Sveti Sava u ruskom carskom letopisu

24.01.13 Vreme

U monografiji Sveti Sava u ruskom carskom letopisu na sto pet strana iluminacija, sa više od 300 prizora, islikan je život Svetog Save po Teodosijevom žitiju. To je najveći likovni opus posvećen ovom našem svetitelju

Kada se 1547. godine veliki moskovski knez Rusije Ivan Vasiljevič Rjurikovič, potonji Ivan Četvrti (Grozni, Strašni, Silni, Veličanstveni), u svojoj sedamnaestoj godini krunisao za prvog ruskog cara, težeći da stvori veliko i moćno carstvo, poželeo je da svojoj carstvenosti podari unikatnu istoriju sveta, od postanja – do njega. Tako je nastao do tada najveći knjižni spomenik na svetu, više u slikama nego u tekstovima, na dvadesetak hiljada stranica raspoređenih u deset tomova.
Godinama kasnije, tek u prošlom veku, ispostavilo se da u ovoj istoriji sveta ima mnogo stranica i o Srbima, a tek nedavno te stranice su i objavljene. Na poslednjem Sajmu knjiga, a ove nedelje i u Patrijaršiji Srpske pravoslavne crkve, promovisana je monografija Sveti Sava u ruskom carskom letopisu koju je objavio Zavod za udžbenike sa blagoslovom patrijarha srpskog gospodina Irineja. Knjiga je ocenjena kao najveće izdavačko otkriće u 2012. godini. Njen priređivač i pisac obimnog predgovora je Milovan Vitezović. Knjiga ima tri dela: život Svetog Save, rodoslovi srpskih vladara i Kosovski boj. Objavljena je trojezično, na staroruskom, srpskom i ruskom jeziku, u prevodu Miljenke Vitezović.
Ruski carski letopis je objavljen u Moskvi u ovom veku, pošto je inicijativom predsednika Putina osnovana izdavačka kuća "Akteon" kako bi svetu otkrila ovo jedinstveno delo. Do tada, samo nekoliko naših istoričara umetnosti i naučnika rusista je znalo da u ovom delu postoje i srpski listovi, ali pojedinosti o njima nisu znali. Milovan Vitezović je skoro tri decenije pokušavao da ih otkrije. Ispostavilo se da srpske strane počinju rodoslovima srpskih vladara prednemanjićkog i nemanjićkog perioda, i da se završavaju Kosovskim bojem. Među njima, na sto pet strana iluminacija, sa više od 300 prizora, islikan je život Svetog Save po Teodosijevom žitiju. To je najveći likovni opus posvećen ovom našem svetitelju.
Otkud život Svetog Save u tolikom obimu u Ruskom carskom letopisu? "Hilandarci, prilikom jedne od svojih poseta Rusiji, doneli su na ruski dvor kao dar Teodosijevo Žitije Svetog Save. Zna se da je ono bilo jedna od prvih knjiga Ivana Groznog. Postoje njegovi zapisi puni divljenja prema Svetom Savi, pisani detinjim rukopisom i rečenicama", kaže Milovan Vitezović. S obzirom da je Ivan Grozni želeo Letopisom da pokaže svoje poreklo, glavni razlog ukazivanja izuzetne pažnje Nemanjićima jeste činjenica da je Ivan Grozni prapraunuk Teodore Nemanjić, ćerke Stefana Dečanskog a sestre cara Dušana. Milovan Vitezović nabraja da je Teodora udata za despota Dejana, da je majka Jovana i Konstantina Dragaša, poslednjeg vizantijskog cara, čija je bratičina Zoja Paleolog žena moskovskog kneza Ivana Trećeg, a sestra Jelene, poslednje despotice u Srbiji i žene Lazara Brankovića. Ivan Treći je bio otac Vasilija Trećeg, oca Ivana Četvrtog tj. Ivana Groznog. Dalje: Ivanova baba Ana Jakšić Glinska, koja ga je vaspitala, ćerka je Stefana Jakšića. Ivan je imao tri godine kad mu je umro otac a osam kad mu je umrla majka, Jelena Glinska. Ana Jakšić Glinska ga je čuvala i vaspitala, i najviše pričala o Nemanjićima.
Na početku knjige Sveti Sava u ruskom carskom letopisu nalazi se posveta patrijarha Irineja. Između ostalog, Irinej je napisao da je Ruski carski letopis, na osnovu koga je nastala monografija, "najveličanstvenija posveta Svetom Savi, utemeljitelju Srpske pravoslavne crkve. To je veliko istorijsko priznanje našem narodu i našoj crkvi. Ovo izdanje je naša zahvalnost i naše divljenje."
Ministarstvo kulture Srbije nije učestvovalo u objavljivanju ovog kapitalnog dela, što je ministar Bratislav Petković ocenio kao propust svog prethodnika. Zato je obećao da će "Ministarstvo otkupiti dostojnu količinu primeraka ove knjige."

Sonja Ćirić

22.01.13 Politika

Srpske strane počinju rodoslovima srpskih vladara prednemanjićkog i nemanjićkog perioda, a završavaju se Kosovskim bojemIz ruskog carskog letopisa

S blagoslovom patrijarha srpskog g. Irineja, „Zavod za udžbenike” iz Beograda objavio je knjigu: „Sveti Sava u ruskom carskom letopisu”. Knjigu, koja se najavljuje kao najveće izdavačko otkriće u 2012. godini, priredio je Milovan Vitezović, a sa starog ruskog prevela Miljenka Vitezović. U Patrijaršiji Srpske pravoslavne crkve o knjizi su govorili patrijarh Irinej, Milovan Vitezović, Anika Skovran i Miloljub Albijanić, direktor i glavni urednik „Zavoda za udžbenike”. Svečanosti su, uz brojne ugledne zvanice, prisustvovali i Bratislav Petković, ministar kulture, i prestolonaslednik Aleksandar Karađorđević.
Kada se 1547. veliki moskovski knez Rusije Ivan Vasiljevič Rjurikovič, u svojoj sedamnaestoj godini, krunisao za prvog ruskog cara, težeći da stvori veliko i moćno carstvo, šireći Rusiju ka Baltiku, Krimu i Sibiru, on je poželeo da svojoj carstvenosti podari unikatnu – istoriju sveta, od postanja do njega. Istorija je stvarana kao najveći knjižni spomenik na svetu, do tada, više u slikama, nego u tekstovima, na dvadesetak hiljada stranica, raspoređenih u deset tomova. Ovo monumentalno delo nazvano je „Licevoj letopisnij svod”. Ali, tek je u ovom veku u Moskvi osnovana izdavačka kuća „Akteon”, sa glavnim ciljem da objavi ovo unikatno delo, koje Rusi nazivaju car-knjigom, što je i učinjeno, u dvadeset tomova, pod naslovom: „Ruskaja letopisnaja istorija, legendarnoe knižnoe sobranie cara Ivana Groznoga”.
Da u ovom delu postoje i izvesni srpski listovi znali su samo retki naučnici rusisti, ali njihov obim nisu znali. Milovan Vitezović, priređivač ove knjige, skoro tri decenije pokušavao je da otkrije tu tajnu. I konačno je uspeo: Srbi u ovom letopisu imaju svoje mnogobrojne, hronološki složene, strane iz svoje istorije do vremena Ivana IV u jarkim minijaturama, pri čemu jedna od svake ove iluminacije sadrži i više scena određenih događaja.
Srpske strane počinju rodoslovima srpskih vladara prednemanjićkog i nemanjićkog perioda, a završavaju se Kosovskimbojem (slike boja su rađene prema svedočenju mitropolita Pimena iz same 1389. godine). Najznačajnije strane posvećene Srbima – u slavu su prvog srpskog arhiepiskopa Save Nemanjića, koji je i kod Rusa Sveti Sava Srpski. Na sto pet strana iluminacija sa više od tri stotine prizora u njima, islikan je ceo život Svetog Save, što je svakako najveći likovni opus posvećen ovom našem svetitelju, i, verovatno, jedan od najobimnijih ako ne i najobimniji u ovom višetomnom letopisu, što svedoči o najvećem poštovanju Svetog Save u Rusiji, u vremenu silnog cara Ivana IV.
Ruski izdavač „Akteon” dao je prava „Zavodu za udžbenike” da izdvoji srpske strane iz Letopisa, da ih objedini u jednu celinu i objavi pod naslovom „Sveti Sava u ruskom carskom letopisu”. Knjiga je objavljena trojezično, na starom ruskom, srpskom i ruskom jeziku. Tako nam je ono što je bilo nepoznato i nedostupno četiri i po veka –sada dostupno u slici i reči!
U predgovoru, Milovan Vitezović, u studiji na dvadesetak strana, naslovljenoj: „Car Ivan IV, njegov monumentalni letopis sveta i kult Svetog Save Srpskog u Rusiji”, razjašnjava istoriju kulta Svetog Save u Rusiji. U studiji se, takođe, prikazuje rusko rodoslovno nasleđe Ivana IV, ali i ukazuje na njegove rodoslovne veze sa Nemanjićima – Paleolozima i Jakšićima.
U knjizi su data i mišljenja o Letopisug. Alekseja Drugog, patrijarha moskovskog i sve Rusije, Vladimira Putina, predsednika Rusije, i Aleksandra Lihačova, akademika i predsednika pisaca Rusije.

Z. R.