22.03.05
Uzdarje bolesti ludi
Vladimir Adamović
Pre nekoliko dana, neuropsihijatar, primarijus dr Vladimir Adamović, obajvio je kod niške „Prosvete“ novu knjigu „Umetnik i bolest“ u kojoj razmatra uticaj bolesti na umetničko stvaralaštvo deset velikih umetnika sveta. Kao pionir psihosomatskog pristupa u dijagnostikovanju i lečenju bolesti u Srbiji, Adamović i novom knjigom prevazilazi rigidno postavljene granice između psihijatrije i tzv. internističkog pogleda na svet.
Vladimir Adamović počeo je da „širi“ uverenje o psihi kao pokretaču telesnih bolesti pre četrdeset godina, da ispituje uticaj emocionalnog stanja čoveka na nastanak i tok telesnih bolesti. Knjiga „Bolest i umetnik“ još jedan je njegov naučno zasnovani iskorak iz domena medicinske prakse u bolnici „Dragiša Mišović“, gde je proveo i završio svoj radni vek, ka svetu politike i umetnosti.
Koji su bili kriterijumi za izbor deset ličnosti o kojima pišete?
- Reč je o mom afinitetu. Sve njih voleo sam da čitam, gledam ili slušam. Reč je o psihosomatskim biografijama deset velikana književnosti, slikarstva i medicine, o psihosomatskoj patografiji njihove karijere. Razmatram istoriju njihove bolesti i to kao kočnicu umetničkog stvaralaštva.
Postoji stereotipija kako umetnici svoju kreativnost duguju „umetničkom ludilu“, izrazitoj ekscentričnosti i slično dok vi tvrdite da suprotno!?
- Kreativna istorija čovečanstva nije proces uslovljen jedino patologijom. Postoje umetnici koji su potpuno „normalnog“ psihičkog stanja pa ludilo definitivno nije ekskluzivno vezano za genijalnost. Niti za kreativnost. To je božiji dar. Ali veza postoji jer je često kreativni potencijal blokiran nekom telesnom bolešću, kao trauma iz mladosti ili kao činjenica realnosti; tek, bolest bira umetniku teme iz njegovog nesvesnog ili kreativnog fundusa, izaziva određenu temu. Ali, kreativnost i bolest nemaju uzročno-posledični odnos. Nije jednostavno „čačkati“ po nesvesnom nekog umetnički nastrojenog pojedinca. Kada se svi njegovi konflikti verbalno ispolje tokom psihoanalize on često gubi imaginaciju, kreativnost i umetnički fantazam. Kad svi konflikti izađu na površinu, to simbolično ugušuje njegovo delo, kao u slučaju Judžina O Nila koji se izlečio od alkoholizma ali je kao autor potpuno stagnirao nakon toga.
Koja bolest je dovela u pitanje stvaralaštvo Marsela Prusta?
- Astma blokirala njegov kreativni doprinos, što je učinila epilepsija, doduše temporalna, kad je reč o Van Gogu. Balzak je umro od dijabetesa, a po strukturi ličnosti bio je tzv. oralni tip, gojazan, sklon debljanju pa je tako i skovan termin o preterivanju u hrani, tzv. balakovski ručak.
A Edgar Po?
- Po je umro od delirijum tremensa. Opis njegovih poslednjih dana je klasičan opis, knjiški opis delirijuma: nemir uznemirenost preznojavanje, lupanje srca...
Dostojevski...?
- On je obrađen sa pozicija obične epilepsije koju ignoriše, ne leči je. Kako epilepsija napreduje njemu raste i kreativnost ali sa epilepsijom se razvija i tuberkulozni proces. I on umire od tuberkuloze na vrhuncu kreativnosti.
Betoven doživljava paranoidna stanja. Kako je postepeno gluvio, prekida komunikaciju sa okolinom i zato umire od ciroze, jer se prepustio se piću.
Kod Čehova je tuberkuloza u pitanju, kao posledica prethodne, premorbidne ličnosti. Gogolj je hipohondar a umire u melanholično-depresivnoj krizi tokom koje odbija hranu do smrti.
Kojom bolešću je bilo prouzrokovano Frojdovo korišćenje kokaina, što mu je, navodno, pomoglo da uobliči psihoanalitičku teoriju?
- Imao je karcionom tvrdog nepca koji je po svoj prilici izazvan pušenjem. Kao rodonačelnik psihonalize i čovek koji bi trebalo da kontroliše svoje emocije, impulse i htenja on ne može da se odrekne cigara sve do smrti. Tokom šesnaest godina imao je 23 operacije ali nastavlja da puši. Sa svojim internistom dogvorio je eutanaziju. Kad ne budem više mogao da podnosim bolove onda, molim te, daj mi injekciju morfijuma. Njegova je smrt posledica krivičnog dela.
Šta je teralo Hemingveja ka korišćenju ruma umesto vode?
- Prvo se ubija njegov otac, Klarens, doktor, onda sam Hemingvej, pisac, pa njegov brat... puška, puška, pa revolver, a onda se ubija Margo. Pre dve godine, njegov sin, Gregori, genetičar, umire u zatvoru u koji dospeo jer se šetao go ulicama Majamija. I sada, Mjurijel kaže: „pripadam porodici koja ima mnogo ludih gena. Nadam se da neće i mene odrediti.“
Da li ovom knjigom odustajete od psihometrije jakih političkih ličnosti sveta, što vam je bila prethodna preokupacija?
- Ne. Upravo sam završio pisanje Titove psihobiografije, nakon knjiga o Staljinu i Hitleru. Svima je bilo zajedničko manipulisanje masama. Masa je ta koja nosi diktatora. U centru mog istraživanja je odnos između sledbenika, vođe i istorijskih okolnosti.
Milorad Pavlović
26.03.05 Danas
Od divljenja do sažaljenja
Umetnik i bolest, Vladimir Adamović
Vladimir Adamović psihijatar po osnovnom obrazovanju poznat je onom dijelu javnosti koja se zanima za bolesti poznatih ličnosti, prije svega državnika i umjetnika. Pored psihobiografskih radova objavljenih u stručnim časopisima, i napisa u nedjeljnicima i denvnoj štampi, Adamović je autor i dvije zapažene studije: o Staljinu, i o Hitleru.
Ovoga puta, Adamović nam u knjizi Umetnik i bolest, Prosveta, Niš 2004 nudi deset ogleda,za koje u "Uvodnoj napomeni" kaže da to nisu psihobiografije u kojima bi se razmatrala psihološka struktura jedne ličnosti, već patografije u kojima se analiziraju sve okolnosti - i tjelesne i psihičke - koje su dovele do bolesti, kao i okolnosti smrti. Navešću naslove ogleda jer oni ukazuju kome je aspektu ličnosti koju analizira Adamović posvetio posebnu pažnju: Jedan život obeležen smrću - Edgar Alan Po; Muzika u apsolutnoj tišini - Betoven; Depresija i smrt - Gogolj; U vlasti konstitucije - Balzak; Koja epilepsija - Dostojevski; Žrtva tuberkuloze - Čehov; Temporalna epilepsija ili shizofrenija - Van Gog; Astma u životu Marsela Prusta; Smrt u Frojdovom životu; Zašto se ubijaju Hemingvejevi?.
Odavno privlači pažnju pitanje: da li su bolovali istaknuti umjetnici, i ako jesu, od čega? (Među navedenim umjetnicima, jedino je, rekao bih, sporan status Frojda kao umjetnika. Sam Frojd, vjerujem, ne bi bio oduševljen statusom umjetnika, jer je cijelog života želio da ga smatraju naučnikom.) Šire gledajući, sve poznate ličnosti, uključujući, dakako, tako poznate umjetnika, kao što su oni koje Adamović analizira, predmet su radoznalosti javnosti. Radoznalost je tim veća što su predmet analize intimniji aspekti ličnosti. A malo je tako intimnih aspekata nečijeg života kao što su njegove bolesti, i okolnosti pod kojima je umro. Želi se zaviriti iza pukih biografskih podataka, podataka o tome gdje se i koliko neko školovao; kada je počeo da stvara; koja su mu glavna djela; kada je postao priznat, pa i slavan, i slično. Pažnju plijeni ličnost, a to znači nečije sklonosti i odbojnosti, odnos prema roditeljima, prema prijateljima, obrazac ponašanja koji se da prepoznati u različitm aktivnostima jedne osobe, i u različitimokolnostima u kojima se ona nađe. Da li je konkretna osoba imala poruke, i koje? Koji su je strahovi progonili? Sa kojim se ličnim manjkavostima borila? Čime je bila opsjednuta; u jednom razdoblju života, ili cijeli život? Kao da nam poznata ličnost postaje blilža, kao da je svodimo na ljudsku mjeru, a to praktički znači na mjeru nas samih, kada saznamo da i ona boluje ili je bolovala od sličnih bolesti kao mi sami; da su je mučile iste ili slične muke kroz koje mi prolazimo; da je bezuspješno pokušavala da se odupre proklestvu neke nasljedne bolesti ili tek samo opake sklonosti; da nije mogla ili nije znala da nađe ravnotežu između želja i mogućnosti; između očekivanja od sredine, i onoga što sredina želi i (ili) može da joj pruži.
Odnos ljudi prema poznatim ličnostima, pa i poznatim umjetnicima je, često, ambivalentan. Sa jedne strane, dive im se, pa ih čak i obožavaju; sa druge, smeta im što su toliko nedostižne, što su talentom i slavom tako daleko od njih, maltene bogolike. Čini se da napetost između ove dvije krajnosti stava ljudi prema poznatim ličnostima (umjetnicima) popusti, da se rečene krajnosti ublaže, kada ljudi saznaju da te ličnosti imaju slabost, i to ne male slabosti, da su bolovale, i to često teško bolovale, da su prerano umrle, nekada nakon dugih patnji. Kada sve to saznaju o poznatim ličnostima (umjetnicima), ljudi im se ne dive manje, ali u odnos prema njima uvuče se i dimenzija sažaljenja. A kada god nekog i najmanje sažaljevamo, mi se simbolički uzdižemo iznad nejga, stavljamo sebe u blago supeioran položaj u odnosu na onoga ko je predmet našeg sažaljenja. Na taj način se uspostavlja ravnoteža u odnosu ljudi prema poznatim ličnostima (umjetnicima). Divimo im se, ali ih saznavši kako su teško bolovali, u kakvim su poremećenim porodičnim odnosima živjeli, koliko su patili, kroz kakva su sve iskušenja najrazlčitije vrste prošli - pomalo i sažaljevamo. I saosjećamo s njima. A saosjećanje, kao i sažaljenje, je vid odnosa u kome, prećutno, one koje sažaljevamo stavljamo u isti razinu sa nama. Često i nižu. U višu - nikada.Konačno, teško je diviti se recimo Devetoj simfonij, ‘Ljudskoj komediji’ ili ‘U potrazi za izgubljenim vremenom’, a ne upitati se kakva je to ličnost, kakav je to čovjek koji je bio kadar da stvori ova djela nenadmašne ljepote. A bolesti su, treba li reći, dio, i to važan dio svake ličnosti, svakog čovjeka.
Ovo su moja razmišljanja o izvorima značajno velikog zanimanja, da ne kažem radoznalosti ljudi za bolesti poznatih ličnosti, u koje spadaju i veliki umjetnici.Adamović nas iscrpno obavještava o i fizičkim i psihičkim bolestima umjetnika o kojima piše. Zadivljuje njegova informisanost o mnogim aspektima života i bolesti, i okolnostima smrti razmatranih umjetnika. Adamović ne improvizira. On se oslanja na relevantene i brojne izvore biografskih i patografskih podataka o umjetnicima koji su predmet njegove pažnje.Na dosta mjesta u knjizi autor ne zazire od toga da educira: on čitaoca podučava o pojedinim bolestima, o njihovom porijeklu, toku i načinu liječenja; pripovijeda o tome šta se nekada znalo, a šta se danas zna o pojedinim bolestima; razmatra povezanost tjelesne konstitucije sa određenim psihičkim poremećajima. Ovi djelovi knjige biće posebno zanimljivi i korisni čitaocima, koji nemaju medicinsko obrazovanje.
Adamović se nijednog trenutka ne stavlja u ulogu nekoga ko sve zna o bolestima i okolnostima smrti umjetnika o kojima piše. On umije da se zadovolji pretpostavkama, da čitaocu da do znanja da o nekim aspektima bolesti i smrti ovog ili onog umjetnika možemo samo da slutimo, da nagađamo.
Posebno bih želio da istaknem da Adamović piše jasno i lijepo, što njegov tekst čini pristupačnim širokom krugu čitalaca.Autor vrijedne knjige ‘Umetnik i bolest’ najavljuje patografije o našim umjetnicima: Milošu Crnjanskom, Nikoli Tesli, Savi Šumanoviću, Branku Ćopiću. Volio bih kada bi Adamović, pišući o bolestima ovih umjetnika, razmotrio ključnu temu odnosa umjetnika i bolesti: koliko stvaralac duguje bolesti; da li mu je i koliko bolest pomogla da ostvari ono što je ostvario, ili mu je u tome odmogla; da li je stvaralac zbog bolesti, prije svega duševne, ili uprkos nje.
Dušan Kecmanović
