Automobili i dinastija Karađorđevića 1908-1941

03.06.14

U knjizi "Automobili i dinastija Karađorđevića 1908-1941" autor Miroslav Milutinović otkriva u kojim su se automobilima najradije vozili Petar I, knez Pavle, kraljica Marija, ali i kom Karađorđeviću je Adolf Hitler poklonio "mercedes benc", i gde je završio automobil u kojem je ubijen Aleksandar I Karađorđević u Marseju
Svojevrsnim vremenskim putešestvijem naslovljenim “Automobili i dinastijaKarađorđevića 1908-1941” jedan od osnivača Udruženja istoričara automobilizma u Beogradu, Miroslav Milutinović na vešt način daje do sada najdetaljniji opis voznog parka koji je pripadao ovoj srpskoj dinastiji.
Dokumentarnom i foto-građom, autor je potkrepio priču o svakom od motornih vozila (bila ona lična, dvorska ili službena) čak devet članova dinastije: kralja Petra I Karađorđevića, kraljevića Đorđa, kralja Aleksandra I, kraljice Marije, kralja Petra II, kraljevića Tomislava, kneza Pavla, kneginje Olge i kneževića Aleksandra Karađorđevića.
- Prikupljivanja građe latio sam se 2001. godine, a sam rad na knjizi trajao je šest godina – objašnjava za Telegraf Milutinović dodajući da je najveći deo vremena proveo u bibliotekama i arhivima, kao i da mu je žao što su se neke od fotografija Karađorđevića i njihovih automobila iz ličnih albuma pojavile tek nakon izlaska njegove knjige koja je nedavno izašla pod okriljem izdavačke kuće “Službeni glasnik”.
Ekipa Telegrafa donosi vam najzanimljive detalje ovog štiva.
Kralj Petar I Karađorđević
Kralj Petar I Karađorđević, unuk vođe Prvog srpskog ustanka, Karađorđa Petrovića vraća se u Srbiju 1903. posle 45 godina u izgnanstvu.
Skromnih životnih navika, kralj kupuje automobile prvo svojim sinovima, koje koristi samo u nekoliko navrata. Prvi lični vozač kralja je Sreten Kostić, inače prvi šofer u Srbiji, počev od 1903. godine.
U maju 1912, on nabavlja svoj prvi automobil, “fijat” 50/60 KS tipo 6, limuzinu sa landole karoserijom. Početak Prvog svetskog rata ovaj automobil dočekao je na popravci u fabrici “Fijat”.
O dolasku ovog automobila u dvor u dnevniku upravnika Nikolajevića ostalo je zabeleženo:
- Kralj je odmah sišao iz dvora da vidi otomobil. Njemu su punili glavu, ranije, kako je otomobil težak, kako ima tešku karoseriju i ima ne znam vazdan mana... To je sve govorio i naslednik Aleksandar, jer on kao mlad čovek ima drugu vrstu otomobila i drugačije vole i tera. Drugi juni: Počeo je da izlazi otomobilom. – Nije zadovoljan. Treći juni: Kralj izlazi otomobilom, ali nije zadovoljan... Šesti juni: Nije zadovoljan, ali ipak bolje. Sedmi juni: Interesantan dan”.
Nakon pobede kod Kumanova u Prvom balkanskom ratu, krajem 1912, srpska vojska oslobađa prestonicu srednjovekovne srpske države Skoplje, posle 523 godine turske vladavine. Kao vrhovni komandant srpske vojske, kralj Petar I, tokom dužeg boravka u Skoplju, koristi automobil marke “FN” sa turing karoserijom, pet sedišta.
Tokom 1915. godine srpska vojska nabavlja više vozila “kadilak”, serije 51, sa turing karoserijom. Jedno od tih vozila koristi kralj sve do povlačenja iz Srbije, novembra 1915.Sva ova vozila su uništena na albanskoj granici iza Prizrena, zbog nemogućnosti korišćenja po albanskim bespućima.
Za vreme boravka u Grčkoj, 1916-1919, kralj koristi motocikl sa prikolicom mečles 8 B/2. Motocikl je bio čuvan sve do 1945. godine u kući u Beogradu, u kojoj je 1921. godine preminuo kralj Petar I.
Stariji sin kralja Petra I, prestolonaslednik Đorđe dobija na poklon od oca svoj prvi automobil avgusta 1908, što je ujedno i prvi zabeleženi automobil na dvoru Karađorđevića. Reč je o “pežou” sa dubl feton karoserijom.
Nakon jednog incidenta učinjenog u afektu marta 1909, posle kojeg u bolnici umire poslužitelj prestolonaslednika, Đorđe je prisiljen da se odrekne prava nasleđivanja prestola u korist mlađeg brata – kraljevića Aleksandra. Kao komandant bataljona ranjen je u borbama Prvog svetskog rata vođenim na Drini septembra 1914. godine kada ga prevoze do bolnice u neidentifikovanom automobilukaroserije torpedo.
Uprkos izraženim neslaganjima s regentom, kasnije kraljem Aleksandrom, sačuvani dokumenti govore da je sve do internacije u duševnu bolnicu 1925. u Nišu, Đorđe koristio neka dvorska vozila.
Posle napada Nemačke na Kraljevinu Jugoslaviju, aprila 1941. Đorđe se odlučuje da ostane u zemlji i odlazi za Beograd. Tada dobija automobil “kadilak sedan”, koji mu navodno poklanja poslednji američki ambasador u Beogradu. Moguće je da je posle Drugog svetskog rata taj automobil prodao novim vlastima, jer od tada do 50-ih godina prošlog veka koristi terenski automobil džip.
Postavši prestolonaslednik 15. marta 1909. godine, Aleksandar svoj prvi automobil dobija juna 1910. godine. Reč je o “fijatu breveti” tipo 2, otvorene karoserije tipskog naziva “kralj Belgije”.
Povodom kraljevog venčanja 8. juna 1922. s rumunskom princezom Marijom,nabavljeno je 12 automobila “voazen” modela C1. Za ličnu upotrebu kraljevske porodice predviđene su kupe limuzine, kao i tri kabrioleta.
Prilikom naredne zamene dvorskih vozila, kraljevska porodica se tokom 1927. odlučuje za automobile “pakard”, koji će od tada, pa sve do 1941. biti zvanična dvorska vozila, i kojih će različitih modela biti nabavljeno najmanje 33 komada.
Iako ne potiče iz dvorske garaže, u ovoj knjizi je, s obzirom na njegov fatalni značaj u životu kralja Aleksandra obuhvaćen i automobil “delaž”, u kojem je ubijen u atentatu 9. oktobra 1934. u Marseju. Limuzinu landole, francuska vlada poklanja 1936. godine Vojnom muzeju u Beogradu, u kome se nalazi do 1945. kada je voljom novih vlasti uklonjena iz muzeja.
Dalja sudbina ovog automobila nije sasvim rasvetljena. Grupa aktera iz Loznice i Beograda svedoči da je uništen u Loznici, početkom ’60-ih.
Rumunska princeza Marija Hoencolern u leto 1922. udaje se za kralja Aleksandra I. Ona polaže vozački ispit u svojoj dvadesetoj godini, a vozi i ranije, tako da u trenutku kada postaje jugoslovenska kraljica već poseduje solidno vozačko iskustvo.
U jednom prikazu iz 1932, u povodu 10-godišnjice srpskog auto-kluba, čiji je ona visoki zaštitnik, kraljica kaže da je u svojoj vozačkoj karijeri promenila 11 automobila od devet različitih proizvođača. Poznate su njene vožnje na dugim relacijama kao što je Bled-Vitel (u Francuskoj).
Jedan od svadbenih poklona dobijen od budućeg supruga bio je i “rols-rojs” silver goustsa Barkerovom torpedo-turer karoserijom iz 1921. godine. Omiljeni automobil za ličnu upotrebu kraljice je “pakard” rodster deluks ejt serije 903 za modelnu 1932. godinu. Sa godinama, kraljica za ličnu upotrebu počinje radije da koristi “sport fetone”, pa dobija jedan takav iz prestižne serije 1107 tvelv za 1934. modelnu godinu.
Kralj Petar II Karađorđević
U momentu ubistva oca, prestolonaslednik Petar II ima svega 11 godina. Kao prestolonasledniku na raspolaganju su mu: jedna od prvonabavljenih “pakard” limuzina, sedan kastom ejt, četvrte serije, verzije 443 za modelnu 1928. godinu.
Mladi prestolonaslednik ima i više dečjih automobila na pedale i električni pogon, umanjenih kopija automobila koji se nalaze u dvorskoj upotrebi, a prvi automobil snabdeven motorom s unutrašnjim sagorevanjem na kojem se Petar II uči vožnji početkom druge polovine 30-ih godina, preteča je mikroautomobila, engleski rajtekraft.
Prvi lični automobil kralja je “adler” trumpf junior sport kabriolet sa karman karoserijom, kojeg dobija u septembru 1937. godine. Prvi motocikl dobija tri godine kasnije. Reč je o DKV-u model KS200. Najkasnije u avgustu iste godine dobija BMV 327/8 takođe u sport kabriolet izvedbi.
Kraljević Tomislav Karađorđević srednji sin kralja Aleksandra susreo se prvi put s automobilima s pogonskim motorima s unutrašnjim sagorevanjem krajem 30-ih godina, i to s mikro-automobilima rajtekraft engleskog proizvođača Britiš Motor Bout Mfg.
Sinovac kralja Petra I, knez Pavle Karađorđević rado se prepuštao vožnji automobilom kojim upravlja njegova supruga, a prvi “mercedes benc” na dvoru u međuratnom periodu poklanja mu Adolf Hitler septembra 1937. godine.
Automobil je novembra 1939, pod nepoznatim okolnostima vraćen fabrici.Početkom prošle decenije, u nerestauriranom stanju, automobil je završio kod trgovca klasičnim vozilima Eberharda Tisena u Hamburgu!
(Katarina Vuković)