Slovenske pčele u Gračanici

09.12.07 Politika

„Oni koji književnost pišu, naši pisci, a možda još više oni koji književnost proučavaju, dužni su danas kao retko kada da nam sabiru delove pamćenja, i dužni su da nam otvore pogled na Kosovo ne drugačije nego kao nerazlučivi deo srpskog kulturnog prostora.” („Slovenske pčele u Gračanici”, 1987)
Možda će navedeni citat čitaocima ovih redova i proučavaocima nauke o književnosti delovati kao deo nacionalnog programa ili naloga srpskoj književnosti u ponižavajućim i sramnim vremenima cepanja i rastakanja srpskog, kulturnog i geografskog prostora. Dobri poznavaoci naučnog i kritičkog opusa Novice Petkovića prisetiće se uticaja semiotičkog pristupa u njegovom proučavanju književnosti, i složiće se, verovatno, sa autorom ovih redova da su odnos jezika, kulture i književnosti složena i katkada provokativna i delikatna pitanja.
Citat pripada manje poznatom tekstu Novice Petkovića „Slovenske pčele u Gračanici” koji je objavljen 1987. godine u „Književnim novinama”. Prema naslovu tog metodološki sržnog rada imenovana je i celokupna knjiga, „Slovenske pčele u Gračanici”. Knjiga sadrži preko dvadeset ogleda i članaka koji su nastajali u poslednjih trideset godina. Te tekstove objavljene u različitim književnim i kulturnim časopisima sabrao je i priredio, u dogovoru sa autorom, Dragan Hamović. Dobrim odabirom zaboravljenih ili manje poznatih Petkovićevih radova, Hamović nam je u književnom i širem kulturološkom ključu pružio priliku da na jednom mestu nađemo značajne tekstove za tumačenje srpske književnosti i kulture.
Knjiga „Slovenske pčele u Gračanici” skreće nam pažnju na mogućnosti semiotičkog pristupa, ali nas detaljnije upućuje i u odnose srpske književnosti i balkanske kulture. U prvom delu knjige nalaze se dobro odabrani radovi koji se bave relacijama savremene poezije, jezika i balkanske kulture, kao i jednim sasvim novim otkrivanjem problema poetike opšteg mesta u književno-kulturološkom ključu. Danas, kada smo već duboko u prvoj deceniji 21. veka, ove teme koje je pokrenuo i tumačio Novica Petković pre dvadeset ili trideset godina ukazuju se kao jedan od važnih problema u tumačenju književnosti, njenog mesta u modernoj kulturi i egzistenciji jednog naroda. Ispitivanje kulturnih modela i njihov odraz u književnim delima sve je češći i popularniji pristup, a ogledi iz prvog dela Petkovićeve knjige mogu se posmatrati kao deo kontinuiranog istraživačkog pregnuća.
U drugom delu knjige čitalac će naći eseje posvećene problemima narodne i moderne srpske poezije, na osnovu teorijskih, poetičkih i kulturoloških postavki iz prvog, opštijeg dela knjige. U eliotovskom modelu u ovim radovima otkrivamo značaj kulturnog nasleđa, tradicije, literarne i opšte nacionalne, poetičku usložnjenost narodnog stvaralaštva, kao što se to otkriva u radu o narodnoj pesmi o Anđi kapidžiji ili osobenostima kosovske narodne lirike. U drugom delu knjige našli su se i radovi o J. Dučiću, R. Draincu, D. Matiću, S. Kulenoviću i V. Popi.
Treći deo posvećen je kraćim zapisima i ogledima o pojedinačnim knjigama savremenih srpskih pesnika i proznih pisaca. Ovi tekstovi su nastajali različitim povodima kao kritički radovi. U fokusu tih ogleda nalazi se poezija M. Maksimovića, R. P. Noga, S. Raičkovića, I. V. Lalića i V. Karanovića, ali i prozna dela J. Radulovića, R. Petkovića, M. Danojlića, G. Petrovića, V. Markovića i V. Tasića. Već i imena ovih pisaca govore o estetičkoj i poetičkoj opredeljenosti i kriterijumima kojima se rukovodio Petković. Kao što je i u napomeni priređivač knjige Dragan Hamović ukazao, reč je o tekstovima koji su nastajali različitim povodima tokom tri decenije, ali sada ovako sabrani i posmatrani sa nešto udaljenije vremenske distance čine nam se kao izuzetno značajni za tumačenje razvojnih pojava u srpskoj književnosti i kritičkom preispitivanju te produkcije. „Slovenske pčele u Gračanici” su i neka vrsta rezimea Petkovićevog tumačenja književnosti, koje na ovakav način i ovako strukturirano nije bilo poznato široj kulturnoj javnosti.
Svetlana Šeatović-Dimitrijević