09.12.11 Danas
Srpsko filozofsko društvo ili Srpska filozofska društva
Srpsko filozofsko društvo, Zdravko Kučinar
Prva istorija Srpskog filozofskog društva, koja obuhvata period od 1898. do 1956. godine, do osnivanja Jugoslovenskog udruženja za filozofiju i sociologiju, nedavno se pojavila u knjižarama.
Autor: Olga Daković
Jedna ovakva knjiga bila je preko potrebna da bi se stekao uvid u istoriju i rad ove organizacije, koja je značajna za razvitak filozofije u Srbiji. Filozofsko udruženje bilo je organizator mnogih naučnih skupova, simpozijuma, filozofskih škola i drugih oblika filozofske komunikacije. Društvo je bilo i izdavač glavnih filozofskih časopisa, zbornika i biblioteka. Značajan je i lični rad pojedinih fJedna ovakva knjiga bila je preko potrebna da bi se stekao uvid u istoriju i rad ove organizacije, koja je značajna za razvitak filozofije u Srbiji. Filozofsko udruženje bilo je organizator mnogih naučnih skupova, simpozijuma, filozofskih škola i drugih oblika filozofske komunikacije. Društvo je bilo i izdavač glavnih filozofskih časopisa, zbornika i biblioteka. Značajan je i lični rad pojedinih filozofa koji su delovali izvan Društva, u javnom životu. Zato ovaj prikaz ima u vidu različite oblike filozofskog života, ali bez pretenzije da ih celovitije razmatra, što je zadatak jedne sveobuhvatne istorije srpske filozofije. Prikaz usmerava pažnju ka onome što je u određenim momentima bilo najznačajnije.Od ovog prikaza se i ne može očekivati uvid u celinu i sve oblike filozofskog života u Srbiji jer Društva nisu bila jedine institucije filozofskog života. Tu su i institucije unutar univerziteta - instituti, katedre, odeljenje za filozofiju. Još uvek ne postoji ni delimična, a kamoli celovita istorija ovih ključnih filozofsko obrazovnih institucija. Tako ova knjiga može bitno doprineti celovitijem sagledavanju istorije srpske filozofije i poslužiti kao osnova za budući istraživački rad.
Tekst knjige koja je hronološki pisana, nastao je iz beležaka koje su pravljene različitim povodima, u periodu od četrdeset godina. Zdravko Kučinar je i sam bio predsednik ovoga društva i u prilici da pregleda njegove arhive i o tome izlaže na skupštini Društva i na naučnom skupu u Sremskim Karlovcima (2008). Tekst ovog zapaženog predavanja je proširen za potrebe knjige.
Reč je o različitim pokušajima organizovanja filozofskog života u Srbiji: o tri filozofska društva, njihovom karakteru i značaju za organizovanje filozofskog života kod nas. Prvo filozofsko društvo u Srbiji bilo je Filozofsko-pedagoško drštvo koje je vodio filozof Max Arer. U stvari, postojala su na ovim prostorima tri filozofska društva - iz 1898, 1938. i 1951. Sva tri predstavljaju različite i značajne pokušaje organizovanja filozofskog života kod nas. Najambicioznije i najtrajnije među njima je treće - Srpsko filozofsko društvo koje u današnjem obliku postoji od 1951. Ovde je reč samo o njegovoj prvoj fazi, do 1956, kada je osnovano Jugoslovensko udruženje za filozofiju i sociologiju. To društvo ima najbogatiju i najraznovrsniju delatnost, što je nametnulo potrebu da se o njemu govori samo kroz najvažnije momente prve faze njegovog postojanja. Zato se i planira objavljivanje istorije srpskih filozofskih društava u dva odvojena dela.
Već je prvo filozofsko društvo bilo prisutno na različitim poljima filozofskog, javnog i kulturnog života - u stručnim raspravama i diskusijama, u popularizaciji filozofije i filozofskim časopisima. Arhiv za filozofiju, pedagogiju i društvenu nauku bio je prvi filozofski časopis u Srbiji. Govoreći o prvom filozofskom društvu u Srbiji, autor konstatuje „zao duh“ na našoj filozofskoj sceni koji je postojao u svim periodima kulturne istorije koji se ogleda u liderskim pretenzijama nekih ovdašnjih filozofa i netrpeljivosti prema drugim misaonim stanovištima, kao da raznovrsnost misaonih pozicija nije odlika same filozofije. Ovaj duh sprečio je brži napredak domaće filozofije i ostaje njeno trajno obeležje sve do danas.
Kasnija filozofska društva stvarale su istaknute i uticajne filozofske ličnosti: Branislav Petronijević 1938. i Dušan Nedeljković 1951. godine. Njihov uticaj bio je toliko veliki da se ova društva s pravom mogu nazvati njihovim imenima. Između prvog i drugog društva prošlo je punih četrdeset godina pa zato i ne može biti reči o kontinuitetu organizovanja filozofskog života u ovdašnjoj sredini. Prema Zdravku Kučinaru diskontinuitet je obeležje našeg šireg političkog, društvenog i kulturnog života što sprečava snalaženje u nekim kriznim istorijskim situacijama. Autor je ubedljivo pokazao da je nevolja naših novijih filozofskih društava, i Petronijevićevog i Nedeljkovićevog, bila u tome što su njihovi osnivači imali nazasnovane ideje o svom značaju i veličini, pa su interes i rad društava potčinjavali sopstvenim ambicijama. Kao što se ranije Petronijević pojavio kao kritičar i presuditelj jednoj generaciji filozofa s kraja pretprošlog veka, tako je tu ulogu preuzeo Nedeljković, kao presuditelj celokupnoj „buržoaskoj“ filozofiji, pa i Petronijeviću kao njenom glavnom predstavniku. Nedeljković je prikazan kao autor koga nisu preterano obavezivale norme naučnog i kritičkog rada, koji se poziva na stavove javnog mnenja i sebe predstavlja kao njenog glasogovornika. Filozofiji je data uloga koju ona nikada dotad nije imala, uloga kojom ona izneverava svoj pojam i određenje. Marksizam je postao obavezujući pogled na svet. Kučinar pokazuje razmere praznoslovlja u kojem se zaglibila naša tadašnja filozofija i besmislenost tada vođenih polemika. Utoliko je pažnje vredan napor prve generacije diplomiranih studenata filozofije, odmah posle rata, da se filozofija oslobodi dogmatizma u kome se formirala, kako bi se što pre uzdigla do nivoa na kome je mogla da se uključi u tokove evropske filozofije.
Pominjanje Vanje Sutlića koji se, odmah posle rata, formirao na Zagrebačkom sveučilištu učinjeno je zbog poređenja i mogućnosti da se bolje shvati kako je izvan Nedeljkovićevog kruga bilo više mogućnosti za slobodan i samostalan put u filozofiju. U knjizi nalazimo mnoge nove, zanimljive, dosad nepoznate podatke o Veljku Ribaru koji je smenio Nedeljkovića na čelu Društva, o pojavi novog časopisa - Filozofski pregled, koji predstavlja prvi pokušaj otvaranja novih tema u domaćoj filozofiji i o izboru Mihaila Markovića za predsednika Društva, koji je dao prednost logičkom proučavanju istine što je vodilo prevazilaženju vladajućeg dogmatizma u suočavanju sa kritičkim mišljenjem.
Ideja o stvaranju „saveznog“ filozofskog društva postojala je od 1953, ali nije imala izglede da se realizuje dok nije dobila političku podršku. Stvaranjem tog društva naši filozofi dobijaju značajnu mogućnost da izađu na širi jugoslovenski i uskoro međunarodni prostor. Od 1960, humanistička orjentacija u našoj marksistički orijentisanoj filozofiji počinje da preuzima dominaciju. Time se završava izlaganje najvažnijih momenata prvog dela istorije Srpskog filozofskog društva, koja pokazuje da je dominirajuća marksistička filozofija bila duboko utkana u jedinstveni kulturni, društveni i politički prostor.
Ovaj rad morao je da premosti mnoge teškoće jer je stanje arhiva u lošem stanju, postoji nedostatak izvora. Zdravko Kučinar savladao je te teškoće i ponudio nam jedan pionirski rad. Zbog nedostatka izvorne građe neke pojave su tek pomenute. Prikaz pojedinih perioda diktirali su dostupni izvori. Zato je prikaz prva dva društva kraći od izlaganja o prvom periodu delatnosti trećeg, današnjeg srpskog filozofskog društva, pa je opravdana dilema Srpsko filozofsko društvo ili Srpska filozofska društva?
Pišući ovu knjigu, autor je imao na umu širi društveni kontekst i atmosferu u kojoj su društva delovala. Reč je o strukovnom udruženju koje je, uz stalna unutrašnja idejna previranja, u značajnom periodu ovdašnje novije istorije, bilo i važno mesto ideološke i političke konfrotacije sa zvaničnom politikom, ali nosilac razvoja i unapređenja filozofskog života u Srbiji. Knjiga zato nema samo dokumentarnu nego i filozofsku vrednost.
