Dejan Čavić, 1934, glumac Ateljea 212, odigrao je preko sto uloga u pozorištu, od Šekspira (Hamlet, Marko Antonije, Oberon…) do Pintera (Mik, Tedi, Ričard, Džejms…) između kojih je mnoštvo raznovrsnih uloga – Renc, Šarena lopta, Torkar; Marik, Pobuna na Kejnu, Vouk; Van Dorn, Mladost pred sudom, Timajer; Marsel, Afera, Kozak; Ti, Ruža vetrova, Matić; Marko Antonije, Julije Cezar, Verih i Voskovec; Žak Ru, Mara-Sad, Vajs; Ritmajster, Priče iz bečke šume, Horvat; Radž, Sledeći put ću vam to otpevati, Sanders; Soul, Veza, Gelber; Boško, Kamen za pod glavu, Novković; Tužilac, Optuženi PeraTodorović, Mihiz; Kurta, Čarlama, Al. Popović; Veler/Herbert, Duplo vezano, Koburn i Anderson; On, Ludilo udvoje, Jonesko… Igrao je najviše u Ateljeu 212, a na početku karijere u dva sarajevska pozorišta, Narodnom i Kamernom. Odigrao je preko dvadeset uloga na filmu, u TV dramama i serijama i preko tri stotine uloga u radio dramama. Režirao je Pintera, Joneska i Mrožeka u pozorištu i dva desetak radio drama na programima Radio Beograda. Preveo je preko trideset drama, od Kažnjenog bratoubistva, anonimne verzije Hamleta iz XVIII veka i mnogo savremenih drama, do Pintera: Rođendan, Revija, Tišina, Patuljci. Objavio je četiri knjige: Upotreba glasa (Altera, 2009), Predstava pozorišta (Albatros Plus, 2011), Snohvati (Albatros Plus, 2014), Urbana glumačka moderna (Albatros Plus, 2016). Objavljivao je članke i eseje u novinama i časopisima. Bavio se pedagogijom: profesor glume i dikcije na Akademiji umetnosti BK. Vodio je pozorište: operativni direktor, pomoćnik upravnika, v.d. upravnika Ateljea 212. Nagrade: Vanredna Sterijina nagrada za kulturu scenskog govora, Povelja i Plaketa Radio Beograda, Plaketa grada Beograda…
01.01.17
IGRATI SE, A NE SAMO IGRATI
Teatron
Dejan Čavić (1934) pripada generaciji pozorišnih stvaralaca koja je obeležila naš teatarski život tokom poslednje četiri decenije HH veka; bio je glumac, reditelj, prevodilac, operativni direktor i vršilac dužnosti upravnika Ateljea 212. Na scenama Narodnog i Kamernog pozorišta u Sarajevu i Ateljea 212 odigrao je preko stotinu uloga, a u radio dramama preko tri stotine. Svoju punu glumačku afirmaciju stekao je upravo u Ateljeu 212, u doba kada je ovaj teatar predstavljao vodeće pozorište u Beogradu.
Knjiga Urbana glumačka moderna Ateljea 212 svedoči o razvojnom i uzlaznom putu ovoga teatra, a ne samo – kako to preskromno autor veli – o osobenosti glumačkog izraza koji je nastao i koji je neko vreme bio negovan u ovome pozorištu. Izvesno je da je akcenat Čavićevog istraživanja na analizi glumačke umetnosti vodećih aktera Ateljea 212, ali, takođe je nesumnjivo da se, uz analize glumačkih doprinosa pruža i šira slika rada samog pozorišta, što u krajnjoj liniji govori i o društvenom i političkom kontekstu vremena koje se u knjizi razmatra. Dejan Čavić, odmah valja reći, nije pisao istoriju Ateljea 212 niti mu je to bila namera; Čavić je pisao o vrhunskim umetničkim, dakle, glumačkim i rediteljskim, rečju stvaralačkim dometima ovoga ansambla.
Knjiga Dejana Čavića sastavljena je od osam poglavlja. Naslovi poglavlja su: Zoran vs Bata, Urbana glumačka moderna Ateljea 212, Predvodnici glumačke moderne Ateljea 212, Geneza moderne, Revolucionarni glumci u srpskom pozorištu HH veka, Pokretači unutar kuće, Anglosaksonski uplivi i Druga generacija glumaca Ateljea 212. Posle ovih poglavlja sledi beleška o piscu i Indeks ličnih imena.
U izuzetno nadahnutom ogledu Zoran vs Bata, Dejan Čavić pravi tananu analizu dvojice glumačkih velikana koji su, svaki na svoj način, odredili puteve glumačkog izraza svog pozorišta. Reč je o Zoranu Radmiloviću i Danilu Stojkoviću. Na početku ovog ogleda, autor piše o relacijama koje su uspostavili Radmilović i Stojković. Čavić veli: Zoran se igra na sceni, Bata igra na sceni. Bata u igri doživljava implozije, Zoran proizvodi glumačke eksplozije. Zoran je napravio glumačku revoluciju, Bata je pospešio glumačku evoluciju. Bata se na sceni čvrsto drži teksta. Zoran ekstemporiše. Posle ovih uvodnih postavki, Dejan Čavić iscrpno beleži sve bitne karakteristike glumačkih personalnosti dvojice velikana, pri čemu ne zapostavlja ni analizu tehničkih detalja glumačkog zanata kojim su obojica ovladali do savršenstva. U ovom ogledu Dejan Čavić nastoji da ispravi zabludu koja postoji u pozorišnoj javnosti; reč je o terminu „improvizacija“ kojom se često opisuje gluma Zorana Radmilovića. Čavić smatra da je prikladna reč za Radmilovićevo umeće „ekstemporacija“, navodeći da se suština ekstemporisanja sastoji od nenapisanih i nepredvidivih glumačkih upadica. Razloge za Radmilovićevo ekstemporisanje Dejan Čavić nalazi u činjenici da se za Radmilovića rad na ulozi nikada nije završavao premijerom komada, već mnogo docnije, kada je na brojnim reprizama glumac brusio ulogu i doveo je do optimalnih mogućnosti. Tada je osećao potrebu da ulozi pridoda komentar; treba reći da je ovakav pristup Radmilović koristio samo u dve uloge, u liku Kralja Ibija i Radovana Trećeg, jer je otvorena struktura ovih komada to dopuštala. U svim ostalim ulogama, i dramskim i komičkim, Zoran Radmilović bio je glumac „neverovatne preciznosti“, kako je o njemu govorio reditelj Ljubomir Draškić.
Kakva je to urbana gluma Ateljea 212, o kojoj piše Dejan Čavić? To je gluma modernog senzibiliteta, što će reći gluma koja je napustila folklorni stil tumačenja uloga i prihvatila tekovine urbane sredine. Zametak tog pristupa posadio je Bojan Stupica formirajući prvi glumački ansambl Ateljea 212 1961. godine. Stupica je u Atelje doveo glumice i glumce: Tatjanu Beljakovu, Ružicu Sokić, Milutina Butkovića, Taška Načića, Boru Todorovića, Dejana Čavića, Đorđa Puru, Nikolu Milića, Milana Miloševića, Stevana Petrovića, Slavicu Maras, Jasnu Novak, Veru Milovanović, Olgu Poznatov, Momčila Životića i Savu Jovanovića. Veoma brzo se ovaj ansambl osuo, a mali broj glumaca ostao je i dalje u angažmanu. Pravi razvoj novog načina glume biće vezan za naredni glumački naraštaj koji će definisati suštinu ateljeovske glume: igrati se a ne samo igrati! Toj drugoj generaciji pripadaju Zoran Radmilović, Vlastimir Đuza Stojiljković, Danilo Stojković, Maja Čučković, Petar Kralj, Dragan Nikolić, Neda Spasojević, Jelisaveta Sablić, Zoran Ratković, Slobodan Perović, Slobodan Aligrudić, ali i Ljiljana Krstić, Branko Pleša, Ljuba Tadić i Rade Marković koji nisu bili u angažmanu već su igrali po pozivu. Zahvaljujući preduzimljivoj upravnici Miri Trailović i trojici dramaturga sasvim različitih profila – Borislavu Mihajloviću Mihizu, Jovanu Ćirilovu i Danilu Kišu, Atelje 212 stvara jedinstven i u našoj sredini najatraktivniji repertoar, približavajući se modernom evropskom pozorištu.
Igrati se, a ne samo igrati – bila je dobitna formula umetničkog izraza Ateljea 212 i u nju su se lako uključivali gostujući reditelji i glumci, održavajući i utvrđujući visok renome koji je ovaj teatar stekao u tadašnjoj Jugoslaviji, kao i izvan njenih granica, gostujući u Evropi i Americi.
Posebno poglavlje Dejan Čavić posvećuje rodonačelnicima moderne glume u Srbiji. Po mišljenju našeg autora, trojica glumaca reformisala su glumački izraz, unoseći u glumu ne samo tehničke novine i brze scenske reakcije, već novi način mišljenja, duhovnost i intelektualnu dimenziju kakva do njihove pojave nije postojala; reč je o Raši Plaoviću, Branku Pleši i Zoranu Radmiloviću. Ovu trojicu umetnika vezuju nekolike zajedničke osobine, od kojih Dejan Čavić ističe nesvakidašnji dar, široko obrazovanje, veliku ličnu kulturu, umešnost sjedinjavanja tih karakteristika u glumu, ali autor ovde posebno podvlači njihovu sposobnost za kreiranje „ličnog, jedinstveno novog načina igre i shvatanja pozorišne umetnosti koji se prenosi, već ukorenjen, prvo na savremenike, potom i na buduće generacije“, pri čemu Dejan Čavić podjednako misli i na glumce i na publiku.
Recenzent, Ivana Dimić, zaključuje da Čavićevo svedočenje o glumcima Ateljea 212 poseduje vrednost dokumenta koji će obavezivati buduće generacije glumaca i glumačkih pedagoga; Ivana Dimić ističe pionirski poduhvat Dejana Čavića koji je uspeo da pronikne u tajnu umetnosti glume Ateljea 212 i da precizno definiše njen uspon koji se završio 1981. godine, kada je započeo ciklus promena u pozorištu, od personalnih do programskih, čime je zaključen period uspeha ovoga teatra.
Knjiga Dejana Čavića Urbana glumačka moderna Ateljea 212 predstavlja značajan doprinos savremenoj istoriji srpskog pozorišta. Pisana živopisnim jezikom, oslonjena na brojne podatke i lična sećanja autora, Čavićeva knjiga starijeg čitaoca podseća na doba bogatog i raznovrsnog pozorišnog života, a mladome pruža „insajderski“ uvid u nekadašnji život popularnog pozorišta.
Radomir Putnik
