Tuđina, večna sudbina

25.12.13 Politika

Knjiga „Tuđina, večna sudbina” svedoči o srpskim stvaraocima koji su umrli i sahranjeni daleko od rodne zemlje

Kapetan Miša Anastasijević, Milovan Glišić, Vladislav Petković Dis, Nikola Tesla, Mihajlo Pupin, Milena Pavlović Barili, Jovan Dučić... svi su oni umrli i bili sahranjeni daleko od rodne zemlje. U spomen i drugim značajnim ličnostima iz srpske istorije slične sudbine, novinarke „Večernjih novosti” Dijana Dimitrovska i Milena Marković načinile su feljton, a beogradska izdavačka kuća „Dereta”, po ideji urednika Zorana Bognara, od ovog feljtona objavila je knjigu „Tuđina, večna sudbina”.
„Od srednjovekovne do komunističke Srbije nicale su humke širom sveta. Od Vladislava Drugog (sin srpskog kralja Dragutina), preko ustanika za vreme Turaka, članova srpskih dinastija Karađorđević i Obrenović, do kompletne jugoslovenske vlade u izbeglištvu, generala, oficira, ljudi koji su umrli sanjajući svoju domovinu... Dok je nastajao ovaj rukopis vraćeni su u otadžbinu posmrtni ostaci kralja Petra Drugog Karađorđevića i njegove supruge Aleksandre, njegove majke Marije, kneza Pavla, njegove supruge Olge i sina Nikole... Sada počivaju tamo gde je bila njihova volja, na Oplencu, u Topoli. Dok posmrtne ostatke svih onih koji su ostavili traga u istoriji Srbije ne vratimo u domovinu, biće zajedno – bar u ovoj knjizi”, pišu autorke u predgovoru ovom izdanju „Derete”.

Zadužbinar i dobrotvor kapetan Miša Anastasijević, koji je pomagao i pozorište, crkvu, školu, preminuo je krajem 1885. godine u svojoj kući u Bukureštu. Autorke knjige u tekstu o Miši Anastasijeviću naglašavaju da se njegovo balzamovano telo nalazi u zemljotresom oštećenoj zadužbinskoj crkvi u Kležanima, koju nema ko da obnovi.
Otac srpskog realizma Milovan Glišić u svom delu nemilosrdno je šibao zelenaše, seoske gazde, varalice, činovnike, „carsku i božju vlast“, pripovedao o fantastičnim-folklornim zbivanjima, kao i o prvom srpskom vampiru Savi Savanoviću. Prevodio je sa ruskog, francuskog i nemačkog, preveo dela velikog Gogolja, Tolstoja, Balzaka, Merimea. Hroničari tog vremena ne pamte da je ijedan državnik sahranjen na tako veličanstven način. Sahranjen je u Dubrovniku. Kada su mesni paroh i kaluđer obavili opelo, duga povorka krenula je put srpskog groblja na Boninovu. Napred, zabeleženo je, stupala je srpska mesna muzika, a za kovčegom Stanka, sestra Glišićeva, sa prijateljima. Iz Srbije, vence su položili predstavnici skoro svih institucija: srpska vlada, Srpsko književno društvo, Srpsko kraljevsko narodno pozorište, Srpska književna zadruga, pa Srpska dubrovačka omladina, dubrovački Srbi radnici...
Preko Albanije, preko Krfa, sa srpskom vojskom kao ratni izveštač Vladislav Petković Dis kao izbeglica stigao je u Francusku. Svoju smrt predvideo je i čuvenom zbirkom pesama „Utopljene duše“, pa i vidovitim pismima... Njegovo telo izvučeno je iz Jonskog mora dva dana pošto je nemačka podmornica pogodila brod Iliriju, a zatim opet vraćeno u more.
Tekst posvećen srpskom geniju Nikoli Tesli autorke su nazvale „Gospodar munja”. Šta god danas da dotaknemo to je Tesla, njegove genijalne izume koristimo kao najobičnije stvari, pišu Dijana Dimitrovska i Milena Marković. „O Teslinim zabavama pričalo se godinama. Jedne večeri dočekao je goste tako što je kroz sebe sproveo trista hiljada volti struje! Iz njega je zatim izbijao sjaj od koronarnog pražnjenja! Ličio je na avet. Iz prstiju su mu prštale munje. Zatim bi uzimao u ruke sijalicu, i ona je svetlela. Kakva predstava! I danas bi to bila magija.” Ova knjiga, pored ostalog, podseća nas na to da je veliki Tesla umro na Božić 1943. godine u svom apartmanu na trideset trećem spratu hotela „Njujorker”, da je sahranjen uz zvuke pesme „Tamo daleko” i da je urna s njegovim pepelom stigla u Srbiju 1957. godine.
„Mihajlo Pupin prodao je sve svoje knjige i odelo, kupio brodsku kartu od Hamburga do Njujorka za 12. mart 1874. Parobrod je do Njujorka plovio četrnaest dana i trinaest noći...” Posle dugog puta i mukotrpnog rada, stigao je do Kolumbija univerziteta, gde je predavao matematičku fiziku. Godine 1891. radom o višefaznim generatorima potvrdio je ispravnost Teslinih pronalazaka. Iako se sa Teslom nije dobro slagao, pomirio se sa njim pred kraj života. Umro je 12. marta 1935. u Njujorku, na dan kada je šezdeset jednu godinu pre toga krenuo u Ameriku.
Slikarka tananog duha Milena Pavlović Barili, posle beogradske Umetničke škole, svoj živopisni svet tražila je u Minhenu, Parizu, Londonu, Rimu, Njujorku. „Govorili su da je lepša i gracioznija od svojih slika.” Pored slikarstva, radi ilustracije za „Vog”, zatim kostime i scenografiju, sarađuje sa kompozitorom Đankarlom Menotijem. Umrla je marta 1945. godine, njena urna pohranjena je na groblju za strance Testačo, u Rimu, gde počivaju Šeli i Kits.
„Kad moj prah, Tvorče, mirno pređe/ U grumen gline užežene,/ Tad neće više biti međe,/ Između tebe i izmeđ mene”, uklesane su reči na spomeniku Jovana Dučića, pesnika i diplomate Kraljevine Jugoslavije. Pedeset sedam godina počivao je na groblju manastira Svetog Save u Libertivilu, kod Čikaga, a njegovi posmrtni ostaci, po njegovoj želji izraženoj u testamentu, vraćeni su u Trebinje, ali tek 2000. godine. Pre večnog počinka u rodnom kraju, u beogradskoj Sabornoj crkvi Dučiću su poštu odale hiljade Beograđana, njegovo telo zatim je krenulo put Ostroga, i Nikšića, do Trebinja. Ovo izdanje govori i o sudbini Slobodana Jovanovića, Mileve Ajnštajn, Milana Stojadinovića, čak i Svete Petke, koju mnogi smatraju Srpkinjom, a čije mošti počivaju u Rumuniji u gradu Jašiju.

M. Vulićević