Sport u službi socijalizma

01.07.22

Istorija 20. veka
Nikola Mijatov, SPORT U SLUŽBI SOCIJA-LIZMA – JUGOSLOVENSKO ISKUSTVO 1945–1953Različite vrste kolektivnih i rekreativnih fizičkih aktivnosti igrale su različite i neretko veoma značajne uloge u gotovo svim ljudskim društvima u istoriji. Od 19. veka savremeni sport pokušavao je da sistematizuje svoju istoriju fokusirajući se na društveno i ideološki oblikovane vidove rekreacije koji su bili dostupni uglavnom samo urbanoj populaciji i društvenim grupama koje su se bavile profesionalizovanim zanimanjima – od antičkih olimpijskih igara, preko majanskih ritualnih igara loptom, japanskih borilačkih veština, rimskih i egipatskih trka dvokolicama, takmičenja u bacanju koplja u Tacitovoj Germaniji i takmičenja u jahanju u nomadskim stepama, pa sve do srednjovekovnih viteških turnira, lova, streljaštva, renesansnog rvanja i mačevanja itd. Svi ovi rani oblici sporta imali su jedinstvene i značajne uloge u društvu i kulturi svog vremena. Savremena istorija sporta često je, tražeći sličnosti u interesovanjima sebi savremenog doba i onih društvenih grupa koje su mogle pisati istoriju, zanemarivala sport prvobitnih ljudskih zajednica, na isti način kao što je postindustrijski svet zanemarivao sportove ruralnog društva. Lopte od koža i pruća bile su za vladajuću klasu astečkih ratnika i sveštenika isto što i paradni oklopi koje su razmenjivali Henri VIII i Fransoa II nakon ritualnog rvanja koje se izrodilo u tuču dva vladara na „polju zlatne tkanine“ – statusni simboli sa širom društvenom, simboličkom i ideološkom pozadinom. Delo Sport u službi socijalizma – Jugoslovensko iskustvo 1945–1953. počinje upravo analizom društvene uloge različitih oblika sporta u različitim društvenim grupama kroz istoriju, i načina na koji su se savremene ideologije prenosile na shvatanje sporta, od njegovog simbolističkog do propagandnog značenja, kao i načina na koji je sport povratno uticao na popularno poimanje ideoloških obrazaca i društvenih normi.
Knjiga Nikole Mijatova proučava veoma raznovrstan spektar literature o sportu, počevši od rane marksističke kritike savremenog sporta, Dirkemovih teorija društvenih rituala, pa sve do Fukojamine teorije o navijačkim kulturama i kritike profesionalnog sporta Ljubodraga Ducija Simonovića. Autor pokazuje da je 20. vek bio obeležen sukobima oko shvatanja društvene uloge sporta, koji su služili kao simbolički katalizatori ideoloških sukoba. Mijatov dolazi do veoma interesantnog zaključka da je neoliberalna ideologija fundamentalno izmenila društvenu percepciju vrhunskog sporta – profesionalizam u sportu duboko je povezan sa kulturom individualizma, i u produžetku sa mnogim drugim ideološkim obrascima neoliberalne „japi“ kulture tzv. „novog čoveka“ – karijerizmom, komercijalizmom, apatijom, glorifikacijom konkurencije.
Nedostatak empatije, strastvena kompetitivnost i zanemarivanje tradicionalnih imperativa poštovanja prema protivniku najviše dolaze do izražaja u novoj navijačkoj kulturi, koja je naročito evoluirala nakon korporativizacije masovnih sportova, i koja služi kao univerzalni artikulator društvenih tenzija i nezadovoljstava. Autor pokazuje kako se, za razliku od ranijih epoha u kojima su politička i društvena pitanja bila usko povezana sa agendama navijačkih grupa (primera radi, treba se prisetiti teorije Georgija Ostrogorskog o demama u antičkom Konstantinopolju kao i „fudbalskog rata“ i revolucionarnih navijačkih pokreta u Latinskoj Americi), današnja navijačka kultura sve više tribalizuje i svodi na obožavanje i borbu oko klupskih simbola. Ti simboli zapravo predstavljaju simbole dubokih društvenih sukoba, nejednakosti i rastućeg nezadovoljstva koje se ne može iskazati u okvirima današnje konvencionalne političke kulture, prihvatljivih teorijskih obrazaca akademske zajednice i globalno dominantne ideologije.
Mijatov analizira kontrast između ovakvog postmodernog, atomizovanog i destrukturisanog shvatanja sporta i nekadašnje socijalističke ideologizacije sportske kulture – u dominantnom shvatanju marksističkih ideologija prošlog veka, sport je trebalo da predstavlja kolektivno iskustvo, silu društvene integracije i metod učenja o ideološkim i društvenim vrednostima. Autor ističe važnost koju su u proučavanom periodu imali socijalistički imperativi promocije sporta kao rekreativnog načina jačanja zajedništva i simbola fizičkog i moralnog prestiža društva. U ovom kontekstu, rane politike prema sportu u SFRJ bile su usko povezane sovjetskim propagandnim politikama koje su im prethodile – sportista je shvatan kao proleter, a učenje o idealnom sportisti pratilo je učenje o idealnom radniku. Naravno, praksa totalitarnih socijalističkih društava izgledala je dosta drugačije od ideološke teorije – sovjetska eksploatacija sportista postala je čuvena tema u popularnoj kulturi, dok je Istočna Nemačka predstavljala arhitip nehumanog odnosa prema najpoznatijim državnim službenicima, odnosno profesionalnim sportistima.
Istraživanje Nikole Mijatova pokazuje kako se SFR Jugoslavija od svojih najranijih dana suočavala sa problemom ideološkog kontrasta između vrhunskog, odnosno profesionalnog sporta, i kolektivnog, rekreativnog sporta u službi mobilizacije društva. U prvim posleratnim godinama, komunistička partija je promovisala vrhunski sport u pokušaju da promoviše zdrav život, fizičku aktivnost, socijalističke ideale, ali i da podstakne stanovništvo da se bavi sportom. Ratna razaranja su uništila prethodno dominantna sokolska društva, rane sportske klubove i omladinske organizacije iz vremena Kraljevine Jugoslavije, a teškoće života pod okupacijom i ranom revolucijom donele su osećaj nesigurnosti, besmisao i kolaps sistema pogleda na društvenu i individualnu stvarnost. U novoj društvenoj, političkoj i ekonomskoj stvarnosti, promovisanje sporta trebalo je da igra motivacionu ulogu i da služi kao kolektivno podsećanje na činjenicu da su neki uspesi, neke sportske karijere i neke ličnosti ipak preživeli teška i nesigurna vremena.
Međutim, sa centralizacijom, usložnjavanjem i razvojem struktura državnog i partijskog aparata SFRJ, kao i njene teorijske, društvene i identitetske ideologije, došlo je do fundamentalne promene u načinu gledanja na sport i u mehanizmima njegove organizacije i prezentacije. Istraživanje Nikole Mijatova prati proces u kome sport postaje kolektivna, vaspitna i ideološko-ritualna aktivnost, dobijajući edukacijsku, integracijsku i širu propagandnu društvenu ulogu, ali i dimenziju dužnosti, partijske i radne obaveze omladinca, proletera i uzornog građanina. Autor ističe značaj dugotrajnog procesa pretvaranja sporta u masovnu kulturu koji počinje u prvim posleratnim godinama, da bi svoje najvidljivije spoljašnje manifestacije doživljavao tek u narednim decenijama istorije SFRJ.
Studija Nikole Mijatova višedimenzionalno analizira najpoznatiji oblik upotrebe sporta u propagandi jugoslovenskog socijalizma – fenomen rituala Titove štafete. Nije slučajno što je prva štafeta otpočela svoj put 1945. odnosno prve godine postojanja nove države. Predavanje štafete zapravo je predstavljalo socijalističku aproprijaciju starog sokolskog običaja koji je otpočeo još 1923. godine. Pored kulta ličnosti, ovaj običaj dobio je i oblik ritualne reafirmacije socijalističkog ideala bratstva i jedinstva. Putujući kroz sve republike SFRJ, kao i kroz mnoga manja i zabačena mesta, štafeta je trebalo da simbolizuje ne samo nacionalno, etičko i versko, već i klasno jedinstvo jugoslovenskog naroda. Premda je često postojalo više od jedne štafete, dok su se, uprkos današnjim percepcijama, običaji vezani za njeno putovanje i predavanje menjali u zavisnosti od trenutnih spoljnopolitičkih prilika, Mijatov ističe da su manifestacije koje su okruživale štafetu vremenom dobile oblik rituala državne religije. Sportski karakter ovih masovnih događaja bio je neraskidivo povezan sa do tada poznatim propagandnim obrascima i ritualima „sekularnih“ odnosno „građanskih“ pseudo-religija. Simboli vatre, mladosti i reproduktivnog ciklusa, koji se kroz istoriju mogu pratiti još iz magijskih rituala prvobitnih ljudskih zajednica, služili su da ojačaju simboliku reprodukcije ideologije i državnog sistema. Ciklično putovanje štafete (slično cikličnim podzemnim putovanjima egipatskog boga Sunca, putovanju Persefone od zemlje do Hada ili godišnjim okružnim putovanjima lokalnih japanskih kamija) služilo je ponovnom potvrđivanju slike stabilnosti društvenog i političkog poretka. Rituali predaje štafete doprinosili su simboličnoj deifikaciji ličnosti Josipa Broza.
Istraživanje Nikole Mijatova pokazuje kako su krosevi i sletovi takođe ubrzo postali jedan od osnovnih vidova omasovljavanja i ideološko-propagandnog usmeravanja sporta. Ovim događajima partija je demonstrirala svoju moć kako spoljašnjem svetu, tako i samom jugoslovenskom društvu, a simbolička pozadina pažljivo projektovanih koreografija ovih događaja trebalo je da reafirmiše ideju o novom društvu i istorijskoj ulozi njegove omladine. Mijatov takođe istražuje veoma značajan proces militarizacije jugoslovenskog sporta, koji se ubrzo pretvorio u jedinstvenu vrstu predvojničke obuke. Ipak, i pored svih napora, proces omasovljavanja sporta ostao je neispunjen i pretvorio se u svojevrsno „Potemkinovo selo“ u simboličnom i društveno-strukturalnom smislu – uprkos delimičnom uspehu koji je imalo promovisanje bavljenja sportom, petogodišnji planovi za skoro sve aspekte kako masovnog tako i vrhunskog sporta ostajali su mahom neispunjeni, sportski savezi patili su od posledica nedostatka finansija i nestručnih kadrova, dok su sportske organizacije pokazivale iste duboke društvene probleme koji su se krili iza spoljašnjeg sjaja propagandnih manifestacija.
Delo Nikole Mijatova takođe temeljno obrađuje i prezentuje mnoge značajne statističke podatke, čijom analizom tek stičemo pravu sliku stvarnosti ranog jugoslovenskog sporta u socijalizmu. Tokom prvih godina uvođenja sporta i sportske propagande u školski sistem, najveći problem predstavljao je nedostatak školovanih profesora fizičkog vaspitanja. I pored masovnog zapošljavanja nestručnih kadrova, 1949. godine osnovnim i srednjim školama nedostajalo je preko 400 nastavnika fiskulture na nivou cele SFRJ. Naročito teška situacija bila je upravo u onim siromašnijim delovima zemlje koji su još u vreme formiranja prve jugoslovenske države zaostajali za razvijenim industrijskim delovima u pogledu infrastrukture i privrednog sistema – i u pogledu sporta SFRJ je uspešno reprodukovala regionalne nejednakosti koje su joj ostavljene u nasleđe. Takođe, Mijatov analizira statističke podatke o aktivnim sportistima i dolazi do mnogih novih zaključaka. Između ostalog, saznajemo koliko je zapravo bio mali broj profesionalnih sportista koji su uspeli da ostvare karijeru od koje se moglo živeti prosečnim standardom. Tek mali procenat ovih sportista uspevao je da dostigne globalnu i lokalnu slavu. Ovo je naročito značajno kada imamo u vidu još jednu interesantnu temu kojom se bavi istraživanje Nikole Mijatova – sport kao vid izlaska iz siromaštva. Mnogi mladi stanovnici ruralnih i prigradskih oblasti koje su prolazile kroz ekonomsku, privrednu i društvenu krizu u ovom periodu videli su bavljenje profesionalnim sportom kao jedini dostupan vid klasne promocije. Nekompetentnost i politizacija nadležnih institucija, opšti nedostatak finansijskih sredstava, kao i zanemarivanje mladih talenata zarad ideoloških imperativa omasovljavanja i propagandnog korišćenja sporta, uslovili su društvenu stvarnost u kojoj je čak i prosečna karijera u sportu bila veoma redak fenomen u ranoj istoriji SFRJ. Tek će razvoj potonjih istorijskih i društvenih procesa omogućiti jugoslovenske globalne uspehe u sportu, koji su kasnije bili glorifikovani u medijima i popularnoj kulturi, i čija se kasnija percepcija prenela na ustaljenu sliku o drugačijim istorijskim vremenima koja su im prethodila.
Knjiga Nikole Mijatova Sport u službi socijalizma – Jugoslovensko iskustvo 1945–1953. bavi se mnogim novim i značajnim aspektima rane istorije sporta u SFRJ, prezentuje nove faktografske i statističke podatke ne samo o razvoju jugoslovenskog sporta, već i propagandnih i državno-partijskih sportskih politika, kao i o njihovoj vezi sa širom društvenom stvarnošću prvih posleratnih godina. Nadovezujući se na raznovrsnu svetsku i domaću sportsku i društvenu teoriju, ovo delo kontekstualizuje ulogu simboličkih manifestacija integracije sporta u državnu ideologiju i pozicionira je u okvire globalnog i istorijskog kontinuiteta razvoja totalitarnih ideologija 20. veka i njihovog odnosa prema sportu. Naposletku, istraživanje Nikole Mijatova takođe čini napor da definiše i predstavi lokalne političke, društvene i kulturne posebnosti jugoslovenskog sporta, ali i same SFRJ i njene jedinstvene sportske ideologije.

Luka Filipović

01.01.22

Tokovi istorije

Monografija Nikole Mijatova, naučnog saradnika Instituta za savremenu istoriju, Sport u službi socijalizma: Jugoslovensko iskustvo 1945– 1953. za osnovu ima istoimenu doktorsku disertaciju odbranjenu krajem 2019. na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Kolega Mijatov u fokusu svog interesovanja ima istoriju ideja, disidente i disidentske pokrete u socijalističkim zemljama, istoriju sporta i istoriju i filozofiju borilačkih veština. Nakon knjige Milovan Đilas i evropski socijalisti 1950– 1958. iz 2019. godine, ovo mu je druga monografija koja je izašla u izdanju njegovog matičnog instituta.
Ova knjiga o sportu u službi socijalizma sastoji se od predgovora, uvoda, pet poglavlja, zaključka, priloga i spiska izvora i literature. Poglavlja su podeljena na više potpoglavlja, koja olakšavaju praćenje izlaganja. Početak svakog poglavlja ilustruju karakteristični citati iz izvora. Izabrana tema je nova u srpskoj istoriografiji i do sada nije bila detaljnije istraživana. Hronološki okvir obuhvata prvih osam godina socijalističke Jugoslavije nakon završetka Drugog svetskog rata. Dok je izbor početne godine logičan, izbor krajnje granice istraživanja Mijatov objašnjava time da se radi o godini „jasnije ideološke i geopolitičke orijentacije Jugoslavije jer upravo tada proces formiranja samoupravljanja i nesvrstanosti dobija značajno na dinamici“. Tokom istraživanja autor je analizirao veliki broj izvora, u pet domaćih arhiva, koji su često fragmentarno sačuvani. Ono što posebno obogaćuje monografiju jeste upotreba usmenih izvora, prvenstveno onih koji su nastali radom novinara Miroslava Nešića, od kojih je korišćeno blizu trideset intervjua. Autor je lično intervjuisao nedavno preminulog profesora Pavla Opavskog koji je bio značajan akter u sferi sporta u vremenu o kome se govori. Za pohvalu je korišćenje široke stručne i teorijske literature, koja značajno obogaćuje rad.
U Predgovoru (str. 9–16) Mijatov je, kao što je to i običaj, objasnio metodološki pristup temi i kritički se odredio prema postojećim izvorima i literaturi. U Uvodu (17–65) se govori o fenomenu sporta, a autor kao radnu definiciju prihvata onu iz Evropske sportske povelje u kojoj se kaže da „sport čine svi oblici fizičke aktivnosti, koji kroz neorganizovano ili organizovano učešće, imaju za cilj izražavanje ili poboljšavanje fizičke sposobnosti i mentalnog blagostanja, stvaranje društvenih odnosa ili postizanje rezultata na takmičenjima svih nivoa“. Što se tiče klasifikacije sporta, navodi se podela na rekreativni, školski, amaterski i profesionalni. Nakon njegovog teorijskog sagledavanja iz više uglova, autor se nakratko osvrće i na sport u Kraljevini Jugoslaviji, gde se kao dominantna analizira sokolska organizacija. Kao posebno važan period ističe vreme vlade Milana Stojadinovića, koju simbolično označava „pobedom sporta“. U nastavku se govori o dezintegraciji jugoslovenskog sporta nakon osnivanja Banovine Hrvatske, kao i o sportu u okupiranoj Jugoslaviji nakon početka Drugog svetskog rata.
U prvom poglavlju Sport u službi „diktature proletarijata“ (67– 94) analizirana je ideološka osnova koju je partijski vrh tražio u delima Marksa, Engelsa i Lenjina. Mijatov zaključuje da je Marks postavio „ugrubo“ osnove socijalističke fiskulture koju su obuhvatali „svestranost, masovnost i kauzalnost razvoja uma od tela“. Vreme Lenjina i formiranja prve socijalističke države dovelo je do situacije da se postojeće ideje konkretizuju i pretoče u delo. Kao ideje koje su formirale sovjetski sport navode se: marksizam, rusko narodnjaštvo, Lezgaftov model, Češki sokolski pokret i teorije Sečenova i Pavlova. Navedeno je doživelo dalju razradu u vreme Staljina, što je posebno važno jer su te tekovine služile kao model za razvoj jugoslovenskog sporta do 1948. i sukoba sa IB-om.
U drugom poglavlju Ideje nove fiskulture 1945–1953. (95–195) konkretno se analiziraju zamisli koje je partijsko i državno rukovodstvo imalo u oblasti sporta u prvim godinama nakon uspostavljanja vlasti. Izvorišne ideje jugoslovenskog socijalističkog sporta autor vidi u sovjetskoj fiskulturi, narodnim sportovima, jugoslovenskim sokolima i sportu vlade Milana Stojadinovića. Na navedeno naknadno je, nakon sukoba sa Istočnim blokom, dodat i uticaj zapadnog modela sporta. Kao ključne ideološke karakteristike novog sporta Mijatov izdvaja: socijalističko jugoslovenstvo, masovnost, svestranost i dostupnost i one su svaka ponaosob analizirane. Kao poseban fenomen izdvajala se Titova štafeta, koju autor s pravom vidi kao jedan „ekstreman primer gde se sport gotovo u potpunosti potčinio ideološkom i u tu svrhu se angažovao“. Sletovi i krosevi bili su neki od uspešnijih vidova masovnosti, ali su oni takođe instrumentalizovani u cilju glorifikacije režima. S druge strane, imperativ svestranosti doživeo je dva neuspeha vezana za Značku fiskulturnika koju je trebalo da osvoji sportista koji se dokazao kroz niz različitih disciplina i Gimnastički savez. Jugoslaviju je, kao i druge zemlje, zapljusnuo talas uspona fudbala, što Mijatov vidi kao dokaz da je zemlja bila deo sveta i da su se „svetski procesi na njoj prelamali“. U nastavku poglavlja se analiziraju i fenomeni kao što su sport na selu, žena u sportu i sport ometenih u razvoju.
Najobimnije i jedno od najvažnijih poglavlja knjige nosi naziv Realizacija nove fiskulture 1945–1953. (197–340) i ono nam prikazuje nesklad koji je postojao između željenog i ostvarenog, odnosno između planova i konkretne realizacije. Težak položaj razrušene zemlje odrazio se i na materijalnu bazu sporta: nedostajali su sportski objekti, rekviziti, kao i nastavni i stručni kadar. Odmah po oslobođenju došlo je do osnivanja novih sportskih društava, među kojima autor posebnu pažnju obraća na sportsko društvo Partizan, u kome je, po njegovom mišljenju, došlo do najveće „distorzije“ između proklamovanih svestranosti, masovnosti i dostupnosti, i realnosti u kojoj se primat davao pojedinim sportovima i pojedincima. Već u prvim godinama došlo je do navijačke podeljenosti među jugoslovenskom populacijom, pa i do izražavanja na stadionu političkih stavova koji su bili u suprotnosti sa zvaničnom državnom politikom. U tom periodu Mijatov vidi početak onoga što se danas naziva huliganizam. Posebno zanimljiv deo ovog poglavlja je analiza kadrova u sportu i toga kako se državni vrh odnosio prema samom sportu. Za partiju je bilo važnije da su rukovodioci klubova i saveza istaknuti komunisti nego da su stručnjaci, a od partijaca se, prema jednom dokumentu, jedino tražilo da „stvarno vole sport“. Pažnja je posvećena i obrazovanju kadrova, gde su svoju ulogu imali Državni institut za fiskulturu i srednje fiskulturne škole. Analizirajući kadrovsku politiku u obrađenom periodu autor zaključuje: „jugoslovenskim sportom zavladali su diletanti“. Dodatno su obrađeni školski i studentski sport, dok je poseban akcenat stavljen na militarizaciju jugoslovenskog sporta. Ona je, s jedne strane, favorizovala određene sportske grane a postojeće militarizovala, čime ih je kvalitativno oštetila, dok mu je, s druge strane, povezivanjem sporta sa odbranom zemlje dala dodatno na značaju.
U četvrtom poglavlju Profesionalni amateri: Vrhunski sport i jugoslovenski socijalizam (341–402) autor jasno pokazuje odstupanje od proklamovanih ideala i popuštanje pred vrhunskim sportom. Profesionalizam u sportu je u teoriji posmatran kao obeležje kapitalizma, ali se malo šta činilo da se njegovo širenje spreči. Prećutno je prihvaćen profesionalni sport zarad prestiža zemlje u inostranstvu koji se sticao na osnovu uspeha vrhunskih sportista. Mijatov nakon analize potkrepljene brojnim primerima zaključuje: „vrhunski sport bio je polje na kome se ideologija jugoslovenskog socijalizma prelomila, i slomila“. Favorizaciju vrhunskog sporta svakodnevno je, i pored određenih kritika, činila i štampa. U suštini, država je sama iz naroda izdvajala sportiste i smeštala ih u neku vrstu elite, a odabrani su živeli na račun naroda i bavili se profesijom koja se „kosi sa samim fundamentima ideologije socijalizma“.
U petom poglavlju Ogledalo državne politike, autor nastavlja izlaganje iz prethodnog i odmah jasno formuliše povezanost vrhunskog sporta i diplomatije. Prikazana je instrumentalizacija jugoslovenskog sporta zarad spoljnopolitičkih ciljeva. Jedan od zanimljivih primera bio je faktički bojkot Frankove Španije, koji su sportisti sprovodili čak i nekim namernim porazima, ne bi li se izbegao susret sa španskim kolegama. Posebno je zanimljiv događaj vezan za Svesokolski slet u Pragu 1948. kada je jugoslovenske sportiste u vozu zatekla vest o Rezoluciji IB-a. Svi prisutni su se izjasnili za Jugoslaviju a svojim nastupom na sletu, i pored određenih sabotaža, izvojevali su diplomatsku pobedu. Više od igre bio je i susret jugoslovenskih sportista sa fudbalskom reprezentacijom SSSR-a na Olimpijskim igrama u Finskoj 1952. godine. U ovom poglavlju analizirani su i proboj blokade Istočnog bloka preko saradnje sa Zapadom i sportski prodor u Treći svet početkom pedesetih. Nema nikakve dileme da su jugoslovenski sportisti u obrađenom periodu pratili liniju spoljne politike i bili njen pouzdan partner.
U Zaključku (461–467) i veoma kratkom rezimeu na engleskom jeziku sumiraju se rezultati obavljenog istraživanja, uz ukazivanje na pravce za buduća istraživanja u ovoj oblasti. Dva priloga su tekst svedoka dešavanja i aktivnog učesnika Pavla Opavskog „Nauci zabranjen ulaz“, objavljen u Politici 2013, i Pismo Centralnog komiteta o stanju i zadacima u fiskulturi iz februara 1952. godine. Oba priloga nam daju veoma važne informacije o problemima u sportu u obrađenom periodu.
Monografija Nikole Mijatova Sportuslužbisocijalizma: Jugoslovensko iskustvo 1945–1953. značajan je doprinos izučavanju istorije sporta na ovim prostorima a biće zanimljiva kako stručnoj tako i široj javnosti, pogotovo brojnim ljubiteljima sporta. Takođe, ona je i prilog boljem razumevanju prve decenije života socijalističke Jugoslavije i nudi odgovore na pitanja kako je vladajuća partija videla i doživljavala sport, a kako su se njene ideje i planovi sudarali sa realnošću na terenu.
Bojan Simić