17.01.19 Vreme
O Mileni i filmu – njenom životu
Neke dve nedelje pre smrti Milene Dravić, objavljena je monografija Milena Dravić ili ključ snova, koju su objavili Filmski centar Srbije i Službeni glasnik. Monografiju je priredila Anita Panić. Pripremala ju je gotovo dve godine, konsultujući se sa Milenom Dravić i trudeći se da stvori što kompleksniji uvid u njenu karijeru i život. Izdanje je dvojezično, na preko 350 stranica. Luksuzno je opremljeno, dokumentovano brojnim fotografijama iz lične arhive Milene Dravić i arhive Jugoslovenske kinoteke, pa zato osim zanimljivog i sveobuhvatnog tekstualnog sadržaja nudi i vrsni vizuelni utisak – što ne čudi s obzirom da je za dizajn i prelom bio zadužen Borut Vild.
Ključ snova ističe ono najvažnije i najlepše u opusu naše najpoznatije filmske glumice pomoću mozaičke strukture knjige, stvarajući reljefnu sliku jedne izuzetne ličnosti koja je svojim radom obeležila srpsku/regionalnu/evropsku/svetsku kulturnu scenu i zadužila nas za sva vremena. Monografija donosi odabir sećanja njenih prijatelja i saradnika, kao i solidan uvid u filmografiju i razvojni put glumice. Već prvi tekst u knjizi, predgovor filmskog kritičara Milana Vlajčića, objašnjava ono što je ključno: Milena Dravić je najznačajnija glumica jugoslovenskog i srpskog filma. Nijedna naša glumica nije imala tako bogatu i uspešnu karijeru, nijedna nije požnjela toliko zasluženih hvalospeva i glumila u toliko vrhunskih filmova. Milena Dravić se u potpunosti predavala svom poslu, bila je spremna da svakog trenutka pruži sve od sebe, bez zadrške i kalkulacije. Gluma je za nju bila velika radost, a istovremeno i život sam, sveprožimajuća ljubav i strast koji su je pratili od tinejdžerskih dana do kraja života.
Drugi tekst, Moć transformacije je bogatstvo glume, u kome glumica govori o svojim počecima, je dirljiva slika o mladoj devojci koja odlučuje da se posveti sedmoj umetnosti. Milena priča o snimanju svog prvog filma Vrata ostaju otvorena (u režiji danas nepravedno skrajnutog Františeka Čapa), o Diližansi snova Soje Jovanović i Uzavrelom gradu Veljka Bulajića (u ovom drugom je snimila iscrpljujuću scenu u ledenoj reci koja joj je pokazala da gluma može biti opasan i fizički iznurujući poziv), te uspehu koji joj je doneo veliki bioskopski hit Prekobrojna, film koji je od nje načinio jugoslovensku zvezdu. Uloga Ranke u ovom filmu Branka Bauera bila je kruna petogodišnjeg rada i posvećenosti. Usledio je i međunarodni uspeh u ratnom spektaklu Bitka na Neretvi, a nakon toga nove uloge, nova poznanstva, prijateljstva i saradnje. Glumica se posebno osvrće na uloge koje je ostvarila sa svojim čestim filmskim partnerom Ljubišom Samardžićem, a u sećanjima se, naravno, našlo mesta i za Dragana Nikolića, supruga i kolegu glumca sa kojim se upoznala na snimanju odličnog filma Horoskop Bate Čengića. Milena je ispričala i o Kino-klubu "Beograd" (Makavejev, Rakonjac, Pavlović...), filmovima Puriše Đorđevića, "daskama koje život znače" (Mira Trailović i Atelje 212), televiziji (kultna emisija Obraz uz obraz i saradnja sa Zdravkom Šotrom)... Sve to ispričano na jedan ljubak i nenametljiv način, samo njoj svojstven.
U drugom delu knjige o Mileni svedoče njeni saradnici, prijatelji i poznavaoci, i novinski tekstovi o njoj objavljivani od šezdesetih do danas. Poglavlje Film počinje kratkim impresionističkim osvrtom reditelja Gorana Paskaljevića na film Poseban tretman iz 1980. godine, za koji je naša glumica nagrađena u Kanu. Zatim sledi iscrpan osvrt Anite Panić na saradnju Milene Dravić i Dušana Makavejeva, njihov angažman u Kino-klubu "Beograd" sa težištem na kanski i svetski uspeh kontroverznih i u Jugoslaviji zabranjivanih WR: Misterija organizma. Na ovo se nadovezuju sećanja direktora fotografije Predraga Pege Popovića i sineaste Srđana Ilića, te kostimografkinje Zagorke Stojanović (Samrtno proleće), reditelja Veljka Bulajića (Uzavreli grad, Bitka na Neretvi, Kozara), reditelja/scenariste Milana Jelića (Rad na određeno vreme, Moj tata na određeno vreme, Razvod na određeno vreme)... Anita Panić je kompilirala i tekst o saradnjama Milene Dravić i Puriše Đorđevića (za ulogu u Đorđevićevom Jutru Milena Dravić je nagrađena u Veneciji), nakon čega slede tekstovi u kojima poznati filmski pregaoci pišu o susretima sa Milenom Dravić: Mira Furlan, Oleg Vidov, Boris Čakširan, Nikola Đuričko, Želimir Žilnik, Rade Šerbedžija i Milena Zupančič.
U poglavlju Filmske impresije je izbor tekstova o filmskim ulogama Milene Dravić, počevši od teksta Vladimira Paskaljevića iz 1967. godine o filmu Nemirni do izvoda iz Dodira večnosti (2013), knjige Nebojše Popovića o dobitnicima Nagrade "Aleksandar Lifka". O Mileni Dravić pisali su najistaknutiji jugoslovenski/srpski filmski kritičari, a Anita Panić je napravila reprezentativni izbor u kome su Zoran Tadić, Mira Boglić, Bogdan Tirnanić, Ranko Munitić, Milutin Čolić, Loren Motimer i Greg de Kjur. Isti pristup je primenjen i poglavljima o njenom televizijskom (Zdravko Šotra, Ljubivoje Ršumović, Radomir Putnik, Siniša Pavić i Mila Stojanović Bajford), odnosno pozorišnom radu (Miodrag Krivokapić, Jelisaveta Seka Sablić, Anica Dobra, Petar Benčina i Robert Raponja).
Milena Dravić je bila istinski voljena od svojih kolega, pa raduje spoznaja da je glumica imala prilike da Ključ snova drži u rukama pre nego što se zavesa njenog života neopozivo spustila.
Početkom decembra Laguna je objavila novo izdanje knjige Milena Dravić: Više od umetnosti, monografije koju je Tatjana Nježić prvobitno objavila pre oko tri godine. Manja po obimu u odnosu na Ključ snova, monografija Više od umetnosti ima dva glavna dela. Prvi obuhvata pedesetak kratkih crtica iz života glumice: od detinjstva, pa do zrelog doba. Ovi tekstovi, nastali tokom dugogodišnjeg druženja Tatjane Nježić i Milene Dravić, odišu neposrednošću i uglavnom su anegdotske prirode. Ima u njima osvrta na najvažnije trenutke u bogatoj karijeri Milene Dravić, ali još više onih malih/velikih stvari koje čine jedan život – sećanje na roditelje i odrastanje, osvrte na susrete koji su ostavili trajnu impresiju (Rudolf Nurejev u snegom zavejanom Londonu, Endi Vorhol koji uskače u trolejbus na uglu Tolbuhinove i Koče Kapetana), priča o haljini od prizrenske svile koju je nosila u Kanu, trenuci nežnosti i sreće koje je četiri i po decenije delila sa Draganom Nikolićem... Tu su i sećanja na probleme koje je glumica imala zbog učešća u angažovanim filmovima, te bolne reminiscencije na početak rata u Jugoslaviji i bombardovanje Beograda 1999. godine.
U drugom delu ove monografije, o Mileni govore njeni saradnici i prijatelji, umetnici koji su je voleli i pratili njen rad, pa i Duško Kovačević, Ljubomir Simović, Radoslav Zelenović, Paolo Mađeli, Dejan Mijač, Jagoš Marković, Milan Karadžić, Miloš Radivojević, Branka Petrić, Nenad Polimac, Puriša Đorđević i Dušan Makavejev, koji je napisao Traktat o Mileni – pesmu slobodnog stiha u kojoj, na sebi svojstven način, odaje priznanje svojoj muzi. Sve su to uglavnom kratke crtice od jedne strane, prigodni tekstovi koji odišu toplinom i otvorenošću. U tom nizu, treba izdvojiti tekst Stefana Arsenijevića koji se sa puno ljubavi i divljenja osvrće na saradnje sa Milenom, kao i odlomke iz knjige Milena Dravić – gluma kao sudbina i saznanje, koju je 1995. godine objavio Ranko Munitić. U zbiru, Više od umetnosti je ličnije intonirana monografija, prevashodno namenjena obožavaocima glumice, dok je Ključ snova ambicioznija i sveobuhvatnija, stručnije intonirana, te će kao takva privući proučavaoce i teoretičare filma iz zemlje i inostranstva, kao i sve one čitaoce koji žele da prošire i prodube svoja znanja ne samo o životu i radu Milene Dravić, već i o jugoslovenskoj/srpskoj kinematografiji. Za svakog po nešto, Milena za sve i zauvek.
đorđe bajić
