Svetogorska baština

15.04.15 Večernje novosti

"Svetogorska baština" Irene Špadijer, jedna od retkih novih knjiga o staroj književnosti. Najiscrpniji "popis" stvaralaštva stvorenog na Svetoj Gori. Pregled srpske književnosti od 12. do 19. stoleća
Osobito je prijatno šetati po okolini monastirskoj, pored potoka do morske obale. Na pojedinim mestima nalaze se maslinove bašte, pa kad pređem pored vodenice sa jednim kamenom, koraknemo kroz ladovinu lisnatih platana, lovorike, mirte... Uopšte je u proleće kada ptice oživljavaju predele, a rasteća vrućina nije još osušila vegetaciju, milina šetati u ladovini punoj mirisa od lepog vazduha."
Opisom Svete Gore Save Hilandarca iz 1894. Irena Špadijer uvodi čitaoca u svoju studiju "Svetogorska baština", jednu od retkih novih knjiga o našoj staroj književnosti, objavljenu u "Čigoji".
Ima neke posebne simbolike u tome što u ovu ozbiljnu studiju koja donosi pregled svih pisaca koji su stvarali u Hilandaru, pisali o njemu ili povodom njega (a to je gotovo celokupan spisak srednjovekovne književnosti na čelu sa Svetim Savom), uvodi Čeh koji se zamonašio na Svetoj Gori i sačinio katalog ćirilskih srpskih rukopisa manastira Hilandara. U to je uložio gotovo dve decenije predanog rada na sređivanju manastirske biblioteke i arhive i to je bio prvi popis svih rukopisa, starih knjiga i uopšte vrednosti manastira Hilandara.
Profesor srednjovekovne književnosti na Filološkom fakultetu, Irena Špadijer, takođe donosi izuzetan popis, možda najiscrpniji, stare srpske književnosti, odnosno Hilandara kao stožera te književnosti i rasadnika najvećih srpskih pisaca. Ali ona sažima i dosadašnja znanja o Hilandaru čiji su autori istoričari, istoričari književnosti, umetnosti, filolozi - Milan Kašanin, Dimitrije Bogdanović, Đorđe Radojičić, Đorđe Trifunović, Mirjana Živojinović, uz imena Svetog Save, Stefana Prvovenčanog, Domentijana, Teodosija, arhiepiskopa Danila...
Pored beležaka o njihovom životu, analiza i citata iz dela, pred čitaocima je i pregled žanrova stare književnosti - žitija, službe, kanoni, zapisi... Knjiga je, kako kaže sama autorka, zamišljena kao svedeni pregled srpske književnosti Hilandara i Svete Gore, od kraja 12. do kraja 19. stoleća.
- Stotinama kilometara daleko od svoje matice, na Svetoj Gori je, krajem 12. veka nastalo jedno od najznačajnijih književnih središta u istoriji srpskog naroda - manastir Hilandar. Grčki Atos sa srpskim Hilandarom na njemu, bio je mnogo više od simboličnog ukrštanja dveju kultura, dva naroda, dva jezika pod sveopštim plaštom kosmopolitskoga vizantijskog pravoslavlja.
On je bio idealno mesto na kom se, već jezički osmišljena i utemeljena u otačastvu, i poetički mogla roditi srpska književnost. Duboka povezanost, sveobuhvatni i jaki međusobni uticaji karakterišu odnose matice i Hilandara, Srpske zemlje i Svete Gore. Književnost koja je nastajala u Hilandaru ili bila njemu namenjena, kao i ona čiji su autori povezani sa Atosom, čini okosnicu stare srpske literature. U ovoj knjizi sam pokušala da sagledam taj fenomen za koji, čini se, nema paralele u drugim nacionalnim književnostima, pa ni u onima koje su imale slična duhovna središta na Atosu - kaže Irena Špadijer.
Za savremenog čitaoca autorka je opširne citate pojedinih književnih dela prenela na savremeni jezik, a cela studija pisana je literarno i sa neskrivenim nadahnućem.
NOVA TUMAČENjA
U "Svetogorskoj baštini" dati su i neki novi podaci i tumačenja, nova zapažanja koja se odnose na Studenički ktitorski natpis, Hilandarsku povelju Stefana Prvovenčanog i čuvenu alegoriju raja u njoj, novo čitanje Teodosija, Danila Drugog....

SVETI PETAR KORIŠKI
Gotovo istovremeno sa "Svetogorskom baštinom" u izdanju "Čigoje" objavljena je i studija Irene Špadijer "Sveti Petar Koriški u staroj srpskoj književnosti" koja je takođe plod višegodišnjeg truda i ljubavi prema staroj srpskoj literaturi.

J. K.