Velika Britanija i kosovski vilajet 1877-1912. godine

01.01.17

Poslednjih decenija svedoci smo vrlo intenzivnih pokušaja revizije istorijskih događaja i činjenica na lokalnom i globalnom nivou. U tom procesu područje Balkana je posebno podložno reviziji istorijskih činjenica i njihovoj zloupotrebi u dnevnopolitičke svrhe. Zbog svog geostrateškog položaja Balkan je kroz istoriju bio poprište stalnih sukoba interesa velikih sila. Osim toga, ratovi koji su pratili raspad druge Jugoslavije i ulazak kosovsko­metohijskog problema u žižu interesovanja svetske politike prouzrokovali su veću zainteresovanost domaće i evropske istoriografije za probleme Kosova i Metohije. Prostor Kosova i Metohije je često kroz istoriju zlonamerno i tendenciozno svrstavan u albansku zemlju, čak smatran središtem albanskog nacionalnog i duhovnog prostora. Takvo tumačenje se može naći i u mnoštvu savremenih radova, prvenstveno anglosaksonske istoriografije, koji kao takvi ni po čemu ne poštuju kriterijume istorijske struke, već služe da zadovolje aktuelne političko­populističke stavove svojih vlada. Tu tendenciju u pisanju istorije Kosova i Metohije primetio je i istoričar, naučni savetnik Istorijskog instituta i redovni profesor Filozofskog fakulteta u Nišu Aleksandar Rastović, zbog čega je knjigom Velika Britanija i Kosovski vilajet 1877–1912., želeo da čitalačkoj publici ponudi svoj naučni odgovor na nesavesno interpretiranje istorijskih činjenica. Objavljena u izdanju Zavoda za udžbenike 2015. Godine, ova monografija predstavlja viđenje britanske politike u odnosu na Kosovski vilajet sagledane očima istoričara sa Balkana.
Hronološki, monografija Velika Britanija i Kosovski vilajet 1877–1912. obuhvata period od 1877. kada je Istočno pitanje ponovo otvoreno i kada su delovi Stare Srbije ušli u okvire Kosovskog vilajeta do 1912. godine i Prvog balkanskog rata sa kojim je Istočno pitanje ušlo u završnu fazu razrešenja. Autor je knjigu podelio na pet celina: Predgovor i Uvod (str. 7–31), Britanska politika prema Kosovskom vilajetu u drugoj polovini 19. veka (str. 31–107), Englezi i Kosovski vilajet u predvečerje Prvog svetskog rata (str. 107–175), Britanska javnost o Kosovskom vilajetu (str. 175–223), dok poslednji, peti deo (str. 225–255) sadrži zaključak, sažetak na engleskom jeziku, spisak ilustracija, registar imena i kratku belešku o autoru. Kao vrstan poznavalac problematike, autor je kroz tri centralne celine, koje su napisane na 228 strana osnovnog teksta, sažeto i pregledno izložio različite aspekte britanske politike u odnosu na prostor Kosovskog vilajeta. Rastović je vodio računa da preglednom analizom obuhvati kako zvaničnu državnu politiku, tako i stavove britanskih intelektualaca i javnosti o raznim pitanjima u vezi sa Kosovskim vilajetom.
U Uvodu autor nas je metodološki upoznao sa problematikom, detaljno izlažući genezu Istočnog pitanja i politiku Velike Britanije u istočnim krizama s kraja XVIII i početka XIX veka. U prvoj glavi autor je prikazao britansku politiku prema Kosovskom vilajetu od njegovog osnivanja 1877. do 1903. godine. Godina 1903. je uzeta kao prelomna zbog niza pobuna hrišćanskog i albanskog stanovništva koje su izbijale na prostorima Bitoljskog i Solunskog vilajeta i koje su se prelile na Kosovski vilajet i Staru Srbiju. U ovom delu autor je poseban akcenat stavio na osnivanje i delovanje Albanske lige koja je postavila osnove političkog i nacionalnog delovanja Albanaca u narednim decenijama. U drugoj glavi Rastović je analizirao stavove Velike Britanije prema Kosovskom vilajetu od 1903. do Prvog balkanskog rata kada je ovaj, kao i prostor Stare Srbije, zahvaljujući vojnim pobedama srpske vojske, ušao u teritorijalni sastav Kraljevine Srbije. U ovom delu autor se detaljno bavio pokušajima velikih sila, u kojima je značajnog udela imala i britanska imperija, da se u Kosovski vilajet i ostale evropske delove Osmanskog carstva uvedu reforme sa ciljem da poboljšaju položaj nemuslimanskog življa. No, Rastović smatra da britanska politika pretežno turkofilske orijentacije, opterećena rusofobijom, nije dala veliki doprinos ostvarenju proklamovanih reformi. Interes Velike Britanije bio je „očuvanje teritorijalnog integriteta Osmanskog carstva kao tampon zone prodoru širenja Rusije ka toplim morima“. Osim toga, svi mlaki pokušaji velikih sila bili su u nesrazmeri sa stanjem na terenu gde se život hrišćana odvijao u atmosferi stalnog nasilja i terora svake vrste. Koristeći arhivska dokumenata iz domaćih i britanskih arhiva, Rastović je u ovom delu posebnu pažnju posvetio upadima Albanaca na teritoriju Kraljevine Srbije, progonima uglednih Srba, kao i prosvetno­političkoj delatnosti koju je Srbija vodila na prostoru Kosova i Metohije pre balkanskih ratova.
Treći, završni deo knjige posvećen je pogledima britanske javnosti na prostor i događaje Kosovskog vilajeta. O stavovima britanskog javnog mnjenja Rastović je sudio na osnovu pisanja uglednih britanskih intelektualaca, putopisaca koji su obilazili Balkan, kao i na osnovu najčitanijih listova liberalne i konzervativne orijentacije. Takođe, autor je vrlo vešto iskoristio zapisnike sa sednica britanskog parlamenta koji na probleme Kosovskog vilajeta bacaju novo svetlo. U središtu ovog poglavlja nalazi se analiza radova savremene anglosaksonske istoriografije o Kosovu i Metohiji. U preglednom osvrtu na knjige Noela Malkoma, Ričarda Kremptona, Mirande Vikers, Tima Džude i drugih anglosaksonskih istoričara i publicista Rastović je podrobnom analizom dokazao da ovakvi radovi imaju jedino za cilj zanemarivanje istine, odnosno prekrajanje istorije u cilju popularisanja jedne političke ideologije. Mi smatramo da je najbolji način da se stane na put ovakvim radovima objavljivanje relevantnih, stručno utemeljenih monografija kao što je slučaj sa knjigom kolege Aleksandra Rastovića koju smo u kratkim crtama predstavili.

Biljana Stojić

01.01.16

Istorijski časopis

Poslednjih decenija svedoci smo vrlo intenzivnih pokušaja revizije istorijskih događaja i činjenica na lokalnom i globalnom nivou. U tom procesu područje Balkana je posebno podložno reviziji istorijskih činjenica i njihovoj zloupotrebi u dnevnopolitičke svrhe. Zbog svog geostrateškog položaja Balkan je kroz istoriju bio poprište stalnih sukoba interesa velikih sila. Osim toga, ratovi koji su pratili raspad druge Jugoslavije i ulazak kosovsko­metohijskog problema u žižu interesovanja svetske politike prouzrokovali su veću zainteresovanost domaće i evropske istoriografije za probleme Kosova i Metohije. Prostor Kosova i Metohije je često kroz istoriju zlonamerno i tendenciozno svrstavan u albansku zemlju, čak smatran središtem albanskog nacionalnog i duhovnog prostora. Takvo tumačenje se može naći i u mnoštvu savremenih radova, prvenstveno anglosaksonske istoriografije, koji kao takvi ni po čemu ne poštuju kriterijume istorijske struke, već služe da zadovolje aktuelne političko­populističke stavove svojih vlada. Tu tendenciju u pisanju istorije Kosova i Metohije primetio je i istoričar, naučni savetnik Istorijskog instituta i redovni profesor Filozofskog fakulteta u Nišu Aleksandar Rastović, zbog čega je knjigom Velika Britanija i Kosovski vilajet 1877–1912., želeo da čitalačkoj publici ponudi svoj naučni odgovor na nesavesno interpretiranje istorijskih činjenica. Objavljena u izdanju Zavoda za udžbenike 2015. Godine, ova monografija predstavlja viđenje britanske politike u odnosu na Kosovski vilajet sagledane očima istoričara sa Balkana.
Hronološki, monografija Velika Britanija i Kosovski vilajet 1877–1912. obuhvata period od 1877. kada je Istočno pitanje ponovo otvoreno i kada su delovi Stare Srbije ušli u okvire Kosovskog vilajeta do 1912. godine i Prvog balkanskog rata sa kojim je Istočno pitanje ušlo u završnu fazu razrešenja. Autor je knjigu podelio na pet celina: Predgovor i Uvod (str. 7–31), Britanska politika prema Kosovskom vilajetu u drugoj polovini 19. veka (str. 31–107), Englezi i Kosovski vilajet u predvečerje Prvog svetskog rata (str. 107–175), Britanska javnost o Kosovskom vilajetu (str. 175–223), dok poslednji, peti deo (str. 225–255) sadrži zaključak, sažetak na engleskom jeziku, spisak ilustracija, registar imena i kratku belešku o autoru. Kao vrstan poznavalac problematike, autor je kroz tri centralne celine, koje su napisane na 228 strana osnovnog teksta, sažeto i pregledno izložio različite aspekte britanske politike u odnosu na prostor Kosovskog vilajeta. Rastović je vodio računa da preglednom analizom obuhvati kako zvaničnu državnu politiku, tako i stavove britanskih intelektualaca i javnosti o raznim pitanjima u vezi sa Kosovskim vilajetom.
U Uvodu autor nas je metodološki upoznao sa problematikom, detaljno izlažući genezu Istočnog pitanja i politiku Velike Britanije u istočnim krizama s kraja XVIII i početka XIX veka. U prvoj glavi autor je prikazao britansku politiku prema Kosovskom vilajetu od njegovog osnivanja 1877. do 1903. godine. Godina 1903. je uzeta kao prelomna zbog niza pobuna hrišćanskog i albanskog stanovništva koje su izbijale na prostorima Bitoljskog i Solunskog vilajeta i koje su se prelile na Kosovski vilajet i Staru Srbiju. U ovom delu autor je poseban akcenat stavio na osnivanje i delovanje Albanske lige koja je postavila osnove političkog i nacionalnog delovanja Albanaca u narednim decenijama. U drugoj glavi Rastović je analizirao stavove Velike Britanije prema Kosovskom vilajetu od 1903. do Prvog balkanskog rata kada je ovaj, kao i prostor Stare Srbije, zahvaljujući vojnim pobedama srpske vojske, ušao u teritorijalni sastav Kraljevine Srbije. U ovom delu autor se detaljno bavio pokušajima velikih sila, u kojima je značajnog udela imala i britanska imperija, da se u Kosovski vilajet i ostale evropske delove Osmanskog carstva uvedu reforme sa ciljem da poboljšaju položaj nemuslimanskog življa. No, Rastović smatra da britanska politika pretežno turkofilske orijentacije, opterećena rusofobijom, nije dala veliki doprinos ostvarenju proklamovanih reformi. Interes Velike Britanije bio je „očuvanje teritorijalnog integriteta Osmanskog carstva kao tampon zone prodoru širenja Rusije ka toplim morima“. Osim toga, svi mlaki pokušaji velikih sila bili su u nesrazmeri sa stanjem na terenu gde se život hrišćana odvijao u atmosferi stalnog nasilja i terora svake vrste. Koristeći arhivska dokumenata iz domaćih i britanskih arhiva, Rastović je u ovom delu posebnu pažnju posvetio upadima Albanaca na teritoriju Kraljevine Srbije, progonima uglednih Srba, kao i prosvetno­političkoj delatnosti koju je Srbija vodila na prostoru Kosova i Metohije pre balkanskih ratova.
Treći, završni deo knjige posvećen je pogledima britanske javnosti na prostor i događaje Kosovskog vilajeta. O stavovima britanskog javnog mnjenja Rastović je sudio na osnovu pisanja uglednih britanskih intelektualaca, putopisaca koji su obilazili Balkan, kao i na osnovu najčitanijih listova liberalne i konzervativne orijentacije. Takođe, autor je vrlo vešto iskoristio zapisnike sa sednica britanskog parlamenta koji na probleme Kosovskog vilajeta bacaju novo svetlo. U središtu ovog poglavlja nalazi se analiza radova savremene anglosaksonske istoriografije o Kosovu i Metohiji. U preglednom osvrtu na knjige Noela Malkoma, Ričarda Kremptona, Mirande Vikers, Tima Džude i drugih anglosaksonskih istoričara i publicista Rastović je podrobnom analizom dokazao da ovakvi radovi imaju jedino za cilj zanemarivanje istine, odnosno prekrajanje istorije u cilju popularisanja jedne političke ideologije. Mi smatramo da je najbolji način da se stane na put ovakvim radovima objavljivanje relevantnih, stručno utemeljenih monografija kao što je slučaj sa knjigom kolege Aleksandra Rastovića koju smo u kratkim crtama predstavili.
Biljana Stojić