Manastir Dečani

03.12.05 Danas

Monografija Manastir Dečani, Muzej u Prištini, Centar za očuvanje nasleđa Kosova i Metohije, Srpski pravoslavni manastir Visoki Dečani, Beograd 2005 Manastir Visoki Dečani (14. vek), zadužbina svetog kralja Stefana Dečanskog, može se doživeti na bezbroj načina. Iz prve ruke, podno Đeravice, najvišeg vrha SCG, kroz molitvenu, istorijsku, umetničku i kakvu sve ne prizmu unutrašnjeg duhovnog koda koji u sebi nosi svako od nas ili posredno, preko priča onih kojima se duša i misli često vraćaju na obale Dečanske Bistrice, preko novinarskih reportaža i knjiga. Sa dve promocije koje su sredinom novembra održane dan za danom, Visoki Dečani zvanično su dobili i novu monografiju, za koju istoričari umetnosti tvrde da je i "prva moderno napisana sintetička studija kod nas".
Manastir Visoki Dečani (14. vek), zadužbina svetog kralja Stefana Dečanskog, može se doživeti na bezbroj načina. Iz prve ruke, podno Đeravice, najvišeg vrha SCG, kroz molitvenu, istorijsku, umetničku i kakvu sve ne prizmu unutrašnjeg duhovnog koda koji u sebi nosi svako od nas ili posredno, preko priča onih kojima se duša i misli često vraćaju na obale Dečanske Bistrice, preko novinarskih reportaža i knjiga. Sa dve promocije koje su sredinom novembra održane dan za danom, Visoki Dečani zvanično su dobili i novu monografiju, za koju istoričari umetnosti tvrde da je i "prva moderno napisana sintetička studija kod nas".
Autori monografije su Milka Čanak-Medić i Branislav Todić, a izdavači Muzej u Prištini, Centar za očuvanje nasleđa Kosova i Metohije i Srpski pravoslavni manastir Visoki Dečani. Objavljivanje ove u svakom pogledu luksuzne knjige, čija je oprema uspela da istovremeno "uhvati" i svu delikatnost dečanske monumentalnosti, lepote i duha kojima se u ovom metohijskom manastiru živi i Bogu moli, pomoglo je više ministarstava Vlade Srbije sa Ministarstvom kulture na čelu.
Ideja koja se krije iza 536 strana velikog formata, prelomljenih po principu "knjiga u knjizi", gde tekst dopunjuje i sa njim se prožima više od 500 forografija u boji Branislava Strugara i preko 50 crteža i skica, jeste da se Visoki Dečani koji se od sredine 2004. godine nalaze na Uneskovoj listi svetske kulturne baštine čitaocima predstave na potpuno nov, sveobuhvatan način. Kroz poglavlja o istoriji i starinama dečanske svetinje, arhitekturu manastirskog naselja i saborne crkve, skulpturi i freskama dečanskog hrama prepliću se niti viševekovnog dečanskog trajanja od osnivanja manastira do naših dana, uključujući i "najsvetiji deo manastira - mošti Svetog Kralja".
Struka je posebno pohvalno dočekala ideju autora da manastirsku istoriju prate u neprekidnom trajanju od više od šest vekova kroz bogoslužbenu funkciju i društvenu misiju manastira, kao i prikazivanje onog što se naziva Dečanskom riznicom kroz istorijski kontekst. Sve te novine u pristupu, kako se čulo na promociji u Atrijumu Narodnog muzeja, učinile su da se iz uobičajenog muzejskog načina, pređe na istorijski, živi kontekst. Uz ovaj iskorak u konceptu monografskih studija, rukopisi Branislava Todića i Milke Čanak-Medić ocenjeni su kao "do sada najznačajniji naučni poduhvat o jednoj od najvrednijih i najznačajnijih manastirskih celina i crkvenih građevina u srednjovekovnoj srpskoj istoriji".
Time se naravno ne iscrpljuje značaj i uloga dečanske monografije, koja bi, prema rečima episkopa raško-prizrenskog Artemija (Radosavljevića), da je stigla iz štampe za 50. beogradski sajam knjiga svakako bila izdavački poduhvat godine.
Izdavači za januar 2006. najavljuju objavljivanje dečanske monografije i na engleskom jeziku. Prevod je poveren Rendalu Mejdžoru, dugogodišnjem lektoru Filozofskog fakulteta Novosadskog univerziteta, a redakcija teksta na engleskom protosinđelu Savi (Janjiću), zameniku igumana Visokih Dečana.

Najveći manastir u SPC
Dečanski hram Vaznesenja Hristovog, zadužbina i grobna crkva kralja Stefana Uroša Trećeg, nazvanog po manastiru Stefan Dečanski, ubraja se među najznačajnije i najgrandioznije srpske hramove srednjeg veka. Posle smrti njenog prvog ktitora, radove koji su trajali od 1327. do 1335. godine završio je njegov sin, car Dušan. Glavni graditelj hrama bio je fra Vito Kotoranin. Dečanski živopis, delo majstora iz Srpskog primorja, ima više od hiljadu pojedinačnih figura i scena u više od 20 ciklusa. U crkvi je sačuvan prvobitni kameni ikonostas, dok je novi, znatno viši oslikan 1594. godine. Rad se pripisuje monahu Longinu, najboljem zoografu tog vremena. Dečanska riznica smatra se najbogatijom u Srbiji. Posebna dragocenost su krstovi kralja Stafana Dečanskog i cara Dušana, kao i delovi moštiju svetitelja. Prema broju monaha, Visoki Dečani danas su najveći manastir u SPC i jedini na Kosovu i Metohiji pod zaštitom Uneska.

Jelena Tasić

17.11.05 NIN

NIN, 17.11.2005.

Slika duhovne riznice

Monografija koja na sveobuhvatan način predstavlja manastir Dečane kao jedan od vrhunskih civilizacijskih izdanaka

Zašto je manastir Visoki Dečani na UNESKO-ovoj Listi svetske kulturne i prirodne baštine – osim ličnog doživljaja – najbolje se može videti iz upravo objavljene monografske studije Manastir Dečani, čiji su autori prof. dr Branislav Todić i dr Milka Čanak-Medić.

Dugačak je spisak literature objavljene o manastiru Dečani, jednom od najvećih i najreprezentativnijih srpskih manastira, u kojem život traje već skoro sedam vekova i koji je, kao takav, svojevrsna riznica raznovrsnih umetničkih i duhovnih vrednosti.

Još u srednjovekovnim književnim delima Dečani su zastupljeniji od drugih manastira. A tako je i u najnovijoj istoriji: posle Drugog svetskog rata kao da nije bilo srpskog istoričara, istoričara umetnosti, liturgičara, istoričara arhitekture ili istoričara književnosti koji nije pisao o ovom manastiru. Osim domaćih autora, o Dečanima su pisali i mnogi od najuglednijih svetskih vizantologa.

Sva dosadašnja relevantna saznanja naučnika različitih disciplina poslužila su kao pouzdan temelj za izradu jednog reprezentativnog dela u kojem se manastir Dečani celovito prikazuje: njegova istorija, arhitektura, skulpture, živopis crkve, umetničke i rukopisne dragocenosti i, posebno, uloga njegovog prvog ktitora i zaštitnika kralja Stefana Uroša III, upravo po ovom manastiru nazvanog Stefan Dečanski. Na dosadašnja saznanja mnogih relevantnih autora, pridodati su rezultati dugogodišnjih istraživanja dvoje savremenih istaknutih naučnika – Milke Čanak-Medić i Branislava Todića – pa je tako nastalo delo koje dostojno predstavlja ovu srpsku duhovnu oazu, koja je s razlogom odabrana da reprezentuje i svetsku kulturnu baštinu.

Kao arhitekta, Milka Čanak-Medić obradila je problematiku graditeljstva i skulpture. A jedan od njenih zaključaka glasi da je prvobitna arhitektura Dečana imala karakter utvrđenja, na šta ukazuju i pojedini istorijski izvori. Pored ostalog, u ovom poglavlju, obrađena su i, kako u recenziji naglašava prof. dr Jovan Nešković, veoma značajna i suštinska pitanja vezana za osobenu arhitekturu crkve, kao što su poreklo graditeljskih rešenja i uloga glavnih učesnika u stvaralačkom procesu utvrđivanja graditeljskog programa i njegove realizacije.

A, kao što je poznato, crkva manastira Dečani izgrađena je u vreme kada je srpska crkvena arhitektura imala sva tipološka i stilska obeležja vizantijskog stila, što je, kako ističe profesor Nešković, “nesumnjivo ukazivalo da su se i ktitor i arhiepiskop Danilo II kao idejni tvorac graditeljskog programa rukovodili posebnim razlozima za građenje crkve koja je po svojoj arhitekturi odstupala od tada tipičnih crkava vizantijskog stila”.

Zato, da bi objasnila originalnost jednog takvog monumentalnog dela, autorka, gospođa Čanak-Medić istražuje poreklo i graditeljsko obrazovanje protomajstora fra Vite iz Kotora, koji je u koncipiranju dečanske manastirske crkve došao do originalnog rešenja koje je zasnovano na tipologiji bazikalnih građevina, ali tako da bude u saglasju sa graditeljskim programom i osnovnim zahtevom naručioca.

Profesor Branislav Todić napisao je isto tako vrlo sadržajan tekst o dečanskim freskama, o istoriji manastira, ikonama, bogoslužbenim sasudama, odeždama i biblioteci.

Opisujući okolnosti u kojima je, tokom druge četvrtine XIV veka, nastao manastir Dečani, profesor Todić predočava da su u njegovom podizanju i ukrašavanju učestvovali najugledniji ljudi toga doba: dvojica vladara – kralj Stefan Uroš III i car Stefan Dušan, arhiepiskop Danilo II, velmoža Pećpal, kao i drugi priložnici iz reda vlastelina.

Dečansku zbirku ikona (od koje je veća samo ona u Hilandaru) profesor Todić je detaljno proučio. “On ih je opisao, datovao, stilski odredio i blagodareći tome sve vredne dečanske ikone su pouzdano proučene i mogu se uklapati u buduću istoriju srpskog ikonopisa”, zapisuje u recenziji profesor Sreten Petković. Najveći deo svog rada Todić posvećuje dečanskim zidnim slikama, koje prekrivaju sve zidove velikog hrama – dugačkog 33, širokog 21 i visokog 29 metara. Takvih slika, što likova što kompozicija, ima gotovo dve hiljade!

Ovo značajno delo – čiji su izdavači Muzej u Prištini, s izmeštenim sedištem u Beogradu, Centar za očuvanje nasleđa Kosova i Metohije MNEMOSYNE i manastir Visoki Dečani – pojavljuje se, zasad, i na engleskom jeziku.

Dakle: ko hoće, može da vidi!

Jovan Janjić


Danas, 17.11.2005.

Monografija "Manasti Dečani", čiji su autori Milka Čanak-Medić i Branislav Todić, predstavljena je u prostorijama republičkog Ministarstva kulture. Dragan Kojadinović, ministar kulture naglasio je da je reč o "veoma značajnom i dugo čekanom poduhvatu na koji mogu svi da budu ponosni, kako autori tako i izdavači". Monografiju su objavili Muzej u Prištini (izmešten u Beograd), Centar za očuvanje nasleđa na Kosovu i Metohiji Mnemosine i Srpski pravoslavni manastir Visoki Dečani, uz pomoć republičkog Ministarstva kulture. Branko V. Jokić, direktor Muzeja u Prištini istakao je da je rad na monografiji trajao više od dve godine i da će se uskoro pojaviti i izdanje na engleskom, a potom i na drugim stranim jezicima. Jokić je najavio da će se večeras u Atrijumu Narodnog muzeja u Beogradu održati svečana promocija "Dečanske monografije", na kojoj bi trebalo da učestvuju i članovi Vlade Srbije i episkop raško-prizrenski Artemije (Radosavljević).
- Ova monografija od neprocenjivog je značaja kao vidljiv simbol onog oko čega naš narod treba da se okuplja, a što se zasniva na jevanđeljskoj veri, ljubavi i kulturi koju je i ceo svet priznao kao svoju. Ona je i veliki podstrek nama koji se trudimo da na Kosovu i Metohiji opstanemo u ovim teškim okolnostima - rekao je jeromonah Ilarion (Lopulović), zahvaljući se u ime igumana i bratstva manastira Visoki Dečani, kao jednog od suizdavača za objavljivanje monografije o zadužbini kralja Stefana Dečanskog. Autori monografije, Milka Čanak-Medić i Branislav Todić govorili su o "teškim uslovima rada na knjizi jer su pristup manastiru mogle da im obezbede samo međunarodne mirovne snage", kao i duhovnim i profesionalim iskustvima koja su pratila pripremu knjige. Monografija je, kako se juče čulo, "rezultat timskog rada" i predstavlja "praznik knjige" kroz koju bi "čitaoci trebalo da Visoke Dečane dožive na nov način".
Monografija o Visokim Dečanima, koji su prošle godine upisani na Uneskovu listu svetske kulturne baštine, na 536 strana velikog formata, sadrži poglavlja o istoriji i starinama dečanske svetinje, arhitekturu manastirskog naselja i saborne crkve, skulpturi i freskama dečanskog hrama: Tekstove Milke Čanak Medić i Branislava Todića, koji su ocenjeni kao "najznačajniji naučni poduhvat o jednoj od najvrednijih i najznačajnijih manastirskih celina i crkvenih građevina u srednjovekovnoj srpskoj istoriji", prati skoro 500 kolor fotografija Branislava Strugara i 50 crteža i skica. Za grafički dizajn bili su zaduženi Agencija Studio i dizajner arhitekta Mirjana Pištalo Gligorijević. Prevod teksta na engleski poveren je Rendalu Mejdžoru, lektoru Filozofskog fakulteta Novosadskog univerziteta, a redakcija prevoda protosinđelu Savi (Janjiću), zameniku igumana Visokih Dečana. Urednici monografije su Branko V. Jokić i Mirjana Menković ispred Muzeja u Prištini i Mnemosine. J. Tasić