01.01.00
Politika
30.09.2000.
Filosofski spisi Ljubomira Nedića
Sa vekom zakašnjenja
Zašto je prvi srpski književni kritičar i neosporni osnivač estetičke kritike tako dugo bio zapostavljen kao filosof. - Autor prvog teksta sa kojim je naša filosofska misao ozbiljnije izašla na međunarodnu scenu i uključila se u evropske tokove. - Njegova zasluga - uvođenje filosofije u škole. - Ima ulicu u Beogradu - ne zna mu se grob. - Nedićevi "Filosofski spisi" uskoro u izdanju IK "Plato"
Ljubomir Nedić (1858-1902) kod nas je, ne bez razloga, najpoznatiji po književnim radovima ("Iz novije srpske lirike" (1893), "Noviji srpski pisci" (1901), "Kritičke studije" (1910). Osnovao je 1892. Književno-umetničku zajednicu i pokrenuo i uređivao časopis "Srpski pregled" (1895). Poznat je i po prevodima "Kukova putovanja po svijetu" (1870), "Vazduh, svetlost i toplota" (1874), "Vekfildski sveštenik" (1898). Tezu Ksenije Atanasijević (1938) - da je Nedić naš prvi književni kritičar koji je svoje sudove utemeljio na normativnoj estetici i da je on neosporni osnivač estetičke kritike kod nas - dalje je razvio Dragan Jeremić (1960) koji je za fragmente o "Estetičkoj istini" iz Nedićeve kritike o Miloradu Šapčaninu napisao da je to "jedan od najznačajnijih estetičkih tekstova koji su kod Srba napisani".
Mada su neki istoričari srpske filosofije skrenuli pažnju na Nedićevo filosofsko delo (D. Jeremić 1967, a naročito A. Stojković, 1972), njegovi filosofski radovi nisu kod nas objavljivani, a filosofski prevodi (uvodni deo spisa Džordža Barklija "Principi ljudskog saznanja" koji je pod naslovom "O apstraktnim idejama" Nedić objavio 1900. godine) bili su sasvim zaboravljeni. U Nedićeva Celokupna dela I-II (1929-1932), koja su priredili V. Ćorović i B. Nedić, ušla su samo dva popularna filosofska predavanja. Uskoro, sa čitavim vekom zakašnjenja, našoj javnosti biće prezentovani "Filosofski spisi" našeg skoro zaboravljenog mislioca, u izdanju IK "Plato", a priređivač je Ilija Marić, urednik filosofske biblioteke "Na tragu", kao 38. sveska.
Doktorat kod Vilhelma Vunta
- Kao državni stipendista, Ljubomir Nedić je filosofiju studirao u Lajpcigu, Berlinu i Londonu (1880-1884), a doktorirao je kod Vilhelma Vunta u Lajpcigu 1884. sa tezom "Učenje o kvantifikaciji predikata u novijoj engleskoj logici", objavljenom na nemačkom u časopisu "Philosophische Studien, 1886 - rekao je Ilija Marić. - Ne samo da je to prvi tekst nekog našeg filosofa koji je bio štampan u tako uglednom časopisu na Zapadu, nego je narednih decenija bio navođen u najpoznatijim nemačkim udžbenicima logike. Tako se sa ovim radom naša filosofija uključila u evropske tokove i ozbiljnije izašla na međunarodnu scenu. Neposredno nakon Nedićeve smrti, Petar Ivanišević je preveo prvu trećinu rada (1903) koji se tek sada u celini objavljuje na srpskom jeziku, u prevodu Suzane Spasić.
Nedić je petnaestak godina držao katedru filosofije na Velikoj školi u Beogradu (1884-1899), predavao istoriju filosofije, logiku i psihologiju. Filosof poznat i na strani, široke kulture (studirao je pet semestara medicinu i biologiju, upućen u književnost i uopšte u umetnost), bio je uvažavan i od kolega na fakultetu i od studenata, a njegove ocene radova drugih naših mislilaca slušane su kao reč neospornog filosofskog autoriteta u zemlji. Kao član Glavnog prosvetnog saveta, izborio se da se od 1888. u srpske gimnazije uvede predmet - Filosofska propedevtika. Od tada filosofija se predaje u našim gimnazijama. Zbog teške bolesti prerano je otišao u penziju, ali se založio za to da filosofsku katedru preuzme mladi i talentovani Branislav Petronijević.
Zašto je dugo bio zaboravljen kao filosof
- Nije pisao udžbenike za filosofske predmete, ali su, na sreću, sačuvane Nedićeve studentske beleške sa njegovih predavanja iz logike i sada se u celini objavljuje šira verzija. Biće objavljene i beleške iz psihologije, u čiji izbor su ušli filosofski najrelevantniji delovi, dok su predavanja iz istorije filosofije, najverovatnije, zauvek izgubljena. Za predavanja je koristio uvek više izvora, udžbenike najpoznatijih, nemačkih, engleskih i francuskih autora. Posebno su važna Nedićeva predavanja iz logike, u okviru kojih je još u to vreme držao kod nas pionirska predavanja iz matematičke logike.
Nasuprot preterivanjima njegovih prethodnika Konstantina Brankovića, Milana Kujundžića, Alimpija Vasiljevića, da uvedu čisto srpsku logičku terminologiju, Nedić se zalagao za umereniju varijantu, u čijoj osnovi je međunarodna latinska terminologija - kako razvoj logike kod Srba ne bi bio suviše odvojen od evropskih tokova. Putem srednjoškolske nastave i udžbenika, Nedićeva linija je prevladala i sve do sada je važeća.
Kao učenik Vilhelma Vunta, osnivača eksperimentalne psihologije, Nedić je na svojim predavanjima produbio empirijsku psihologiju svojih prethodnika Milana Kujundžića i Alimpija Vasiljevića u pravcu eksperimentalne psihologije, ali se, nažalost, sam nije njome istraživački bavio. Predavanja iz filosofskih predmeta čine značajan segment ukupnog filosofskog dela našeg mislioca, istakao je sagovornik "Politike".
Međutim, ne samo da Nedić nije pisao udžbenike nego ni radove iz filosofije, što je, svakako, jedan od razloga, smatra Ilija Marić, što je dugo bio zaboravljen kao filosof. Objavio je svega nekoliko svojih popularnih javnih predavanja - i tada kao i sada javna predavanja su bila značajna stavka u kulturnom životu Beograda - jednu recenziju srednjoškolskog udžbenika iz psihologije i prilog diskusiji o nastavi filosofije u srednjoj školi.
U knjigu "Filosofski spisi" Ljubomira Nedića biće uključeni - pored prevoda disertacije i beleški sa predavanja iz logike i psihologije - i tekstovi: "O snu i snovima" (1888), "O hipnotizmu" (1888), "O sofizmama" (1889), "Filosofska nastava u našim srednjim školama" (1891), "Kritika na Psihologiju P. Radulovića" (1892), "Moral i pravo" (1893), "O pesimizmu" (1894). Kao što je našu sredinu upoznavao sa novim književnim strujanjima u Evropi, Nedić je isto tako u svojim predavanjima prenosio neke novije ideje iz područja filosofije, demonstrirajući suverenu moć da teške filosofske sadržaje približi laičkim slušaocima.
- Jedna ulica u našem gradu nosi ime Ljubomira Nedića, osnivača moderne srpske književne kritike, zaboravljenog filosofa kome se ni grob ne zna. Knjiga "Filosofski spisi" nam na izvestan način iznova otkriva ovog mislioca čije mesto i uloga u procesu nastanka savremene srpske filosofije treba da se revalorizuje. Istovremeno, ona je i korak u pravcu ostvarenja projekta Celokupnih dela Ljubomira Nedića koji još čeka svog realizatora - rekao je Ilija Marić.
Branislava DŽUNOV
