13.02.08 Dnevnik - Novine i časopisi
"Dunav" Klaudio Magris
Knjigu "Dunav" Klaudio Magris je napisao sredinom 80-tih, kada je objavljeno njeno prvo italijansko izdanje ("Garzanti", Milano 1986). Na tržištu nekadašnje Jugoslavije bila je dostupna dve godine kasnije ("Grafički zavod Hrvatske", Zagreb, 1988), a za nedavnu pojavu ovog kultnog naslova u našim knjižarama zaslužna je izdavačka kuća "Otkrovenje" (Beograd, 2007, prevod Gabrijela Petrović). Inače, remek-delo italijanskog pisca nije žanrovski precizno određeno, mada su mnogi čistunci pokušali da mu daju odrednicu svrstavajući ga od eseja, preko, putopisa do uzbudljivog romana, u kome autor predstavlja svojevrsnu povest reke koja povezuje zapadnu i istočnu Evropu.
Za priču o zanačaju Dunava nebitna je stara rasprava o mestu izvora ove, ako ne najveće ono sigurno najvažnije reke u Evropi. Jer bez obzira na preimućstvo Volge po dužini, Dunav je svojim značajem i istorijom najbitnije odredio kulturološku, a u novije vreme i privrednu kartu našeg kontinenta. Služeći često kao jedini prohodni put kojim su plovili ratnici, trgovci, osvajači i misionari, Dunav je odoleo pretenzijama da njegovim prostorom nikada ne zavlada jedna država, niti ga naseli samo jedan narod ili dominira jedna kultura. Tako su kraj obala ove reke nataloženi svi slojevi evropske civilizacije, od praistorije do savremenog doba.
Posebnosti ovog prostora otuda ne treba sagledavati kao neko svedočanstvo o bilo čijoj duhovnoj nadmoći, već ga treba iščitavati kao svojevrsnu povesnicu o delovima koji su sačuvali značenje celine. Svaki deo Dunava dopunjava opštu sliku povesti mnogih zajednica i zemalja, tako da priča o ovoj reci pruža svim narodima Evrope priliku da u njemu prepoznaju i prevaziđu mnoge duboko ukorenjene zablude i nedoumice. Pored toga, u potrazi za istinskim zaklonom od duhovne pometnje savremenog sveta, upravo u tekovinama formiranim na obroncima evropskog gorostasa kakav je Dunav, treba tražiti lekovitu i isceliteljsku moć ove reke.
Za Magrisa je putovanje Dunavom od njegovog izvora do ušća neka vrsta hodočašća u dve dimenzije - realno, u prostoru, i imaginarno, u vremenu. Zbog toga, iako izvedeno u realnosti, ono ima i simbolički karakter, kao i ukus avanture. Pored grupe bliskih prijatelja, Magrisovi imaginarni saputnici i sabesednici na ovom putovanju su mnogi književnici, filozofi, naučnici, pustolovi, moćnici - Niče, Hajdeger, Kafka, Elijas Kaneti, Vitgenštajn, Miroslav Krleža, Đerđ Konrad, Vasko Popa, grof Drakula, Ovidije. Svakoj od navedenih osoba Magris je posvetio mikro eseje, jer su svi oni bili u vezi sa različitim gradovima na Dunavu.
Piščeva zapažanja su živa i anegdotska, deluju uverljivo i iz "prve ruke", jer se on, putujući niz Dunav, oslanja na lične utiske, ali i dostupnu literaturu. Međutim, samo na jednoj trasi puta imaće vodiča. Kroz Vojvodinu njegov vodič je baba Anka, rođena Vuković, starica iz Bele Crkve koja se četiri puta udavala. Anka je svedok austrougarske, jugoslovenske i komunističke epohe u Banatu. NJena lična svedočenja zapravo su priče o mnogobrojnim nacijama u Vojvodini, zajedničkom životu, istorijskim lomovima, poznanicima, starim ljubavima, ljudima kojih više nema.
Magrisov “Dunav” je jednostavna, a velika knjiga, “biografija” reke koja protiče kroz mnoge granice, savladava razlike, spaja narode i kulture. Za Dunav ne postoje političke, socijalne, verske i kulturne barijere. NJegov tok je simbol povezanosti tadašnje dve Evrope koje je delila “gvozdena zavesa”. Bilo bi interesantno pročitati kako bi izgledala nova Magrisova viđenja Dunava, dve i po decenije kasnije, sada kada je njen nekada najnerazvijeniji deo - Rumunija (nekada pod Čaušeskuom), i zvanično postala deo Evropske unije.
Romansijer, pripovijedač, esejista, književni istoričar Klaudio Magris (Trst, 1939) jedan je od najpoznatijih savremenih italijanskih pisaca. Osim za rodni grad, njegova intelektualna izgradnja vezana je i za Torino gde je 1962. diplomirao nemački jezik i književnost. Mnogobrojnim studijama doprinio je širenju srednjoevropske kulture (“Habzburški mit u modernoj austrijskoj književnosti” - doktorska disertacija). Pored toga, Magris je autor i proznih knjiga: “Nagađanja o sablji”, “Neko drugo more”, “Beskrajno putovanje”. Dobio je veliki broj nagrada za književnost, od kojih su najvažnije: “Strega”, “Erazmus”, nagrada “Tomazi di Lampeduza”. Klaudio Magris je kolumnista italijanskog dnevnika “Corriere della Sera”.
25.12.07 Vijesti
Nit kroz samo srce Evrope
Dunav, Klaudio Magris
"Dunav", remek djelo italijanskog pisca i germaniste iz Trsta, Klaudia Magrisa žanrovski određen od eseja do romana, je svojevrsna povijest rijeke koja povezuje Zapadnu i Istočnu Evropu. Putujući od izvora do ušća Dunava, (poput slavnog istraživača Žaka Kustoa u naučnoj emisiji "Dunavom") niz oko 3.000 kilometara Magris primjećuje i bilježi poznate manje znane priče o ljudima, događajima i mjestima. Ova knjiga je pravi dunavski brevijar, djelo velikog erudite i oštroumnog posmatrača. Knjigu "Dunav" Magris je napisao 1986. godine, a nedavno ju je objavila beogradska kuća "Otkrovenje" u prevodu Gabrijele Petrović. Inače, Magrisov "Dunav" bio nam je dostupan i 1988. godine, kada je štampan u izdanju "Grafičkog zavoda Hrvatske".
Rimski istoričar Tacit govorio je da Dunav izvire na blagim padinama planine Abnobe, prolazi kroz mnoge narode i kroz šest rukavaca se probija u Crno more, dok se sedmi rukavac gubi u močvarama. Abnoba je današnji Švarcvald. Misterija mjesta izviranja i ulivanja Dunava mučila je stare geografe svih epoha, jer voda iz izvora Dunava u Donauešingenu ne teče dalje samostalno, već se uliva podzemnim kanalom u rijeku Brigah, a i Magris je svoju knjigu otvorio ovom starom dilemom.
Po Magrisu Dunav i Rajna se odmjeravaju i izazivaju, još od "Pjesme o Nibelunzima", s tim što je Dunav često obavijen simboličkim antinjemačkim oreolom, dok je Rajna smatrana mitskim zaštitnikom čistote njemačkog roda. Dunav je rijeka Beča, Bratislave, Beograda, Dakije, "traka koja prelazi i veže", kako veli Magris: "Kao što je Okean povezivao grčki svijet, čitavu habzburšku Austriju, od koje su mit i ideologija napravili simbol mnogostrukog i nadnacionalnog koine, imperiju u kojoj se suveren obraćao svojim narodima i u kojoj se himna pjevala na 11 različitih jezika. Dunav je njemačko-mađarsko-slovensko-romansko-hebrejska Mitteleuropa, politički suprotstavljena njemačkom Rajhu, internacionalna ekumena, kako ju je slavio Johanes Urzidil u Pragu, svijet s one strane naroda". Dok prati i opisuje dunavski i podunavski svijet Magris je pronicljiv posmatrač, njega ne interesuju samo opšta mjesta, poznate i vidljive pojave, već skriveni znakovi, manje znani i nepoznati tragovi prošlosti. On, na primjer, pišući o ljubaznosti Bugara, zna da posveti poglavlje jednoj rodi koja je u Bugarskoj godinama pravila gnijezdo na jednoj banderi, nesvjesna štete koju može da prouzrokuje. Ljudi iz opštinske vlasti su je godinama tjerali sve dok službenim rješenjem nisu podigli jednu banderu, namijenjenu za rodin dom.
Svojim stilom, ogromnom erudicijom, visprenim zapažanjima, brojnim digresijama Magrisov "Dunav" podsjeća na putopisnu knjigu Rebeke Vest "Crno jagnje, sivi soko" i knjige "U Patagoniji" i "Pjesma vodilja" slavnog engleskog putopisca Brusa Četvina. Ono što najviše privlači Magrisovu pažnju su ljudi, pisci, filozofi, moćnici: Niče, Hajdeger, Kafka, Kepler, Hajdn, Elijas Kaneti, Vitgenštajn, Mengele, Miroslav Krleža, Đerđ Konrad, Lukač, Vasko Popa, grof Drakula, Paul Celan, Ovidije. Svima od navedenih osoba Magris je posvetio mikro eseje, jer su svi oni bili u vezi sa različitim gradovima na Dunavu. Magrisova knjiga je interesantnija kada opisuje drugi dio Dunava, na vratima Azije: Mađarsku, Panoniju, Vojvodinu, Đerdap, Bugarsku, Transilvaniju i Rumuniju. Ovi djelovi Evrope sredinom osamdesetih, kada je nastajao "Dunav", za ostatak svijeta još su bili "terra incognita", a piščeva zapažanja živa i anegdotska djeluju uvjerljivo i iz "prve ruke".
Putujući niz Dunav, Magris se oslanja na lična zapažanja, dostupnu literaturu, primjećujemo da ne propušta posjete muzejima. Međutim, samo na jednoj trasi puta imaće vodiča. Kroz Vojvodinu njegov vodič je baba Anka, rođena Vuković, starica iz Bele Crkve koja se četiri puta udavala. Anka je svjedok austrougarske, jugoslovenske i komunističke epohe u Banatu. Njena lična svjedočenja zapravo su priče o mnogobrojnim nacijama u Vojvodini i suživotu, istorijskim lomovima, poznanicima, starim ljubavima, ljudima kojih više nema. Magrisu je Subotica, koju i pominje kao rodni grad Danila Kiša djelovala isuviše kičasto (na ovoj opasci mu je Kiš zamjerio!), a znatno se manje zadržao na opisima Novog Sada i Beograda, nego kroz ruralnije djelove Jugoslavije.
Magrisov “Dunav” je svjedočanstvo povezanosati zapadne i (jugo)istočne Evrope, zemalja iz gornjeg i donjeg toka, može se reći, jedine prave evropske rijeke. To je knjiga u kojoj su se na najljepši način spojili istorija, filozofija, putopis, književnost, a sve u vezi sa “arterijom” Evrope i “srcem” te oblasti, poznatijom pod imenom Mitteleuropa. Magrisov “Dunav” je jednostavna, a velika knjiga, “biografija” rijeke koja protiče kroz mnoge granice, savladava razlike, spaja narode i kulture. Za Dunav ne postoje političke, socijalne, vjerske i kulturne barijere. Njegov tok je simbol povezanosti tadašnje dvije Evrope koje je ijelila “gvozdena zavjesa”. Bila bi interesantno pročitati kako bi izgledala sadašnja, nova Magrisova viđenja Dunava, dvije (i po) decenije kasnije, sada kada je njen nekada najnerazvijeniji dio, Rumunija pod Čaušeskuoam, i zvanično postala dio EU, i kada su pale granice.
Romansijer, pripovijedač, esejista, dramski pisac, književni istoričar Klaudio Magris (Trst, 1939) jedan je od napoznatijih savremenih italijanskih pisaca. Osim za rodni grad, njegova intelektualna izgradnja vezana je i za Torino gdje je 1962. diplomirao njemački jezik i književnost. Poslije pripravničkog staža na Univerzitetu u Frajburgu, Magris je od 1970. do 1978. bio redovan profesor njemačkog jezika i književnosti na Univerzitetu u Torinu, dok danas predaje njemačku književnost na Univerzitetu u Trstu.
Mnogobrojnim studijama doprinio je širenju srednjoevropske kulture: “Habzbruški mit u modernoj austrijskoj književnosti”, “Daleko odakle”, “Jozef Rot i jevrejsko-orijentalna tradicija”, “Itaka i iza nje”, “Klarisin prsten”, “Utopija i skepticizam”. Magris je autor i proznih knjiga: “Nagađanja o sablji”, “Neko drugo more”, “Mikrokozmi”, “Beskrajno putovanje”, “Naslijepo”, “Vi ćete, dakle, razumjeti”. Dobio je veliki broj nagrada za književnost, od kojih su najvažnije: nagrada “Strega”, nagrada “Erazmus”, nagrada “Princ od Asturije”, austrijska Državna nagrada za književnost, nagrada “Tomazi di Lampeduza”.Klaudio Magris je kolumnista italijanskog dnevnika “Corriere della Sera”.
DOSELJENICI IZ ŠVABIJE
Magris se osvrće i na sudbine Njemaca koji su u 18. vijeku kao kolonisti stigli u Panoniju iz Švabije, iz Rajnske oblasti. Spuštajući se niz Dunav, pretvarali su močvare u plodno tlo. Švabija, jedno od središta stare Njemačke, na taj način se preseljava u Banat, a još danas u rumunskom dijelu u nekim selima je očuvan švapski ili alemanski dijalekt, kao u Švarcvaldu. Kao germanistu, Magrisa interesuje i njemačka književnost u Banatu, te tako saznajemo da su se pisanjem na njemačkom u Beloj Crkvi bavile uglavnom žene: Hilde Merkel i Mari Euženi, poznata po romanu "Kći Dunava". Poslije Drugog svjetskog rata u Rumuniji je ostala znatno brojnija zajednica Njemaca, te Magris primjećuje kako je i dalje živa književnost na njemačkom, da postoje listovi, što nije slučaj sa Vojvodinom.
Vujica OGNJENOVIĆ
08.11.07 NIN
Podunavska saga
Dunav, Klaudio Magris
Kada bi Dunav sadržao i indeks imena, bilo bi tu nekoliko stotina stvaralaca iz različitih oblasti kulture, u vremenskom rasponu od antike do naših dana. Međutim, takav indeks je ovde izlišan jer Magris ta imena nije navodio ni citiranjem, ni zato što im je odredio mesto u tekstu po nekoj planiranoj strukturi sadržaja. Ona su uglavnom izraz spontanih asocijacija unutar pripovedačkog toka. I baš taj neusiljeni ton pripovedanja, njegova širina i dubina, odsustvo svakog brzanja i zapenušanosti, čine ovu kolosalnu erudiciju sličnom toku jedne moćne reke kao što je Dunav. S druge strane, izbor putopisne, već pomalo zaboravljene forme, predstavlja dobar, mada neuobičajen okvir za jednu, da tako kažemo, refleksivnu prozu.
U svakom slučaju, Dunav je teško žanrovski odrediti bez ostatka. Grubo uzev, on jeste putopis kroz prostor, niz Dunav i oko Dunava, i vreme, od Velike seobe naroda pa do savremenog doba. Reč je o onom što se aproksimativno naziva Mitteleuropa. Ali jednako tako, to je i svojevrsna arheologija duha – onog koji, bez varljivih prostornih i vremenskih granica, možemo označiti kao srednjoevropski. Sigurnom i iskusnom rukom Magris krmari kroz virove, brzake i plićake istorije. Nepogrešivo i znalački uočava i razlikuje meru uticaja vojne, državne, ekonomske, političke, nacionalne, kulturne, književne i svake duge istorije na glavnu civilizacijsku maticu. Međutim, to nikad ne čini na autoritaran, šematizovan i analitički način. Wegovo zanimljivo i uglađeno pripovedanje uvek je oslonjeno ili na sudbinu poznatih i nepoznatih pojedinaca ili na neke lokalne specifičnosti i događaje. Pri tom, priča nije lišena posve ličnih opažanja, pa čak i intimnih emocija – naprotiv. Sva ta erudicija, sve to ogromno i raznovrsno znanje nije u Magrisovom slučaju neki nikad do kraja domašeni uvid, koji uvek iznova treba dopunjavati i podupirati akademskim protezama i autoritetima, već projekcija autorovih uverenja, duha i strasti. Magrisove istine nisu takva vrsta datosti prema kojima on ima emotivno neutralan stav, odnosno prema kojima je takoreći ravnodušan. On se zapravo u ovoj knjizi bavi svojim životnim istinama i, da tako kažemo, uverenjima zbog kojih se živi i mre. Utoliko Magris, pišući o kulturnoj i svakoj drugoj istoriji srednje Evrope, istovremeno ispreda i jednu intimnu priču o sebi. Zato je Dunav i pomalo nalik na brodski dnevnik sa putovanja dugog 3.000 kilometara.
Struktura Dunava posve je tematski i žanrovski fragilna, pa ipak čvrsto povezana opisom putovanja niz tok reke. Međutim, devet poglavlja, koja obuhvataju regionalno-nacionalne prostore i kulture Podunavlja, s nejednakim brojem, od 8 do 33 naslovljenih i do mogućnosti samostalnog postojanja zaokruženih pripovesti, crtica, anegdota, eseja, učenih rasprava itd., omogućuje da se Dunav može čitati i nizvodno i uzvodno, pa čak i po nekoj proizvoljno izabranoj navigaciji. Naravno, najbolje je pratiti prirodni tok Dunava – od zagonetnog izvora u brdima Švarcvalda, pa do himeričnog ušća u Crno more. Tako struktura teksta Dunava, slučajno ili namerno – nevažno je, izlazi u susret senzibilitetu i navikama savremenog čitaoca i čini ovu relativno obimnu knjigu čitljivijom i dostupnijom.
Za Magrisa je putovanje Dunavom od njegovog izvora do ušća neka vrsta hodočašća u dve dimenzije – realno, u prostoru, i imaginarno, u vremenu. Zbog toga, iako izvedeno u realnosti, ono ima i simbolički karakter, kao i ukus avanture. Pored grupe bliskih prijatelja, Magrisovi imaginarni saputnici i sabesednici na ovom putovanju su mnogi književnici, filozofi, naučnici, vojskovođe, vođe buna i političkih pokreta, pustolovi itd. Ali, to nije razgovor sa senkama, s jednim iščezlim svetom – to je živ dijalog bez kojeg se ne može razumeti ne samo prošlost već, pre svega, ni svet savremenih ljudi. Uostalom, Magris nikad ne ispoljava onu bogomdanu i ničim zasluženu prednost živih nad mrtvima – prednost koja im omogućava da olako osuđuju i presuđuju. Naprotiv.
Među živim i realnim saputnicima, vodičima i sabesednicima posebno je zanimljiv lik jedne stare žene, Srpkinje, baka Anke rodom iz Bele Crkve; čitavo jedno poglavlje naslovljeno je njenim imenom. Baka Anka, svedok tri epohe u Banatu – austrougarske, jugoslovenske i jugokomunističke – pamti fotografskom tačnošću, znanjem nekoliko jezika, sva ta nacionalna i državna sudaranja, trošenja, rast, opadanja i nestajanja kroz tragedije pojedinaca i porodica. Pa ipak: U njenom životu ne postoji jadikovanje, proklinjanje nesreće, ni zbog sebe ni zbog drugih. Ne žali ni sebe ni bilo koga, ne pada joj na pamet da se plaši smrti ni da se uzbuđuje zbog tuđe, iako je spremna da pomogne onome kome je potrebna pomoć, prezirući napor i samu ideju žrtvovanja; u njenom svetu stvari se prosto dešavaju.
Magrisova fascinacija ličnošću baka Anke pravi od njenog lika ikonu. Wen herojski životni stav, njen nepomućen lični mir u raljama istorije i nesrećama ličnog života, njena vitalnost u poodmaklim godinama, njeno posmatranje života s visine, osećaj zaštićenosti u njenom društvu zbog sigurnosti koju zrači itd. – sve to od nje čini neku vrstu srpske Majke Hrabrost. Ali, taj baka Ankin habilitas nije izraz pasivnosti, pomirenosti i prihvatanja nesreća kao nečega protiv čega se ništa ne može učiniti. Posve obrnuto. U njenom svetu, obazirati se neprekidno na nedostatke i mračne strane svih, i sebe samog, može da bude korisna pretpostavka civilizovanog i tolerantnog suživota, možda više od optimističkih uverenja i pohvala koje dodeljuju sve političke izjave.
Međutim, naš prostor Magris nije samo sagledavao kroz baka Ankinu herojsku epiku. Još 1986. godine, kada je Dunav ugledao svetlo dana, na njegovim stranicama je zapisao: Poput habzburškog, i jugoslovenski mozaik danas je istovremeno i veličanstven i nestalan, igra važnu ulogu u međunarodnoj politici i usmeren je na obuzdavanje i odbacivanje sopstvenih dezintegrišućih podsticaja; njegova stabilnost potrebna je evropskoj ravnoteži a njegovo eventualno raspadanje bilo bi pogubno za Evropu, kao što je raspadanje dvostruke monarhije bilo za jučerašnji svet.
Dunav je jedna od onih originalnih knjiga koje ruše ustaljene žanrovske podele. Napisao ju je čovek čiji je intelektualni i stručni integritet nesumnjiv i međunarodno priznat. Ali taj čovek, Klaudio Magris, radije bira život u znaku persuazije nego život pod znamenjem retorike. Još na početku Dunava, Magris poručuje: Onaj koji nema presuaziju, troši svoj život iščekujući neki ishod koji treba da stigne, a nikako da stigne. I malo dalje: „Retorika”, ili organizacija znanja, ogroman je zupčanik kulture, grozničavi mehanizam aktivnosti kojima ljudi nesposobni da žive uspevaju da zavaraju sami sebe, da zavaraju razarajuću svest o siromaštvu života i nedostatku vrednosti, ne primećujući svoju prazninu.
Milivoje Stefanović
