Staro Hopovo

11.01.04 Dnevnik - Novine i časopisi

Poštujući uobičajeni kompozicioni sklop starijih monografija, u kojima se dosledno ponavljala ista struktura - istorija, arhitektura i slikarstvo određenog spomenika, knjiga o Starom Hopovu uvodi nas u materiju polazeći od opštih razmatranja istorijskih okolnosti ka pojedinostima u kojima su detaljno obrađene stilske karakteristike hrama svetog Pantelejmona, i predstavljeni graditelji i autori njegovog živopisa. U odsustvu bilo kakve značajne naučne studije o manastiru, sve je to urađeno sa zavidnim poznavanjem rezultata rada prethodnika, poticali oni iz redova istoričara crkve, umetnosti ili istraživača stare književnosti. Tako su, žitija majke Angeline i vladike Maksima, zapisi Irineja Radića, manastirskog igumana iz 19. veka, ili trud Dimitrija Ruvarca i kasnijih istraživača fruškogorskih manastira, omogućili autorima monografije da upotpune saznanja i stvore celovitu studiju o ovom značajnom kulturno-istorijskom spomeniku.
Prema predanju osnivanje ovog manastira, kao i osnivanje jednog broja drugih na obroncima Fruške gore, pripisuje se despotu Đorđu Brankoviću, potonjem vladici Maksimu. Iako su pod vlast “sremskih Brankovića” formalno pripadali samo Srbi koji su živeli na njihovim posedima, pravoslavna crkva i srpsko stanovništvo su u njima gledali legitimne naslednike čuvenih srednjovekovnih despota. Brankovići su i sami prihvatili vodeću ulogu među Srbima u Ugarskoj, preuzimajući ranije ktitorske obaveze porodice čiji su članovi u svom graditeljskom nadahnuću podizali zadužbine, dajući tako primer potonjim ktitorima. Tako predanje, sremskim Brankovićima pripisuje utemeljenje manastira Grgetega, Jaska, Đipše, Feneka, obnovu Privine Glave, a samom Đorđu Brankoviću osnivanje Starog Hopova i Krušedola.
Iako se izgradnja Starog Hopova time stavlja u period između 1486. i 1502. godine, prvi pouzdani istorijski podatak o postojanju ovog manastira, potiče iz druge polovine 16. veka. Naime, u katastarskom defteru Srema iz 1546. zabeležena su dva manastira istog imena (iako se Novo Hopovo pominje nešto ranije, već 1541. godine), što omogućuje da se istorija oba manastira od tog vremena može pratiti odvojeno.
Sve do kraja 17. veka Staro Hopovo se ne pominje, kada je za vreme Bečkog rata (1683-1699) došlo do prvog velikog stradanja manastira. Turci su opljačkali i spalili manastir, da bi četiri godine kasnije, 1688. manastir doživeo sličnu sudbinu.
Pored toga, u našoj nauci se smatra da je pored ratova najveći uzrok propadanja stare umetničke baštine bila upravo graditeljska aktivnost koju su preduzimale crkvene vlasti tokom 18. veka. U to vreme neke manastirske crkve, koje su nastale između druge polovine 15. i prve polovine 16. veka porušene su, da bi na njihovom mestu bile izgrađene crkve u “novom baroknom duhu”.
Poznato je da je prvobitna crkva Starog Hopova bila sagrađena od drveta i da je stradala u zemljotresu 1751, posle čega je bratstvo sa arhimandritom Zaharijem Milivojevićem podiglo novu crkvu. Primer Starog Hopova ukazuje na jednu značajnu promenu do koje je došlo tokom 18. i 19. veka, kada umesto srednjovekovnih vladara i velmoža, ktitori postaju crkveni velikodostojnici i viđeniji ljudi iz naroda. Pored toga, veći broj crkvenih građevina nastalih tokom 18. veka, dobija obradu na fasadama svojstvenu moravskim crkvenim građevinama, mada su u to vreme barokni elementi već snažno prodirali u crkveno graditeljstvo. Sudeći prema načinu gradnje crkve Starog Hopova, i činjenice da su majstori Teodor Kosta i Nikola Krapić pored poznavanja moravskog graditeljstva, bili vični i izradi konstrukcija i oblika baroknih hramova, nameće se zaključak da su upravo ovi majstori mogli biti graditelji nove crkve manastira Staro Hopovo.
Krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina 18. veka manastirska crkva Starog Hopova dobila je i nov višespratni barokno-rokajni ikonostas. Koliko je ruku zapravo slikalo ikone na ikonostasu manastirskog hrama teško je danas sa sigurnošću reći, ali ostaje činjenica da je on rađen u dužem vremenskom periodu i da je na njegovoj izradi bilo angažovano nekoliko slikara. Nesumnjivo da su prestone ikone u manastiru Staro Hopovo rad slikara Janka Halkozovića, dok je ikone sa bočnih dveri, naslikao i pozlatom ukrasio Hristifor Petrović, 1837. godine. Ikonostas je, nekoliko decenija kasnije, 1901. godine, preslikavao slikar Vasa Eškićević.
Od vremena gradnje nove crkve 1752, posvećene svetom Pantelejmonu, koja se direktno nadovezuje na prethodnu urađenu od drveta, čiji je patron bio sveti Nikola, manastir je održavan u dobrom stanju, sve do Drugog svetskog rata kada je Staro Hopovo podelilo sudbinu ostalih fruškogorskih manastira. U posleratnom komunističkom periodu manastir je prepušten potpunoj nebrizi.
Odlukom da se stavi pod zaštitu države kao spomenik kulture i sačuva od daljeg propadanja, tokom 1952. i 1957. preduzeti su najnužniji konzervatorski radovi.
Objavljivanjem jedne ovakve monografije, ne samo da su upotpunjena saznanja o značajnom spomeniku kao što je manastir Staro Hopovo, a njegova graditeljska i slikarska delatnost potvrđene kao značajni deo korpusa srpske umetnosti novijeg doba, nego su i današnjim čuvarima graditeljskog nasleđa dati novi podsticaji za preduzimanje daljih koraka u obnovi ove značajne svetinje.