Dušan T. Bataković, rođen u Beogradu 23. aprila 1957, je srpski istoričar, direktor Balkanološkog instituta SANU i diplomata, nekadašnji ambasador SRJ, SCG i Srbije u Grčkoj, Kanadi i Francuskoj. Studije istorije završio je na Filozofskom fakultetu u Beogradu 1982, gde je i magistrirao 1988. Doktorske studije (1991-1996) završio je na Sorboni u Parizu (Université de Paris - Sorbonne, Paris IV) gde je u januaru 1997. doktorirao (summa cum laude) s tezom: „Francuska i stvaranje parlamentarne demokratije u Srbiji 1830-1914.” (La France et la formation de la démocratie parlementaire en Serbie 1830-1914).
U Istorijskom institutu radio je od 1983. do 1992, kada prelazi u Balkanološki institut SANU. Posle mandata ambasadora u Grčkoj (2001-2005), Bataković je u julu 2005. imenovan za savetnika predsednika Srbije, a u oktobru iste godine izabran za direktora Balkanološkog instituta SANU, glavnog urednika godišnjaka Balcanica i posebnih izdanja Instituta. U septembru 2008. izabran je za predsednika srpskog komiteta Međunorodne asocijacije za proučavanje jugoistočne Evrope (AIESEE). Član Državnog pregovaračkog tima o budućem statusu Kosova i Metohije od novembra 2005, Bataković je u julu 2007, ukazom predsednika Srbije, imenovan za ambasadora u Kanadi, a u januaru 2009. za ambasadora Srbije u Francuskoj.
Uz seriju predavanja na više evropskih i američkih univerziteta, Bataković je, u okviru Fondacije za evropsku istoriju i civilizaciju (La Fondation pour une histoire de la civilisation européenne), sa sedištem u Parizu, bio predstavnik Balkana u žiriju za Evropsku nagradu iz istorije (1995-2000).
Bataković je objavio i priredio veći broj knjiga (monografija, zbornika članaka, memoara i građe) i preko stotinu naučnih radova. Njegova istraživanja posvećena su srpsko-albanskim odnosima, proučavanju uticaja religije i ideologije na balkanske i južnoslovenske nacionalizme, evropskiim okvirima srpske istorije kao i uticaju komunizma na razvoj Srbije. Njegova monografija o prošlosti jugoslovenskog prostora (La Yougoslavie : nations, religions, idéologies) u spisku je literature na osnovnim i postdiplomskim studijama na francuskim univerzitetima, kao i na frankofonskim univerzitetima u Švajcarskoj, Belgiji i Kanadi. Nova istorija srpskog naroda, (Beograd, 2000), koju je Bataković priredio i napisao uz saradnju još trojice srpskih istoričara, prevedena je najpre na korejski jezik 2000. g. u Seulu, a na francuski 2005. (Histoire du peuple serbe). Priredio je za štampu memoare armijskog generala Pante Draškića i dnevnik iz balkanskih ratova diplomate u Rusiji, Dimitrija Popovića.
Uz monografije na francuskom jeziku (Kosovo. La spirale de la haine), u međunarodnoj literaturi su redovno citirane i njegove monografije na engleskom jeziku: The Kosovo Chronicleskao i istorija bosansko-hercegovačkih Srba (The Serbs of Bosnia and Herzegovina. History and Politics).
Autor dokumentarne televizijske serije Crveno doba, istorijskog serijala u pet nastavaka, Bataković je, uz saradnju mlađih istoričara, kroz brojna svedočenja žrtava i njihovih potomaka, obradio fenomen crvenog terora, komunističkih zločina u Srbiji i Crnoj Gori (1944—1947). Od 2009. do kraja 2012. godine bio je ambasador Republike Srbije u Francuskoj.
U februaru 2013. godine ponovo izabran za direktora Balkanološkog instituta SANU.
01.01.00
Politika
18.11.2000.
Kraj jedne tragične epohe
Istorija bez ideologije
Autori "Nove istorije srpskog naroda" jesu četiri mlađa istoričara koji više nisu namerni da pišu u alegorijama i između redova, koji su spremni da iznesu najnovije rezultate istraživanja, svesni da ih to ponekada može dovesti u lične neprilike
Zanimljivo je da srednjovekovna srpska književnost nije dala nijedno delo koje bi na uokvireni i celoviti način prikazalo dotadašnju istoriju srpskog naroda. Stoga ne iznenađuje da je prvo delo ovakve vrste objavljeno na jednom stranom jeziku, 1601. godine. Bilo je to delo "Kraljevstvo Slovena" Dubrovčanina Mavra Orbinija koji je prvi dao širi kontekst srpske istorije, naglašavajući njen plemenski, slovenski sastojak. Jedno stoleće kasnije grof Đorđe Branković u delu "Slavenoserbske hronike" smestio je srpsku istoriju u širi balkanski kontekst, a godine 1765. objavljena je u Mlecima i prva štampana srpska istorija Pavla Julinca, pod naslovom "Kratak uvod u istoriju nastavka slavenoserbskog naroda".
Veliko delo Jovana Rajića "Istorija raznih slovenskih naroda najpre Bugara, Hrvata i Srba" izdata u četiri toma 1794-1795. predstavljala je prekretnicu u objavljivanju istorija srpskog naroda. Rajić je prvi među srpskim istoricima pokušao sa kritikom izvora i nije mnogo vere poklanjao narodnoj tradiciji. Ideološki delo je prožeto sveslovenskim duhom. Rajićeva je istorija dominantno uticala na kasnije pisce srpske istorije (pa i bugarske) sve do šezdesetih godina devetnaestog veka.
Od Rajića do kritičke istoriografije
Devetnaesti vek bio je vreme ponovnog izlaska Srba na evropsku scenu, vreme nastanka i konsolidovanja moderne srpske države. Ipak ovaj vek nije dao veće i trajnije sinteze srpske istorije. Prva je njegova polovina protekla u ponavljanjima Rajića, u drugoj se polovini postepeno počela razvijati srpska kritička istoriografija.
Čak je i najveći srpski istoričar devetnaestoga veka Stojan Novaković, svakako opremljen i znanjima i iskustvom da napiše jednu celovitu istoriju srpskog naroda, izbegao da da sintetičko delo koje bi prikazalo istoriju Srbije do njegovog doba. Novaković je bio isuviše svestan stvarnosti svoga doba. U uslovima kada su njegovi prijatelji iz Napredne stranke batinani, jahani, pa čak i nabijani na kolac od strane političkih protivnika nije postojao potreban mir za pisanje jedne kritičke sinteze. Ipak, jedna je sinteza moderne srpske istorije ostavila značajan trag u stvaranju istorijske svesti o Srbiji i Srbima, među zapadnim narodima. Bilo je to delo znamenitog nemačkog istoričara Leopolda fon Rankea "Srpska revolucija", objavljeno 1829, koje je Ranke dva puta dopunjavao i konačno objavio pod naslovom "Srpska i Turska u devetnaestom veku" (1879).
Početak dvadesetog veka dao je jednu sintezu trajne vrednosti, ali iz pera jednog stranca. Čeh Josip Konstantin Jireček objavio je "Istoriju Srba" do 1537. godine. Ovo je i do danas najpotpunija istorija srpskog srednjeg veka. Takođe, 1908. je objavljena "Istorija srpskog naroda" Stanoja Stanojevića koja je doživela treće izdanje 1926. godine.
Od sinteza objavljenih između dva svetska rata pažnju privlače dela Vladimira Ćorovića, kao i sinteza istorije Srbije devetnaestog veka Slobodana Jovanovića. Jovanovićeva istorija Srbije od 1842. do 1903. objavljena od 1912. do 1931. u pet knjiga je i do danas neprevaziđeno delo o devetnaestovekovnoj istoriji Srbije.
Nepodobni u alegorijama
Uprkos ideološkim progonima, nakon Drugog svetskog rata pojavilo se nekoliko uspelih sinteza, od kojih valja istaći "Istoriju naroda Jugoslavije", veće grupe autora, i posebno "Istoriju Jugoslavije", Ivana Božića, Sime Ćirkovića, Milorada Ekmečića i Vladimira Dedijera. Ova istorija pisana od 1966. do 1970, u vremenu ponovnog uspona hrvatskog nacionalizma, izazvala je oštre reakcije u javnosti zapadnih jugoslovenskih republika. Ona je do sada najmodernija sinteza ovakve vrste, najsrodnija "Novoj istoriji srpskog naroda", premda je iz shvatljivih razloga deo o istorijatu KPJ-u i NOP-u pisan sa ideološkim primesama. Pisac ovog dela "Istorije Jugoslavije" Dedijer rezultate istorijske nauke koji se nisu slagali sa vladajućom ideologijom beležio je u alegorijama i naznakama. Autori su pravilno, u predgovoru knjizi, nazvali svoj poduhvat "pionirskim", što je najbolje svedočanstvo koliko su sinteze zanemarivane u srpskoj istoriografiji. I pisac sintetičkog dela "Istorija Jugoslavije", objavljenog 1978, Branko Petranović primenio je isti metod kao Dedijer, saopštavajući nepodobne činjenice između redova. Tako se dogodilo da do danas nismo dobili ni jednu domaću sintezu istorije Jugoslavije koja ne bi bila opterećena komunističkom ideologijom, i koja bi bila moderno napisana.
Konačno 1993. završen je veliki projekat Srpske književne zadruge "Istorija srpskog naroda". Ovo monumentalno delo je rezultat dvadesetogodišnjeg rada grupe od 45 srpskih istoričara. Štampano u deset knjiga, na 7200 strana, sa 1000 ilustracija, ono je svedočanstvo jednog velikog izdavačkog podviga. Naredne, 1994. godine, objavljeno je drugo izdanje ovoga dela. Ovaj projekat je stao na 1918. godini, a to nije bilo slučajno. Danas, nije preterano smelo reći da bi se redakcija verovatno raspala da se hronološki prišlo bliže sadašnjici. Iako u celini rezultat dobrih tradicija kritičke istoriografije, pojedini delovi su pisani preterano pozitivistički i nezanimljivo. Redakcija je bila prisiljena na kompromise. U srednjovekovnom delu izostale su stranice o Bosni i Dubrovniku, premda je redakcija bila dovoljno hrabra da uvrsti modernu istoriju Crne Gore u delo.
Celovito i bez politike
Danas, četiri stotine godina nakon objavljivanja prve sinteze srpske istorije, i 235 godina od štampanja prve posebne istorije srpskog naroda, te samo šest godina posle objavljivanja drugog izdanja monumentalne "Istorije srpskog naroda" postavlja se pitanje čemu još jedna istorija Srba. Mislim da odgovor na ovu dilemu valja tražiti u realnim potrebama za novom sintezom i u duhu vremena u kome živimo. Još od Stanojevićeve istorije čije je potpuno izdanje objavljeno 1926, nije se pred srpskim čitaocem pojavila sinteza prošlosti Srba koja bi u jednoj knjizi dala pregled srpske povesnice od dolaska Srba na Balkan do najnovijeg vremena. Za ovakvu sintezu, koja bi bila zasnovana na naučnim merilima, nije ni bilo uslova u Srbiji, sve do kraja osamdesetih godina.
K tome, od jedne se ovakve sinteze očekuje da popuni sve one praznine koje su nastale diskontinuitetom izazvanim dolaskom komunista na vlast 1944/45. godine. Naime, iz enciklopedijskih i leksikografskih dela štampanih u FNRJ i SFRJ sistematski su izbacivani ideološki nepodobni pisci, a kada su i dobijali nešto prostora prikazivani su u iskrivljenom svetlu. Zato je pri pisanju "Nove istorije srpskog naroda" bilo potrebno sastaviti i svojevrsni leksikon kratkih biografija znamenitih Srba.
Pisci "Nove istorije" ugledni su srpski istoričari Dušan T. Bataković (koji je i glavni priređivač), Milan St. Protić, Nikola Samardžić i Aleksandar Fotić, sa velikim iskustom rada u domaćim i stranim arhivima, i studija na uglednim stranim univerzitetima. Oni su pregledali arhive od svetogorskih arhiva do arhiva u Simankasu i Public Record Office-a u Londonu. Iščitavali biblioteke od kongresne u Vašingtonu do biblioteke Sorbone. Sticali su doktorate od Sorbone do Santa Barbare u Kaliforniji. Ova velika lična iskustva ugradili su u "Novu istoriju srpskog naroda".
Stoga objavljivanje "Nove istorije srpskog naroda" (izdavač "Naš dom) predstavlja svedočanstvo o izlasku na scenu mlađe generacije srpskih istoričara. Istoričara koji više nisu namerni da pišu u naznakama, alegorijama i između redova, istoričara koji su spremni da iznesu najnovije rezultate istorijske analize svesni da ih to ponekada može dovesti u lične neprilike.
Igrom istorijske sudbine se dogodilo da je srpski narod dobio svoju novu istoriju, iz pera evropski utemeljenih intelektualaca, upravo u vreme kada je ponovo počeo da se vraća u porodicu evropskih naroda. Time objavljivanje ovog dela i simbolički ovekovečuje kraj jedne tragične epohe u istoriji srpskog naroda i početak povratka evropskoj, hrišćanskoj vertikali Srba za kojom su autori ove sinteze i tragali tokom pisanja "Nove istorije srpskog naroda".
Slobodan G. MARKOVIĆ
