Džejms Hilman (James Hillman), po mnogima je jedan od najoriginalnijih psihologa XX veka, rođen je u Atlantik Sitiju, Nju Džerzi, 1926. Godine. Studirao je na pariskoj Sorboni, diplomirao na Triniti koledžu u Dablinu, a dokotorirao na Univerzitetu u Cirihu. Diplomu analitičara stekao na Jungovom institutu u Cirihu i odmah postao Director of Studies na tom Institutu, položaj na kojem je ostao do 1969. Godine 1970. Postaje urednik „Spring Publications“, čuvene izdavačke kuće koja se bavi objavljivanjem knjiga iz oblasti mitologije, filozofije, umetnosti i ’ arhetipske psihologije, čiji je osnivač bio on sam. Hilmanova arhetipska psihologija razvijala se pod snažnim uticajem ideja Heraklita, Platona, Plotina, Paracelzusa, Fičina, Vika, romantičara, Ničea, Junga, hajdegera i Anrija Korbena. Za razliku od Jungove analitičke psihologije, arhetipska psihologija relativizuje ego i usredsreduje se na psihu ili dušu i na arhai, najdublje obrasce psihičkog funkcionisanja. Džejms Hilman je vrlo plodan autor. Najznačajnija dela: Re-Visioning Psychology; The Dreams and the Underworld; The Myth of Analysis; Three Essays in Archetypal Psychology; We’ve Had a Hundred Years of Psychotherapy – And the World’s Getting Worse ( s Majklom Venturom); Healong Fiction; Kinds of Power: A Guide to its Intelligent Uses; The Soul’s Code: A Guide of character and Calling; The Force of Character. Radi kao analitičar i drži predavanja po celom svetu. Trenutno živi u Konektikatu. (M.S.)
17.03.09 Politika
Traganje za skrivenim dajmonom
Kod duše, Džejms Hilman
Džejms Hilman, utemeljitelj arhetipske psihologije, u knjizi „Kod duše”, oslanjajući se na biografske činjenice i autobiografske iskaze izuzetnih ličnosti (Darvin, Fokner, Bergman, Hitler, Kazan, Golda Meir, Ela Ficdžerald i desetine drugih) o svom detinjstvu, roditeljima, prijateljima ili važnim događajima, nastoji da odgonetne šta je to što formira njihov karakter i određuje njihovu životnu putanju.
Savremena zvanična, akademska pozitivistička, redukcionistička, racionalistička i materijalistička psihologija pristupa razvoju ličnosti tako što ga svodi na uticaj nasleđa i sredine. Trećeg nema. Hilman oštro kritikuje kako precenjivanje moći biološkog nasleđa (svaku osobinu određuje jedan gen!), tako i mistifikaciju tobož fatalnog uticaja sredine, posebno roditelja, na razvoj osobe. Stereotip o svemoćnom, sveobuhvatnom i dalekosežnom uticaju majke postalo je opšte mesto psihologije (razvojne, kliničke), kao i mnogih biografskih studija, zapravo, mitologizovanih životopisa slavnih ljudi.
Za svoje originalno i smelo istraživanje „trećeg činioca” razvoja, on kao model uzima visokoobdarene, poznate ličnosti (filozofe, naučnike, slikare, muzičare, toreadore, pevače, režisere, pisce), kao neku vrstu uveličavajućeg stakla, da bi tako lakše otkrio te iste relevantne činioce i kod sasvim „prosečnih”, „običnih”, kod kojih su oni slabije vidljivi. Hilmana, dakle, ne zanimaju slavne ličnosti zbog njih samih, zbog njihove popularnosti, slave, već prevashodno kao korisno sredstvo da se lakše otkrije anđeo čuvar ili dajmon koji potajno oblikuje svako ljudsko biće.
Glavna teza ove knjige može se formulisati kao tvrdnja da svaki pojedinac, ma koliko njegov život izgledao siv, ubog i banalan ima svog genija, predstavu srca koja mu daje pravac i smisao u životu. Teorija žira tvrdi: „Svaki je život oblikovan po jednoj predstavi, jedinstvenoj i neponovljivoj, koja je bit tog života i koja ga poziva izvesnoj sudbini. Kao snaga sudbine, ta predstava ponaša se na način ličnog dajmona, vodiča koji ide uz nas i koji se seća našeg pozvanja” (Hilman, „Kod duše”, str. 69).
U ovoj lucidnoj i uzbudljivoj knjizi, Hilman istražuje to, nama nevidljivo a moćno, jezgro ličnosti što iz duboke senke određuje našu sudbinu, ono majušno zrnce koje on naziva žirom, kao i drugim, arhaičnim imenima (karakter, pozvanje, arhetipska predstava, dajmon, genius ...). Ali, ko je taj zagonetni dajmon/žir, šta on čini i kako ga možemo prepoznati?
Žir ili dajmon je neopaziv, nemerljiv, nesaznatljiv, neljudski, nematerijalan, a o njemu se može smisleno govoriti samo u predstavama, slikama, metaforama, simbolima, paradoksima. Dajmon je tajnovito, mitsko, božansko, besmrtno biće koje nas svojom nadljudskom silom snažno pokreće, nemilosrdno nagoni na aktivnost i uporno, nekad i tvrdoglavo, beskompromisno, usmerava. Taj unutrašnji glas, svojim tihim ali upornim šapatom upozorava, čuva, spasava i upravlja našim najvažnijim, sudbinskim životnim odlukama.
Ali, ako dajmon nastoji da ostvari, našoj volji uprkos, svoj tajni naum, te ako je celokupna životna priča pojedinca određena već na rođenju, gde je onda tu čovekova sloboda? Misliti, međutim, da on već na početku životu određuje sve što će se dogoditi, pa čak i smrti čas, predstavlja zabludu i precenjivanje moći dajmona! Njegova moć je ograničena samo na izbor pozvanja, na osoben način života konkretne osobe. Dajmon, „lični, internalizovani oblik mojre”, samo je jedan od činilaca naše životne sudbine koju on ne određuje u potpunosti. On, veli Hilman, „raspolaže samo delom našeg života: podstiče ga, ali ga ne poseduje”. Fatalizam, pasivno predavanje neumitnoj sudbini, nešto je sasvim drugo od verovanja u grčke Mojre koje određuju tek konture naše sudbine, ali ne strogo deterministički i ne detaljno.
Prevod ovog dela, napisanog leksički bogatim, slikovitim jezikom i raskošnim i temperamentnim književnim stilom, zahteva ne samo odlično poznavanje arhetipske psihologije, nego i posebna prevodilačka znanja i umeća. Prevodilac Mirjana Sovrović načinila je pravi podvig jer je Hilmana ne samo valjano i pouzdano prevela, nego ga je maštovito i duhovito prepevala na srpski jezik.
Žarko Trebješanin
