Burna vremena : Kosovo i Metohija u državnoj politici Jugoslavije 1966-1969

01.06.19

Istorija 20. veka, god. 37, 2/2019
Monografija dr Miomira Gatalovića, saradnika Instituta za savremenu istoriju u Beogradu, predstavlja nastavak njegovog ranijeg naučnog angažmana na polju izučavanja istorije Kosova i Metohije u 20. veku. Knjiga je podeljena na pet glavnih poglavlja i zaključak, kojima prethode predgovor i uvod. Struktura knjige koncipirana je prema hronologiji i tematici. Prva tri poglavlja obrađuju političku istoriju u periodu 1966–1969, dok su četvrto i peto poglavlje posvećeni ekonomskoj i društvenoj istoriji. U Predgovoru autor se nadovezuje na svoj dotadašnji rad na ovom polju, navodi ciljeve istraživanja gde u prvi plan stavlja ciljeve državne politike SFRJ na KiM od 1966. do 1969. Gatalović se ovde pozabavio terminologijom, hronološkim granicama rada ali i izvorima i literaturom korišćenom u delu. Ovaj deo sadrži i kraći pregled sadržaja po poglavljima. Uvod počinje geografskim okvirom teme i nastavlja se istorijatom KiM i srpsko-albanskih odnosa od 1878. pa do perioda socijalizma, gde je naročit akcenat stavljen na kraj 50-ih i prvu polovinu 60- ih godina 20. veka. Prvo poglavlje Od centralizma ka decentralizaciji – početak preispitivanja jugoslovenske državne politike prema Kosovu i Metohiji 1966–1967. autor započinje društvenopolitičkim prilikama na KiM tokom 1966. i nastavlja Brionskim plenumom održanim iste godine i smenom Aleksandra Rankovića i njegovih saradnika sa državnog i partijskog vrha SFRJ. U nastavku poglavlja bavi se reformom Službe državne bezbednosti nakon 1966, njenim promenama na KiM, uticaju na društvenopolitičke prilike u pokrajini i na njen položaj u federaciji. U poslednjem delu poglavlja naročito je apostrofiran odnos Josipa Broza sa albanskim političkim elitama i njihovim pretenzijama, gde se naročito ističe Brozova poseta KiM 1967. Na početku drugog poglavlja Kosovo i Metohija u procesu ustavno-pravnog preoblikovanja jugoslovenske federacije 1967–1969, nakon izlaganja o stanju u pokrajini i zahtevima Albanaca za novim ustupcima, autor se usmerio na istupanja Dobrice Ćosića i Jovana Marjanovića u CK SKS o pitanju položaja APKiM i Srba u njoj. U ovom poglavlju najvažnija je 1968. godina i njen svetski, jugoslovenski i kosovski kontekst. Tu se naročito ističu albanske demonstracije oktobra i novembra 1968, zahtevi političara KiM za većom autonomijom i promenom statusa pokrajine, kao i kadrovske promene u vrhu pokrajine i SR Srbije. Posebno mesto zauzimaju amandmani na ustave SFRJ i SR Srbije iz 1967, 1968. i 1969. i promene vezane za njih putem kojih je položaj pokrajine ojačan, iz njenog naziva izbačena Metohija, dobijen Ustavni zakon, ozvaničen termin Albanac umesto Šiptar itd. Na početku trećeg poglavlja Politička pozadina i posledice prerastanja Autonomne pokrajine Kosovo i Metohija u Socijalističku Autonomnu Pokrajinu Kosovo 1966–1969. Gatalović izlaže o društveno-političkim prilikama na KiM 1969, pravima koje je pokrajina dobila i albanskim nacionalnim zahtevima, pri čemu se naročito ističe pitanje albanske zastave. Autor prati rad partijskih organa u pokrajini i republici, stavove funkcionera o pitanju srpsko-albanskih odnosa i položaja pokrajine u SR Srbije. U nastavku poglavlja autor se posvetio odnosima SFRJ i NR Albanije i iredentističkoj politici NR Albanije prema KiM u drugoj polovini 60-ih. U poslednjem delu poglavlja fokus je na nacionalnoj netrpeljivosti između Srba i Albanaca, pritiscima na Srbe i njihovom iseljavanju iz pokrajine kao i stradanju Srpske pravoslavne crkve. U četvrtom poglavlju Ekonomska i privredna kretanja na Kosovu i Metohiji 1966–1969. autor se bavi privrednim kretanjima u pokrajini u drugoj polovini 60-ih, naročito u sklopu neuspele privredne reforme 1966–1967. Sem ovoga u fokusu su investicije, finansijske i druge privredne teškoće pokrajine. Peto poglavlje Kultura, prosveta i zdravstvo na Kosovu i Metohiji 1966– 1969. donosi podatke o razvoju prosvetnih i kulturnih ustanova u pokrajini, broju i strukturi učenika i studenata kao i o samim obrazovnim institucijama. Autor navodi tešku situaciju u zdravstvu, iznoseći podatke o naporima države da unapredi zdravstvo i higijenu u pokrajini. Posebna pažnja posvećena je korišćenju kulture u političke svrhe. U Zaključku autor sažeto i u hronološkom kontinuitetu sagledava političke, društvene i ekonomske probleme koje monografija obrađuje, utvrđujući najvažnije elemente državne politike SFRJ na KiM. Ova monografija je nastala kao plod dugog rada i iskustva dr Miomira Gatalovića na izučavanju istorije Kosova i Metohije u socijalističkoj Jugoslaviji. Prilog ovome su dosadašnji istoriografski radovi autora, kao i širok spektar korišćenih izvora i literature. Od izvora se mogu izdvojiti fondovi Arhiva Jugoslavije, Arhiva Srbije i Diplomatskog arhiva Ministarstva spoljnih poslova Republike Srbije, ali i mnoga druga objavljena građa kao i periodika. Širok spektar tema iz politike, društva i ekonomije pokriven ovom monografijom doprinosi boljem razumevanju istorije Kosmeta i tokova vezanih za nju.
Miloš Čorbić