Hermeneutika književnosti

20.09.12

Gete i Hegel govorili su s pravom o „varvarskoj”, „jezivoj” situaciji uziđivanja mlade žene u temelje grada, imajući isključivo u vidu „Zidanje Skadra”
Miloslav Šutić (1938), jedan od vodećih srpskih teoretičara književnosti i estetičara, proveo je radni vek u Institutu za književnost i umetnost u Beogradu. Bio je profesor i na Fakultetu za kulturu i medije Megatrend univerziteta. Redovni je član Nezavisne akademije za estetiku i slobodne umetnosti u Moskvi. Autor je knjiga: „Misao koja ne odustaje”, „Pesnička slika”, „Slika sveta u poeziji Momčila Nastasijevića”, „Poezija slikovnog iskaza”, „Poezija i ontologija”, „Lirsko i lirika”, „Odbrana lepe duše”, „Vetar i melanholija”, „Književna arhetipologija”, „Led i plamen”, „Antologija moderne srpske lirike”, „Zlatno jagnje” (U vidokrugu Andrićeve estetike).
„Službeni glasnik”, u biblioteci „Književne nauke” (kolekcija „Znak”), objavio je obimnu knjigu ogleda Miloslava Šutića „Hermeneutika književnosti”, u kojoj autor tumači srpsku narodnu poeziju i vrhunska ostvarenja Ive Andrića, Momčila Nastasijevića i Branka Miljkovića.

Tumačite i objašnjavate neka od najpoznatijih književnih dela, ali, istovremeno, pokušavate da proniknete i u tajne stvaranja. Vi ste, svojevrsni, književni detektiv?

Književni kritičar, zaista, poput detektiva često traga za skrivenim estetskim vrednostima, ali to, u skladu sa postavkama Huserlove fenomenologije, iz koje je proisteklo moje shvatanje hermeneutike, mora da čini isključivo polazeći od književnog dela kao ostvarenog fenomena, a ne od pisca ili od njegovog, najčešće, tajanstvenog stvaralačkog postupka.

Važan element svakog književnog dela jeste - celovitost. Kada je književni kritičar siguran da je jedno delo - umetnički uspelo?

Može se reći da je „celovitost” jedna od osnovnih potvrda uspešnosti književnog dela. Celovitost podrazumeva doslednost u ostvarivanju estetske ideje dela i estetsku logiku književnih iskaza, to jest, idejom dela zadat je uzročno-posledični sled zbivanja. Konačna potvrda uspešnosti nekog književnog dela zavisi od „estetskog integriteta” jednog, odnosno više književnih kritičara.

Prilikom upoređivanja različitih verzija pesama, da li Vam se, ponekad, učini da je neka verzija bolja od one za koju se odlučio autor?

Lirska pesma se u pojedinim momentima različito doživljava zbog njene često nejasne emocionalne osnove i emocionalne promenljivosti njene recepcije, čak i onda kada je, posle zapisivanja, njen autor istovremeno i njen primalac. U srpskoj poeziji verovatno je sačuvano najviše verzija gotovo svih pesama Momčila Nastasijevića, i uvek su poslednje verzije najbolje zbog čvrste usmerenosti autorove poetike prema sažetom izrazu.

Važna je i upotreba zapete, jer stavljena na pogrešno mesto, može da promeni smisao čitave rečenice?

Pravopisni znaci (posebno zapeta), kao i reči, neprikosnoveni su elementi književnog dela, jer utiču ne samo na „smisao” kao vrhovnu semantičku kategoriju, već i na „intonaciju” kao bitno obeležje pesničkog, ali i proznog izraza (Crnjanski).

Našu narodnu poeziju hvalili su Gete, Hegel i Jakob Grim, ali su imali primedbe na neke motive, koji su previše surovi?

Gete i Hegel govorili su s pravom o „varvarskoj”, „jezivoj” situaciji uziđivanja mlade žene u temelje grada, imajući isključivo u vidu „motiv” Vukove pesme „Zidanje Skadra”. Jakob Grim, misleći na umetničku vrednost ove pesme u celini, kaže da je to „jedan od najpotresnijih spevova svih naroda i vremena”. Obuhvatnije tumačenje ovog speva, kazivanog Vuku od „starca Raška iz Kolašina”, potvrđuje njegovu umetničku vrednost ravnu vrednosti grčkih tragedija.

U Andrićevom delu ističete - složenost. Da li je to ono što Andrića čini velikim i neponovljivim?

Složenost Andrićevog književnog dela uslovljena je rasponom i „dubinom” slike sveta ostvarene u tom delu. Dubina je estetička kategorija koja u Andrićevom delu spaja arhetipsku osnovu kolektivno nesvesnog sa istorijom i svakodnevnim životom. Sve pojave u tom rasponu Andrić je dosledno estetski osmislio tako da estetički pristup njegovom delu daje najbolje rezultate.

Dva naša pesnika: Momčilo Nastasijević i Branko Miljković, imaju pesmu istog naslova - „Frula”. Šta ova dva pesnika spaja, a šta ih razdvaja?

Različiti stvaralački postupci u navedenim pesmama ostvareni su u okviru sličnih poetika ovih vrhunskih srpskih pesnika dvadesetog veka. Oni su inspirativno snažno vezani za folklornu, mitsku i religijsku prošlost srpskog naroda, a izvori njihovog misaonog lirizma su pojedini nacionalni simboli iz narodne poezije, mitologije biljnog sveta, paganske i hrišćanske običajnosti. Dok je Nastasijević, koristeći arhaične jezičke obrasce, u sažetoj formi slobodnog stiha uspeo da ostvari jedinstvo misli i jezičke melodije, dotle je Miljković očuvao misaoni, filozofski napon i u uslovima otvorene jezičke melodije vezanog stiha.

Zoran Radisavljević