Studije o Bogorodici

01.03.08 Novine beogradskog čitališta

Knjigu Studije o Bogorodici Mirjane Tatić-Đurić u kojoj je sabrano 40 studija nastalih u periodu od 1966. do 2006. objavila je izdavačka kuća „Jasen“ iz Beograda. Studije su objavljivane u najuglednijim domaćim i stranim časopisima i zbornicima, a sada su prvi put sakupljene i objavljene u jednoj knjizi.
Knjiga dokumentovano svedoči o autorkinom višegodišnjem proučavanju arhivske građe u najvećim svetskim naučnim centrima, kao i o samom terenskom radu zahvaljujući kojem je uspela da nizom autentičnih snimaka sačuva dragocen informativni materijal, budući da je tokom posleratnog perioda propalo ili uništeno mnogo crkava, a sami tim i ikona, fresaka i mozaika.
Poznavanje ikonografije i u pravoslavnom i u katoličkom hrišćanskom svetu omogućilo je autorki da pronikne u teritorijalne i vremenske veze između različitih tipova predstavljanja Bogorodice u svetu. Dajući bogat repertoar ikona i fresaka Mirjana Tatić-Đurić rasvetljava nedoumice u tumačenjima tipologije lika Bogorodice, vezanih za preplitanja nekih tipova.
Svaka od studija iscrpno objašnjava termine, najopštije epitete koji se javljaju uz Bogorodicu, navodi spomenike i crkvene rukopise koji se drže jedne određene ikonografije, kao i kompozicije. Predstavljajući različite ikonografske šeme autorka nam postupno objašnjava svak tip, ukazujući na prvobitni izgled ikone, na signature koje je prate, na to da li su ikone nerukotvorene ili se zna njihov autor, navodi mesta gde su se nalazile i gde se čuvaju, kao i razlike i sličnosti u tumačenjima likova Bogorodice kod naučnika različitih epoha. Kao primer može se navesti deo iz teksta „Ikonografija Bogorodice Strasne, nastanak dogme i simbola“ (str.279) gde autorka kaže: „Po mom mišljenju, u ikonografiji tz. Eleuse, Majka ne grli svoga Sina sa radošću i milošću, puna naklonosti, kao što se ni Isus ne igra sa svojom Majkom u bezbrižnosti svog detinjstva; pre je u pitanju strah od jedne bliske vizije patnji koje će ga pratiti na krstu radi iskupljenja greha. Sa svoje strane, majka Spasitelja, kao simbol Božanske milosti i Zastupnica ljudskog roda ne grli Sina kako se u apokrifnim tekstovima govori, i na način na koji to tumači većina vizantinista, koji proučavaju ikonografski tip tz. Eleuse“.U vizantijskom svetu srednjovekovna poezija i slika su preživele jedan zajednički duhovni put, gde je postojao metaforički i simbolički jezik pomoću kojeg se poezija preobražavala u sliku, a slika u pesničko delo. Lik Bogorodice kao zaštitnice ljudskog roda, smatran je ikonom, simbolom u kojem je utisnuta milost Božijeg prisustva i kao takav bio je inspiracija umetnicima. Srećemo ga na ukrasima Jevanđelja, putirima, na krstovima-relikvijarima, medaljonima, ali i na predmetima profanog karaktera, na narukvicama ili na ampulama sa malim scenama. Pomoću topografskih pokazatelja saznajemo više o kultu Bogorodice, dok himnografski epiteti bliže određuju njene kvalitete i odnos prema narodu. Liturgijska himna „O Tebe radusja“ Svetog Vasilija Velikog nadahnjivala je umetnike, slikare ikona i fresaka različitih perioda i škola.
Zanimljivo bi bilo istaći tekst o ikonografiji Bogorodice Strasne gde autorka daje klasifikaciju Bogorodičinih ikona Strasnih (Eleuse), s obzirom na snagu izraženih osećanja i dubinu stradanja bića, jer Eleusa nije naziv koja odgovara samo jednom ikonografskom tipu, već je to više jedna ideja povezana sa dogmom stradanja i iskupljenja.
Poslednji tekst u knjizi o čudotvornim ikonama Bogorodice na Svetoj Gori drugačiji je od ostalih. Ovde se ne ističe ko je ikonopisac niti materijal na kom su ikone rađene. Bitno je da one oslikavaju čudotvornu silu Božju. Mirjana Tatić-Đurić ne govori o stilu i estetskoj formi ikona kao u prethodnim tekstovima, već o unutrašnjem sadržaju i teološkoj suštini ikone koja je izražena u njihovoj ikonografiji. Kroz priču o manastirima Svete Gore, njihovom geografskom položaju i vremenu nastanka saznajemo o čudesima Presvete Bogorodice- Bogorodice Trojeručice, Bogorodice Panagije, Bogorodice Eleuse, Bogorodice Kikske, Bogorodice Dešnjakinje, Bogorodice Perivlepte, Bogorodice Dostojno jest, Bogorodice Kukuzelise, Bogorodice Ikonomise, Bogorodice Oltarnice, Bogorodice Zaklane, Bogorodice Eleotočive, Bogorodice Antifonitrije, Bogorodice Utešiteljke, Bogorodice Portatise, Bogorodice Skoroposlušnice, Bogorodice Starice, Bogorodice Glikofiluse, Bogorodice Mirovilice, Bogorodice Odigitrije, Bogorodice Strašne zastupnice, Bogorodice Strasne, Bogorodice Putevoditeljke, Bogorodice Svevladarke, Bogorodice Izbaviteljke, Bogorodice Jerusalimske, Bogorodice Brze Pomoćnice, Bogorodice Akatistne, Bogorodice Uslišiteljnice.
Posebno se treba osvrnuti na još jednu karakteristiku knjige, a to je iscrpno navođenje relevantne literature u fusnotama, koje je rezultat dugogodišnjih istraživanja bibliotečke, muzejske i kongresne građe, kao i terenskih proučavanja, što čini ovo delo posebnim u našoj ikonografskoj literaturi.
Uz veliki broj ilustracija, na oko 700 strana, sa rezimeima na francuskom jeziku, knjiga na poetičan način priča o Bogorodici i Hristu, o Patnji i Spasenju i o čudesima Presvete Bogorodica, kao i o zahvalnosti vladara koji su u njenu slavu gradili crkve i manastire.
Mirjana Tatić-Đurić je ovim svojim delom dokazala da je odličan poznavalac istorije umetnosti, vizantologije i teološke dogmatike i da zauzima visoko i značajno mesto među poznavaocima ikonografije Bogorodice, a Studije o Bogorodici svojim naučnim kvalitetima zavređuju pažnju kako vizantologa i istoričara umetnosti, tako i teologa i ikonopisaca.