emitovanih i igranih na našim i stranim radio - televizijskim stanicama i pozorišnim scenama. Između ostalih Generali ili srodstvo po oružju (1972; Nagrada za komediju godine na Sterijinom pozorju u Novom Sadu), 186. stepenik – (1982; Prva nagrada Radio Zagreba). Povodom Dana Radio televizije Beograd dodeljena mu je 1987. diploma za osvojenu I nagradu na konkursu u kategoriji radio-dramske emisije. Drami Kako zabavljati gospodina Martina dodeljena je prva nagrada na festivalima u Ohridu i Varni (1990). Sledi godišnja nagrada "Knjeginja Milica" od strane pozorišta u Kruševcu 1991. godine, a novembra 1991. godine dobio je plaketu "Pečat" Narodnog pozorišta u Beogradu za specijalne zasluge.
Dela su mu prevedena na engleski, nemački, francuski, italijanski, španski, holandski, poljski, češki, slovački, mađarski, rumunski, retoromanski, makedonski, slovenački, albanski.
Od 1968. do 1969. bio je član uredništva Književnih novina, a u 1990. učestvuje u uređivanju prvih brojeva obnovljenog opozicionog lista Demokratija, organa Demokratske stranke, čiji je bio jedan od osnivača, potpredsednik i član Glavnog odbora. Bio je dopisni član Srpske akademije nauka i umetnosti od 1985. godine, član Krunskog saveta, potpredsednik PEN-a. Centar Beograd, član PEN-a Centar London, honorarni komentator srpskohrvatske sekcije Bi-Bi-Sija u Londonu. Bio je član Udruženja književnika Srbije, član Udruženja filmskih i član Udruženja dramskih umetnika Srbije. Posthumno ga je Nj. K. V. prestolonaslednik Aleksandar odlikovao Kraljevskim ordenom dvoglavog belog orla prvog stepena. Septembra 1997. dodeljena mu je Počasna plaketa od strane "Jugoslovenskog festivala Mojkovačke filmske jeseni" povodom 50. godišnjice Jugoslovenskog igranog filma.
Borislav Pekić je preminuo 2. jula 1992. godine u Londonu.
27.11.04 Pobjeda
Umjetničko djelo je besmrtno
Novi Jerusalim, Borislav Pekić
Pekić će ispisati priče u “Novom Jerusalimu” na originalan način, zasnovan na autentičnoj poetici pisanja. Svakoj priči, tj. njenom glavnom junaku odgovara jedan osnovni elemenat: vatra, zemlja, voda ili vazduh, sačinjavajući njegovu primarnu prirodu. Kod drevnih grčkih filozofa, u periodu prije Sokrata, tzv. presokratskim školama, četiri osnovna elementa imala su posebnu važnost. Za Talesa voda, Anaksimena vazduh, Heraklita vatra, Empedokla sve četiri supstance zajedno, predstavljali su vječni temelj postojećem svijetu. Pekić će te elementarne čestice od kojih je izgrađeno ono što je vidljivo povezati sa čovjekom i njegovom sudbinom. Kao prvi među elementima po svojoj stvaralačkoj i razarajućoj snazi izdvojiće se Vatra. Vatrenoj stihiji odgovara umjetnost jer je umjetnikova duša sazdana od užarene buktinje, zapaljene u nekim udaljenim prostorima blistave svjetlosti...
Pričom “Megalos mastoras i njegovo djelo 1347” Borislav Pekić će kristalno jasno izložiti svoje shvatanje umjetnosti. Smisaonost umjetničkog stvaranja za čovjeka je upravo taj rasplamsani sjaj umjetnikov u kome se sagorijeva tvoreći ljepotu i umire za ljepotom. Umjetnik, to biće Vatre, svojim djelom unosi vatrenu stihiju u poredak harmonije, svjetlost blistavaju od bilo čega na ovom svijetu, jer vatra je istovremeno supstanca duha i supstancu materije, spiritualni plamen u kome se razbuktava strastveni genij umjetnikov: “Ima ljudi čiji je život trag vrelog žezla u tle utisnut. Gde stupe, pod njima gori, kad minu, dim spaljene zemlje još dugo vređa oči. Oni su kao zvijezde, čije rađanje vidimo milionima godina pošto su zgasle, ali ga nikad ne čujemo. Smrt starog sunca izgleda rađanje novog;umiranje ovakvih ljudi uvek je rađanje novog i neizvesnog.... Dumetrius Kir Angelos, Kalitehoris, umjetnički rezbar iz Aleje, drevne arkadijske Tegeje na Peloponesu, beše takav čovek”. Glavni junak priče Dumetrius Kir Angelos, je proto-tip Pekićevog koncepta umjetnika. Umjetnika ima raznih, ali samo su neki od njih izabrani da budu “Megalos mastoras”,veliki majstor kao što je to slučaj sa Kir Angelosom. Majstorska rukotvorina u drvetu, pod čijim će dletom nastajati rezbarije nadnaravne ljepote, je dokaz da je umjetničko djelo kao i Vatra besmrtno. Pekić će tako obnoviti stari spor o zanatskom i umjetničkom oblikovanju stare Helade, dajući mu novu dimenziju. Pravi umjetnik nije zanatlija koji se rukovodi nekim umijećem, kao u raspravama grčkih filozofa: umjetnikov rad je neponovljivo stvaranje, slično božjem tvoraštvu svijeta, rezultat je slobodne umjetničke žudnje za stvaranjem ljepote, one ljepote koja preobražava svijet po estetskim zakonima.
Pekić priču gradi logično, uvodeći nas postupno u njen magični svijet. U tom začaranom krugu ređaju se istorijski i mitski elementi, kao prirodan okvir piščeve glavne pripovijedačke zamisli. Legenda o Kir Angelosu, izranja polako iz tamnog vidokruga istorije. Civilizacijski slojevi upisani su kao palimpsesti na pergamentnoj podlozi prethodnih kultura: “Između onoga što se vidi, duboko ispod obrisa i belega vidljive povesti, teći će nevidljiva istorija izumrlih rasa i nestalih plemena, koja ne zna za kraj”. Na taj način tajanstvene niti povezuju istoriju, kao jedinstvenu duhovnu povijest u kojoj se prepliću različita vremena, različiti kulturološki simboli. Pekić će gotovo u dokumentarističkom prosedeu slijediti tu nevidljivu stranu istorije, skrivenu ispod njenih gustih naslaga da bi nam predočio zaboravljenu legendu, uspavanu u okrilju minulih vjekova. Ta priča o Kir Angelosu, živjela je u srcu Romeja i stare Tegeje, kao i kod drevnih Hebreja, utkana u neuništivo duhovno trajanje, nezavisna od istorijskih okolnosti. Zaustavljena istorija se duboko pod tuđim uticajima nastavlja, jer duhovna povijest ima svoj tok nevidljivi koji se iznova obavlja kao feniks iz pepela, skupljajući tragove u vremenu. Tako se nikad ne počinje od početka, već je svaki početak; početak na starom temelju. Recimo latinsko-osmansko-romejsko naslijeđe na Peloponesu, kao i drugim tačkama planete samo je nastavak već započetih dinamičkih procesa, koji djeluju kao podzemne vode u svakom momentu. A to zato jer su vrijednosti vječne, ono što pulsira kao nevidljiva energija u vidljivom, spona koja spaja vremena, neumitno kao zakon prirode. U takvom otkrivalačkom radu kada se očiste nanosi različitih epoha Pekić je (su)sreo Kir Angelosa neuništivu legendu o umjetniku koja kao eho ili kao snop svjetlosti davno ugasle zvijezde stiže do njega, da bi on postao njen glasnogovornik. Utoliko je kosmička pravda zadovoljena, budući da se ono skriveno na prvi pogled, pošto-poto opire zaborav i sve registrovano jezičkim simbolima dobija autentičan oblik besmrtnosti. A pisac je besprekornim traganjem za izgubljenim biografijama stvarnim koliko i fiktivnim, fiktivnim koliko i stvarnim nadahnut da udahne još jedan život davno ispunjenim putanjama.
Moć umjetnosti
Suprotno, uobičajenom shvatanju za Pekića moć koja prevazilazi sve druge ljudske moći je moć umjetnosti. Jer ta vatra ognjeno peče, probijajući eteričnu opnu vremena. Trag umjetnikov je trag “vrelog žezla” od kojeg gori sve u vidokrugu, zlatno sunce koje privlači i osvjetljava ugasle predmete. Umjetničko djelovanje pisac će poistovjetiti sa nastankom, trajanjem i dejstvom vatre, jer vatra taj elemenat za njega nije samo metafora stvaranja, već realnost u kojoj se ispoljava bitna suština umjetnosti. Umjetnost je vatra od koje se plamtećim žarom sija umjetnikovo oko, njegov umjetnički dah, jer se u vatrenom plamenu stapaju ognjene stihije umjetnikove duše, izlazeći napolje nezadrživo kao užarena lava.
Sonja Tomović-Šundić
