01.09.06 NIN
Uzaludna teorija
Uzaludan poziv, Milan Brdar
Posle neočekivanog izleta u postmodernu u knjizi “Filozofija u Dišanovom pisoaru” Brdar se u knjizi “Uzaludan poziv” koja je posvećena, ili preciznije rečeno, inspirisana, kako je rekao Vojin Milić, “pionirom sociologije znanja”, Karlom Manhajmom, čija je glavna knjiga “Ideologija i utopija” kod nas prevedena daleke 1968. godine – Brdar se ovde vraća na kritiku ideologije i našu verziju marksizma praxis orijentacije, kao i samog marksizma kao ideologije, što je bila tema dvotomne “Praxsis odiseje”, koja je opet neočekivano ostala bez odgovora naših praksisovaca, iako je Brdareva kritika najblaže rečeno radikalna. Šta je svrha ovog povratka, ili teorijske reminiscencije posle gotovo četiri decenije i pada marksizma sa istorijske scene upravo kao ideologije posle rušenja Berlinskog zida 1989. godine? Mora se priznati da naša filozofska i društvena misao još nije artikulisala svoj epohalni događaj. Za samog Brdara nema dileme u tome da li je marksizam još uvek moguć ili nije. Jer, ova nekada vladajuća ideološka doktrina, još uvek može biti aktuelna kao sociološko znanje, iako ne kao ideologija, ili “politička metafizika”, kako bi rekao Brdar. Jer, upravo je zahvaljujući ideološkom pritisku marksizma sredinom prošlog veka sociologija znanja, kako piše Brdar, bila “uništena”, pošto je obračun “kritičke teorije društva” sa Karlom Manhajmom i “sociologijom znanja” bio samo prvi korak u ideološkoj diskvalifikaciji ove discipline i što je važnije u onemogućavanju samorefleksije same sociologije kao nauke, što je jedan od razloga defetizma iz naslova Brdareve knjige. Tako je obračunu teoretičara nekadašnje “kritičke teorije društva”, koja je isto tako danas nestala sa istorijske pozornice, posvećen uvodni deo ove studije, čija je ambicija ipak filozofska, jer je ovaj “ideološki obračun” samo povod čije su posledice filozofske, pošto je ovde u pitanju postmarksistička epoha a ne samo ideološki status jedne teorije. Karakterističan Brdarev radikalizam vidljiv je pre svega u njegovoj tezi da je “kritička teorija društva” bila, u stvari, filozofski zamaskiran boljševizam, odnosno lenjinizam, kao da ideološke razlike u odnosu na tzv. dijalektički materijalizam” nije ni bilo. Identičan radikalizam primenjen je i na prahsis filozofiju što je svakako preterano i motivisano naknadnom ideološkom pameću. Bila je to jedna vrsta političke metafizike ili noći u kojoj su sve krave bile crne, odnosno, obračun boljševika i socijaldemokrata, obračun II i III internacionale i slično. Ovo zanemarivanje konkretnog istorijskog konteksta i pristajanje uz post-festum ideološku diskvalifikaciju upućuje na vanteorijske motive Brdareve analize. Jer je tzv. zapadni marksizam imao, po mom mišljenju, i autentičnu filozofsku dimenziju, pre svega, u pitanju ortodoksije i metoda i autentično hegelijansko nasleđe u “zapadnom marksizmu”. Jer, nije sve ovde bila ideologija. Podsećam na Lukačevu knjigu “Mladi Hegel” koja je, recimo, bila zabranjena, Markuzeovu “Ontologiju povijesti”, Adornovu “Negativnu dijalektiku” ili knjige Milana Kangrge kod nas. Zato je Brdareva “kritika” u osnovi ideološka a ne teorijska. Sam Brdar veli da to i “nije teorijski izbor nego sudbina”!
Može biti da je upravo zbog ove “dileme” ova rehabilitacija “sociologije saznanja” izvedena u tezama tako da se ova knjiga čita kao osobeni metodološki manifest. Međutim, upravo je metodološki aspekt ove rekonstrukcije njen najbolji deo. Ukazivanje, na primer, na “naturalističku grešku” (izvođenje normi iz činjenica), ideološki stav koji se predstavlja kao saznajna vrednost, tautološku legitimaciju, “metodski solipcizam” poslednje interpretacije. Ipak, nameravana diferencijacija između nauke i ideologije nije istorijski korektna.
Nenad Daković
