15.03.06
Milan Rakić na Kosovu
Jovan Pejčić
Svoje službovanje u Prištini poznati pesnik je doživljavao kao svojevrsnu nacionalnu misiju
Nedavno se u knjižarama pojavilo delo višestruke vrednosti: „Milan Rakić na Kosovu. Zavet-pesma-čin” Jovana Pejčića, kritičara, istoričara književnosti, esejiste i antologičara dragocena je knjiga jer otkriva mnoge nepoznate, ali i zaboravljene detalje o vremenu kada je Rakić bio kraljevski konzul na Kosovu. „Milan Rakić na Kosovu” Jovana Pejčića (izdavač „Konras” iz Beograda) prirodan je produžetak, samo u drugom ključu, istoga rada kakav se ozakonio u antologijama koje je ovaj vredni istraživač naše književne prošlosti objavio. Pejčić je, između ostalog, autor Antologija srpskih molitava (XIII–XX vek), koju je objavio „Draslar partner”. Za dva meseca pojaviće se kod istog izdavača i Antologija srpskih pohvala (XIII–XX vek), a u septembru i treća: Antologija srpskih poslanica (XIII–XX vek).
Kako izgleda dolazak Milana Rakića na Kosovo? Ko su sve junaci Vaše knjige?
– Rakić na Kosovo ne dolazi kao u nepoznatu zemlju: znana mu je prošlost, dok savremeno stanje upoznaje koliko u Arhivu Ministarstva inostranih dela, toliko iz razgovora što ih ima sa konzularnim prethodnicima, resornom kraljevskom službom, uopšte poznavaocima „tursko-arnautskog pitanja”. Tako, on je centralni lik, ali ne i jedini akter priče. Vidimo kraljeve Milana i Aleksandra Obrenovića, zatim Jovana Ristića, Đorđa Popovića Daničara, Vladana Đorđevića, Stojana Novakovića, Todora P. Stankovića, Svetislava Simića, Jovana M. Jovanovića, Pašića, vojvode Tankosića i Vuka, crnorukca Božina Simića, generala Božidara Jankovića, pa već pomenute Nušića i V. Ilića, Cvijića, Nadeždu Petrović, Slobodana Jovanovića, onda Skerlića, Bogdana Popovića, Milana Ćurčina, Grola, Vidu i Vladetu Kovačevića, Grigorija Božovića, Krakova... Pogledajte koje su to ličnosti! Zaista, za pravoslavni svet Kosova i Metohije radio je Milan Rakić u vremenu kada su malenom Srbijom hodali veliki i veličanstveni ljudi. To je doba od 1889. do 1915. godine.
U knjizi se ne govori samo o Rakićevim kosovskim godinama, već i o događajima koji prelaze granice Kraljevine Srbije i izlaze iz vremena Rakićevog konzulovanja u Prištini...
– U pitanju su zbivanja koja Rakić – to brojna svedočenja pokazuju – ni za trenutak nije ispuštao iz svesti. Navešću najvažnija. Najpre, godina 1889: to je godina kad je u Beogradu prvi put službeno postavljeno pitanje šta i kako da se radi za stvar Stare Srbije; te godine otvoren je Srpski konzulat u Prištini (čiji će, da i to pomenem, prvi šef, Luka Marinković, nepunu godinu po dolasku, uoči Vidovdana 1890, biti ubijen ispred konzularne zgrade); najzad, te godine navršilo se pet vekova od propasti „srpskog carstva na Kosovu”.
Pre toga, godina 1878, Berlinski kongres, evropsko razmatranje „Istočnog pitanja”, srpski zahtev koji je Jovan Ristić, uz „Kartu srpskih etničkih teritorija”, uputio Kongresu pod naslovom Tražbine Srbije. Uzgred, u Berlinu nam se dvostruko ponovio Vidovdan: po donetim odlukama, i po danu kad je srpska problematika stavljena na raspravu – bilo je to baš 28. juna. Treći važan događaj proizašao je iz drugog. To je razmena diplomatskih nota između Beograda i Stambola o položaju i stradanju Srba u „evropskoj Turskoj”. Dokumente je sa saradnicima priredio Svetislav Simić i njih je Ministarstvo inostranih dela objavilo na srpskom i francuskom u knjizi „Prepiska o arbanaskim nasiljima u Staroj Srbiji 1898–1899”. Plan je bio da se ova knjiga uvrsti u osnovni materijal Prve konferencije evropskih zemalja, SAD i Japana o osnivanju Stalnog arbitražnog suda u Hagu. Do toga, međutim, nije došlo: kralj Aleksandar Obrenović nije dozvolio da se „Prepiska...” odnese u Holandiju.
Kakav je Milan Rakić na Kosovu?
– Kakav nam se Rakić na Kosovu 1905–1912. godine prikazuje? On je tu Srbin nepotkupljive nacionalne svesti; erudita prostranoga znanja o prošlosti svog naroda i sveta; diplomata evropskih pogleda čiji se politički stavovi s jednakom ozbiljnošću primaju u srpskoj prestonici i na stranim dvorovima; moralist u čijem se postupanju državno pravo i ljudska čast nikada ne sukobljavaju. Radeći u porobljenim srpskim krajevima prvenstveno sa sunarodnicima, ali i sa Turcima i Arbanasima, sa diplomatskim predstavnicima Rusije i Austro-Ugarske, on pred sobom vidi tri zadatka, koje nikad i nigde ne zanemaruje. Prvi je zaštita pravoslavnog srpskog naroda od turskog bezvlašća i šiptarske samovolje, od pljački, ubistava i nasilnog preveravanja u islam. Drugi je nacionalno i verski, prosvetno i privredno tako organizovati „otomanske” Srbe da svaki njihov napor istovremeno vodi očuvanju narodnoga dostojanstva i ostvarenju viševekovne težnje za životom u jedinstvenoj srpskoj državi. Treći zadatak ogleda se u pripremi Starosrbijanaca za vojničko oslobođenje od Turaka i konačni povratak Kosova i Metohije u okrilje matice Srbije.
– Svoje službovanje u Prištini Rakić je, dakle, doživljavao kao svojevrsnu nacionalnu misiju. Nećemo umanjiti vrednost njegovih kosovskih stihova ako kažemo da su i oni bili u funkciji te misije. S druge strane, može se reći i to da Rakićev diplomatski rad u okupiranoj Staroj Srbiji kao u ogledalu odražava svest, iskustvo i brigu celokupnoga političkog Srpstva za sudbinu otete drevne postojbine.
Rakićev pesnički ciklus „Na Kosovu” govori o toj brizi...
– Po sudu mnogih, a ja se s tim u potpunosti slažem, to je najlepši ciklus rodoljubive poezije u vaskolikoj srpskoj književnosti. Zato se ovim pesmama treba stalno vraćati. I zbog njihove formalne lepote, među ostalim, ali prvenstveno zbog dubine koju nose i istine kojom zrače.
Kako je nastala knjiga?
– Ne bi ova knjiga bila napisana da mi elektroinženjer Siniša Vlajković, jedan od nosilaca vlasničkih prava nad prepiskom i drugim ličnim dokumentima Milana Rakića i porodice njegovog tasta akademika LJubomira Kovačevića, nije stavio na slobodno korišćenje sve ono što naslednici, iz raznoraznih razloga, mahom opravdanih, nisu hteli predati našim arhivima. Tako sam došao do pomenutog albuma fotografija. Na tome, razume se, nisam stao.
Zavet, pesma, čin
Knjiga Jovana Pejčića „Milan Rakić na Kosovu” nudi nam verodostojnu priču ne samo o pesnikovom diplomatskom učinku na Kosovu, nego i istorijske i duhovne trenutke onog vremena, koji mnogima mogu biti podsetnik, podstrek i otrežnjenje u ovom sada času.
Anđelka Cvijić
06.10.03 Politika
Novo u knjižarskim izlozima
Knjiga prof. dr Predraga Pipera. – Jovan Janjić "Vozdviženje hrama Svetoga Save". – Poznati Sremci. – Sveti Srbi
Kako se primiče Međunarodni sajam knjiga u Beogradu, sve je više novih knjiga u knjižarskim izlozima. I to knjiga različitih žanrova, pa strasni čitaoci imaju veliki izbor.
"Beogradska knjiga" objavila je knjigu jednog od najznačajnijih lingvista u srpskoj nauci danas – prof. dr Predrag Piper (Beograd, 1950) autor je dela "Srpski između velikih i malih jezika". Objašnjavajući zašto ovakav naslov, prof. Piper kaže:
"Naslov knjige nije jednoznačan. Mogućnosti različitog shvatanja smisla takvog naslova određene su prvim odeljkom u knjizi, u kojem je pokazana višeznačnost naziva veliki jezici i mali jezici. Prirodno je da je za svakoga maternji jezik njemu najbliži i najvažniji, pa u tom smislu i najveći jezik. Međutim, iako srpski jezik prema broju govornih predstavnika nikada nije išao u grupu takozvanih velikih jezika, danas se on prema mnogim znacima počeo uočljivo smanjivati..".
U tom smislu posebno je zanimljivo poglavlje koje govori o srpskom jeziku na početku veka. Drugi deo knjige prof. Pipera posvećen je srpskoj i slovenskoj filologiji. (Biblioteka "Put u reči", urednik Miloš Jevtić).
S blagoslovom episkopa šabačko-valjevskog gospodina Lavrentija, "Glas crkve" iz Valjeva je štampao knjigu Jovana Janjića "Vozdviženje hrama Svetoga Save" (urednik Ljubomir Ranković). Ovo je jedna lepo pisana knjiga o istorijatu gradnje najvećeg živog hrišćanskog hrama na svetu, na beogradskom Vračaru. Autor je prikupio i po stručnoj metodologiji potkrepio sve značajnije podatke koji govore kako je nastala ideja za podizanje hrama pa do gradnje započete u 19. veku a koja traje, evo, i u ovom 21. veku.
Knjiga Jovana Janjića je i po stilu i po obimu namenjena široj čitalačkoj publici (bogato ilustrovana), a autor iznosi stav da se Srbi ni kroz jedno drugo zdanje nisu bolje ogledali, kao narod, ali i pojedinačno, nego kroz gradnju hrama Svetog Save. Na ovom gradilištu, veli Janjić, jasno se pokazivalo koliko su kad Srbi držali do svoje vere, kad su kakvi odnosi bili između crkve i države. Otuda i iznosi ovakav stav: "Srbi su podizali Hram, a Hram je pokazivao pravu meru Srba!"
Profil i dlan
Jovan Pejčić, istoričar književnosti i esejista, profesor na Filozofskom fakultetu u Nišu, nizu svojih lepih knjiga pridodao je još jednu: "Profil i dlan" (pojmovi–poimanja). To su pitki i pouzdani eseji, kao što je "Problem pesnika–kritičara" ili "Načela književnog znalstva", a drugo poglavlje je prava mala atrakcija – evo nekih eseja: Poruka: pouka, Poezija: Proza, Umetnost – istorija, Antički dijalog: književni razgovor ili Uzoritost Učitelja (Laza Kostić – Vinaver). Posebno poglavlje su medaljoni o srpskim književnim velikanima, kao što je: Molitvena reč Svetoga Save, Milan Rakić i monahinja Jefimija, Nušić devetsto osme, Deo ljubavi Anđe Petrović, Otac i sin – Ljubomir i Vladeta Kovačević, Radni dan Jovana Skerlića, Branimir Ćosić u razgovoru sa... . Između ostalog, pomenimo i ogled "Beograd u književnosti – književni Beograd". (Izdavač "Plato", urednik Ilija Marić).
Retke su u nas vesti o tome da je neka ozbiljna, značajna knjiga doživela treće izdanje – evo ovih dana objavljeni su "Sveti Srbi" Slobodana Mileusnića (teologa i istoričara umetnosti), upravnika Muzeja Srpske pravoslavne crkve. To je treće dopunjeno izdanje, a štampano je u Birmingemu ("Lazarica-pres", urednici mitropolit zagrebačko- ljubljanski Jovan i protojerej-stavrofor Milenko Zebić). Ko su sve sveti Srbi? Mileusnić odgovara:
"’Sveti Srbi’ je naslov opšteg značenja i odnosi se na sve Srbe svetitelje – svete, sveštenomučenike, velikomučenike, mučenike, ispovednike, prepodobne i podvižnike. Pravoslavna crkva, pa tako i Srpska pravoslavna crkva, ima hijerarhijsku lestvicu svetih prema vrsti njihovog podviga i vrlinama života. Tako su, među svetim Srbima, dvadeset i dva vladara (carevi, kraljevi, despoti, župani i kneževi), dvadeset i dva podvižnika i isposnika, dvadeset i jedan arhijerej i troje mučenika. Od ukupno šezdeset i osam njih, samo je šest žena...
Knjiga Slobodana Mileusnića lepo je tehnički uređena, pregledno, sa nizom fotografija, vinjeta i mapa.
U Sremskoj Mitrovici objavljena je jedna zanimljiva knjiga: "Poznati Sremci", izdavač "Sremske novine", urednik Dušan Poznanović. To je knjiga razgovora koje su saradnici ovih novina u različitim prilikama vodili za uglednicima iz književnosti (Vasa Popović, Dragan Nedeljković, Grozdana Olujić, Siniša Kovačević, Mila Stanojević-Bajford, Zoran Bognar...), glumci i reditelji (Petar Kralj, Mira Banjac, Nikita Milivojević...), muzičari (Stjepko Gut, Nenad Bajić Bajone, Jovan Jovičić...), likovni umetnici (Jovan Soldatović, Slobodan Jeremić Jeremija...), ali i novinari (Stevan Nikšić...), operski pevači, lekari... Urednik ove knjige, poznati novinar i pisac, Dušan Poznanović kaže da je oslonac naziva ove knjige u rečima Miloša Crnjanskog, koji je Srem izabrao za svoj zavičaj, jer mu je Srem bio na srcu... Bilo da su rođeni u Sremu, u njemu proveli deo života, junaci ove knjige su – Sremci. Zanimljivo, kad bi svaka varoš imala jednu ovakvu knjigu...
R. Popović
