01.11.11
"Tumačenje Gerca": intratekstualna perspektiva
Etnoantropološki problemi
U okviru prve svoje studije posvećene američkom antropologu Klifordu Gercu, docent na Odeljenju za etnologiju i antropologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu, dr Gordana Gorunović, služeći se biografsko-istorijskim i teorijskim pristupom, daje važan doprinos razumevanju "dela i života" jednog od najplodnijih, najcitiranijih i najuticajnijih antropologa u 20. veku.
Klifor Gerc je prvo radio u Centru za novoosnovane studije u bihevioralnim navikama na Stenfordu, zatim prelazi na Berkli, kao istraživač 1960. počinje da radi na Univerzitetu u Čikagu, i na kraju osniva Školu društvenih nauka na Institutu za napredne studije na Prinstonu. Istraživao je u Indoneziji (Java, Bali, Sumatra, Celebes) i u Maroku sa ciljem ispitivanja kulture kompleksnih društava na "nestandardni način", odnosno naglašavajući hermeneutičku perspektivu i emsko razumevanje i tumačenje istraživačkih tema.
Pored Uvoda, u kome nas autorka uvodi u svet Kliforda Gerca i objašnjava razloge svog interesovanja za njegov pristup antropološkim istraživanjima, knjiga se sastoji još od osam poglavlja u kojima autorka razmatra, komentariše i kritikuje Gercov terenski rad, i njegove teorijskometodološke doprinose antropologiji. U poglavlju Intelektualna biografija. Kada se snovi ostvare, Gordana Gorunović nam približava Gercov život u kontekstu posleratne američke antropologije. Gerc je inicijalno studirao filozofiju na Koledžu Antioh u Jelou Springsu, Ohajo, da bi sa suprugom Hildred doktorirao antropologiju na Harvardu 1956. godine. Zajedno sa suprugom u okviru interdisciplinarnog projekta "Modžokuto", Gerc je vršio terenska istraživanja na Javi od 1952. do 1954, na Baliju 1957-1958. i na Sumatri 1958. godine, o čemu govori naredno poglavlje Boravak tamo: Etnografski rad u Indoneziji.U poglavlju Pisanje ovde, opisan je Gercov istraživački rad nakon povratka iz Indonezije, kao i prve četiri knjige koje su nastale kao proizvod istraživanja u Indoneziji: "Religija Jave" (1960), "Nazadovanje zemljoradnje" (1963), "Torbari i prinčevi" (1963) i "Društvena istorija indonežanskog grada" (1965). Kao razloge za istraživanje Indonezije, autorka navodi "potrebu da antropologija pomeri svoje tradicionalno težište s proučavanja primitivnih naroda i počne da proučava složena društva uključena u tokove savremene istorije; [i] da izađe iz kulturne izolacije, kulturnog partikularizma i sterilnog empirizma" (77). Kako ističe Gordana Gorunović, "Religija Jave" smatra se osnovom simboličke antropologije, odnosno interpretativnog pristupa razumevanju etosa javanske kulture u indonežanskom kontekstu. Poglavlje Etnografski rad u Maroku govori o Gercovom terenskom radu u gradovima Sefru i Rabat u Maroku, u okviru šireg timskog projekta, u periodu nakon sticanja nezavisnosti Maroka. Gerc je radio u ovoj zemlji u od sredine šezedesetih do sredine osamdesetih godina istražujući islamsku religiju, kulturu, urbanizaciju, ekonomiju bazara, ekologiju i problem nazadovanja zemljoradnje. Najvažnija dela iz ovog perioda su "Posmatrani islam: religijski razvoj u Maroku i Indoneziji" (1968), "Suk: ekonomija bazara u Sefruu" (1979) i esej "Centri, kraljevi i harizma: refleksije o simboličkoj moći" (1983). Zajedno sa Hildred Gerc i Lorensom Rouzenom 1979. objavio je studiju "Značenje i poredak u marokanskom društvu: Tri eseja iz kulturne analize". Kako napominje autorka, u svojim radovima o Maroku, Gerc komparira sedentarni i nomadski tip društva ispitujući i tumačeći društveno-kulturnu i političku istoriju Maroka.
Jedno od najvažnijih poglavlja u knjizi Gordane Gorunović zasigurno predstavlja Teorijsko-metodološki okvir i doprinos, u kojem autorka razmatra Gercove teorijsko-metodološke postavke, pre svega njegov interpretativni pristup i diskutuje objavljene knjige nastale u periodu posle 1970-ih. Zajedno sa svojim kolegama sa Univerziteta u Čikagu 1960-ih godina 20. veka Gerc započinje teorijsko-metodološki pokret nazvan (od strane drugih) "simbolička antropologija", sa ciljem kritike antropologije i njenog redefinisanja u heremeneutičku disciplinu, gde se akcenat pomera na istraživanje i tumačenje značenja. Sam Gerc je koristio naziv "interpretativna antropologija". Zajedno sa Šnajderom "proširio je ideju kulture kao simboličkog sistema i promovisao ideju o kulturi kao nezavisnom, samodovoljnom ili samoodrživom sistemu koji se može proučavati a da se ne uzimaju u obzir društveni uslovi" (165). Na poziv direktora Instituta za napredne studije u Prinstonu, Karla Kejzena, 1970. godine Gerc osniva Školu društvenih nauka posvećenu interpretativnom pristupu. Njegove najvažnije studije iz tog perioda su: "Tumačenje kultura" (1973), zbirka članaka o teoriji kulture; "Negara, država-pozorište na Baliju u 19. veku" (1980) o društvenom uređenju i balinežanskoj kulturi; "Lokalno znanje" (1983), zbirka eseja, u kojoj Gerc povezuje interpretativnu i simboličku antropologiju sa filozofijom i književnom teorijom; "Dela i životi" (1988) o pisanju drugih antropologa; "Posle činjenice: dve zemlje, četiri decenije, jedan antropolog" (1995), refleksivna studija o njegovom antropološkom radu u Indoneziji (Pare) i Maroku (Sefru) i pisanju. 2000. godine izlazi zbirka prethodno objavljenih eseja i predavanja "Dostupno svetlo: antropološke refleksije o filozofskim temama", u kojoj Gerc "filozofska pitanja razvija emprijski".
Gercovo redefinisanje i tumačenje kulture, kao i kritike upućene Gercu, Gordana Gorunović objašnjava u poglavlju Teorija kulture i interpretativna analiza kultura. Za Gerca, kultura je "semiotički" pojam i analizu kulture shvata kao "interpretativnu nauku u potrazi za značenjem". Prema njegovoj simboličkointerpretativnoj teoriji, kultura je javna, simbolička, idejna i nefizička stvarnost. Antropologiju shvata kao komparativnu nauku o drugima sa naglaskom na emskom pristupu. U skladu sa tim, "interpretativna kulturna analiza dovela je u pitanje shvatanje društva kao mašine ili organizma, po kojem se složene intencije ljudskih bića i kulturne formacije svode na doprinos funkcionisanja društvenog stroja-organizma" (227). Gercov metod je kritikovan zbog ograničene aplikativnosti u sinhronijskoj perspektivi (aistoričnost) i nedovoljno definisanog pojma "simbol", dok Kuper kritikuje interpretativni metod kao nedovoljno "podroban".U narednom poglavlju, Kritike Gercovog pristupa, autorka nastavlja sa diskutovanjem vrednosti Gercovog rada. Mada se Gercov pristup kritikuje zbog deskriptivnosti, anaučnosti, subjektivizma, idealizma i aistorizima, autorka upozorava da kritičari zanemaruju kontekst i intelektualnu klimu (funkcionalni racionalizam i utilitarizam) u kojoj je Gerc radio. U Završnim razmatranjima, Gordana Gorunović rekapitulira najvažnije faze iz Gercove intelektualne biografije i podvlači doprinose njegovih terenskih radova u Indoneziji i Maroku za razumevanje modernizacije seljačkih društava u postkolonijalno doba, kao i važnost simboličko-interpretativnog pristupa.
U svojoj knjizi posvećenoj jednom od najznačajnijih antropologa današnjice, Gordana Gorunović se osvrće i na širi socio-kulturni kontekst druge polovine 20. veka u kome je Gerc većim delom živeo i radio, ali i na Gercove intelektualne i istorijske i interdisciplinarne preteče. S tim u vezi, u knjizi "Antropologija Kliforda Gerca" moguće je naći objašnjenja o Boasovom i Kreberovom tumačenju nauke i istorije, kao i iscrpne preglede o stanju u antropologiji u 1960-im i 1970im, o Parsonsovom projektu velike društvene teorije, strukturalizmu i LeviStrosovom tumačenju kulture i ljudske prirode, simboličkoj antropologiji Viktora Tarnera, fenomenologiji, Rikerovoj teoriji tumačenja teksta, hermeneutici itd. S obzirom na uticaj Gercovih dela, odnosno njegovih metoda i teorija na antropologiju, sociologiju, istoriju, književnost, filozofiju, studije religije i kulture, monografija dr Gordane Gorunović predstavlja ne samo vredan doprinos razumevanju i tumačenju antropoloških teorija već i nezaobilazno štivo za studente pomenutih disciplina, ali i za laike koji se interesuju za razumevanje i "tumačenje" sveta oko sebe. Autorka je strpljivo pristupila jednom kompleksnom zadatku — u kome na jednostavan i jasan način, pristupačnim jezikom i lakim stilom, pokazuje ne samo da vlada materijom, već i da zahvaljujući svojoj erudiciji i promišljenim komentarima predstavlja dostojnog Gercovog "tumača". S tim u vezi, preporučujem knjigu Gordane Gorunović, zato što nudi jasan, pregledan i kritički osmišljen pogled na antropologiju Kliforda Gerca dok istovremeno predočava i glavne (nezaobilazne) metodološke postavke i probleme koji su se pojavljivali u istoriji antropologije.
Marija Krstić
