Tvrđave na Dunavu

29.10.17 Dnevnik - Novine i časopisi

NOVI SAD: Ravničarsko terasasti tereni obale Dunava, zbog svojih priridnih bogatstava oduvek su bili privlačni za organizovanje stalnih naselja. Na njegovim obalama i rečnim ostrvima nađeni su tragovi najstarijih civilizacija drevne Evrope koja vode u prošlost do 10.000 godina, a njegov tok do danas je ostao jedan od najvažnijih rečnih puteva.
Oduvek je Dunav služio i kao granica – nekada je delio moćna carstva, a nekad i spajao i kroz istoriju kontrola plovidbe na velikoj reci uvek je bila jedan od najvažnijih strateških ciljeva tadašnjih vojski.
Još u antičko vreme izgradnjom dobro raspoređenih utvrđenja duž obala Dunava, Rimljani su nadgledali ko i šta plovi rekom koja je u to vreme povezivala najveći broj njihovih provincija, da bi u srednjem veku takva utvrđenja doživela svoj vrhunac.
Sa uvođenjem baruta i artiljerije tokom 15. i 16. Veka i dunavske tvrđave su morale da se prilagode novom načinu ratovanja i tada počinje gradnja moćnih kamenih zidina od kojih se neke i sada nadvijaju nad rekom.
Grupa domaćih autora, nedavno je u izdanju novosadskog „Prometeja“, izdala knjigu „Tvrđave na Dunavu“ u kojoj je opisano 12 dunavskih tvrđava građenih na teritoriji današnje Srbije sa detaljima o načinu gradnje, nameni i značaju svakog utvrđenja.

Na području Vojvodine, postojale su četiri velike tvrđave uz Dunav: u Baču, Petrovaradinu, Slankamenu i Zemunu.

Od Bača do Kladova 12 utvrđenja
Od Beograda i Kalemedgana niz Dunav, a uz njegovu obalu nalazi se još sedam tvrđava koje su predstavljene u ovom izdanju u kojem su učestvovali i Prirodno-matematički fakultet u Novom Sadu i Radio televizija Srbije. Opisane su Smederevska tvrđava, Kulič, Ramska tvrđava između Kostolca i Velikog Gradišta, Golubac, kao i tri utvrđenja nedaleko od Kladova – Diana, Fetislam i Pontes.

Tvrđava u Baču, smatra se jednom od najstarijih u Srbiji, a u vreme kada je građena (između 1338 i 1342 godine) bila je najveće utvrđenje u tadašnjoj Panoniji.
O tome koliko je ovo mesto bilo značajno u srednjem veku govore podaci da su u tvrđavu redovno posećivali ugarski kraljevi, a pored njih tokom svojih pohoda na sever u Baču su boravili i vizantijski car Manojlo Komnin kao čuveni turski sultan Sulejman Veličanstveni, a zanimljiva je tvrdnja da su u njoj jedno vreme boravili vitezovi iz reda templara koji su tu imali svoj hram.
Danas o nekada najmoćnijem utvrđenju Panonije svedoče samo ostaci zidina i kula i jedini je lokalitet u Vojvodini pod zaštitom UNESKO-a, a poslednjih godina se radi na rekonstrukciji i revitalizaciji delova tvrđave, ali i šireg područja kako bi se omogućilo da ovaj značajan spomenik istorije ostvari i svoj turističko edukativan potencijal.
Nizvodno od Bača naredno dobro branjeno mesto na Dunavu je Petrovaradinska tvrđava, koja je na ostacima srednjovekovnog utvrđenja, u današnjem obliku građena skoro ceo vek (1692-1790) i jedna je od najvećih tog tipa u Evropi.
Kao tvorac idejnog plana najčešće se spominje čuveni projektant tog vremena Sebastijan Voban. Koliko je bila značajna za Austriju govori doduše nepotvrđena priča da su tokom Napoleonovih ratova (1812), iz Beča u Petrovaradinsku tvrđavu sklonjene carske insignije: kruna, žezlo, mač, jabuka i plašt.Burna istorija ovog mesta proizvela i je i brojne legende, a njihov neiscrpan izvor leži duboko ispod zidina, u još uvek nedovoljno istraženom podzemlju tvrđave.
Legendarna je i bitka koja se odigrala kod Petrovaradina 5. avgusta 1716. godine kada je Eugen Savojski porazio Turke predvođene Damad Ali-pašom uz pomoć čuda „Snežne gospe“ i navodnog snega koji je pao tog dana.
Tvrđava je ostala neosvojiva za Turke i neke druge osvajače, ali njenu noviju istoriju će se sigurno obeležiti i „kapitulacija“ koju već skoro 20 godina svakog jula „potpiše“ pred vojskom egzitaša- armijom sačinjenoj od Legije stranaca i domaćih jedinica pred kojom nema odbrane...
Kao mesto gde se preko Moriša i Tise dopremala so koja se odatle distribuirala, Slankamen je srednjem veku bio vrlo značajan centar koji je jedno vreme bio bio i pod upravom srpskog kralja Dragutina Nemanjića.
Istraživanjem ostataka tvrđave koja se nalazi na uzvišenju od stotinak metara iznad Dunava, utvrđeno je da srednjevekovna građevina leži na rimskoj iz šestog veka, a u okolini su konstatovani i kulturni slojevi koji sežu u praistoriju.
Iako je malo vidljivih ostataka, tvrđava u Slankamenu bila je dugo vremena veliki trgovačko-vojni kompleks, ali se praktično nikad nije oporavila od turskog osvajanja 1521. godine kada je Bali-beg porušio. Karlovačkim mirom Slankamen je ponovo postao deo Habzurške monarhije i upravo odatle je kretala granica ali više nikad nije značajnije obnavljan jer je linija odbrane pomerena kod Petrovaradina.
U ravničarskom toku Dunava utvrđenja su bila mnogo češća, tako je Zemunska tvrđava četvrta na samo stotinak kilometara.
Na ovom mestu još u 1. veku utvrđenje su podigli Rimljani, a pre njih u nekoj vrsti utvrđenog naselja Taurunum su živeli Kelti. Od tvrđave u čije temelje su uzidani milenijumi istorije ovog kraja, ostali su delovi zidina, a danas se u središtu nekadašnjeg utvrđenja nalazi Milenijumska kula, podignuta 1896. godine u čast Janka Hunjadija (Sibinjanin Janka) koji je umro u Zemunu tokom opsade Beograda 1456. godine.

E. D.