Radoš Ljušić je rođen 22. novembra 1949. godine u Istoku (Metohija). Osnovnu školu i gimnaziju završio je u mestu rođenja, a studije istorije na Filozofskom fakultetu u Beogradu (1974). Za diplomski rad "Srbija u revoluciji 1848. godine" dobio je Oktobarsku nagradu grada Beograda za stručne radove studenata. Od 1975. godine radi na Odeljenju za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu. Na odsluženju vojnog roka bio je 1976-1977. godine. Magistrirao je 1978. godine na temi "Namesništvo prve vlade kneza Mihaila (1839-1840)". Doktorsku disertaciju "Kneževina Srbija (1830-1839)" odbranio je 1984. godine. Izabran je u zvanje docenta 1985, vanrednog profesora 1990, a redovnog 1996. godine. Profesor je na Katedri za Nacionalnu istoriju u Novom veku.Bio je predsednik Društva istoričara Srbije, bio je, i sada je član redakcija nekoliko istorijskih časopisa (Istorijski glasnik, Istorijski časopis, Viminacium, Glasnik međuopštinskog istorijskog arhiva Valjeva),zatim Odbora za proučavanje Srpske revolucije i Odbora za 19. vek SANU i urednik je biblioteke "Srpski memoari" u SKZ.
Radoš Ljušić bavi se istorijom srpskog naroda u 19. i 20. veku. Njegova bibliografija broji četiristo bibliografskih jedinica, od toga 26 posebnih izdanja:Srbija i oslobodilački pokreti na Balkanu 1856-1878. Knjiga I, (1856-1866), Beograd, SANU , 1983, 652 (priredio sa Vasilijem Krestićem);
Kneževina Srbija (1830-1839),Beograd, SANU, 1986, XV + 508;
Licej (1838-1863). Zbornik dokumenata, Beograd, Univerzitet u Beogradu-Savremena administracija 1988, 713;
Vuk Karadžić o Srpskoj revoluciji, Beograd, Gornji Milanovac, Književne novine-Dečije novine, 1990, 271;
Alimpije Vasiljević, Moje uspomene, Beograd, SKZ, 1990, 229, priredio, napisao predgovor (str. 19-38) i napomene;
Programi i statuti srpskih političkih stranaka do 1918, Beograd, Književne novine, 1991, 514 (sa Vasilijem Krestićem);
Tumačenja Srpske revolucije u istoriografiji 19. i 20. veka, Beograd, SKZ, 1992, 132;
Vožd Karađorđe 1-2, Smederevska Palanka, Beograd, Invest-Eksport, NIU Vojska-Dečje novine, 1993, 304; 1995, 317 (drugo dopunjeno izdanje - Beograd 2000, 313, 315);
Knjiga o Načertaniju. Nacionalni i državni program Kneževine Srbije (1844), Beograd, BIGZ, 1993, 182;
Srbija 19. veka. Izborni radovi 1-2, NIU "Vojska", Beograd 1994, 1998, 417, 435;
Milan Obrenović, vojvoda, komandant i savetnik Rudničke nahije, Gornji Milanovac 1995, 174;
Rudnička nahija (1816-1839), Zbornik dokumenata Knjažeske kancelarije, Gornji Milanovac 1995, 389 (sa Anom Samardžić);
Prvo namesništvo (1839-1840), Beograd, Prosveta 1995, 179;
Vožd Karađorđe za školu i dom (napisao i priredio), Vajat, Beograd 1996, 112;
Aleksa Simić, Sećanja na knjaza Miloša, Kragujevac, Gornji Milanovac, "Kalenić", Dečje novine, 1997 192;
Kneginja Ljubica, Gornji Milanovac, Dečje novine 1997, 205;
Obrenovići i njihov rodoslov, Gornji Milanovac, SO Gornji Milanovac i Muzej Rudničko-takovskog kraja, 1998, 33;
The Obrenovics and their Genealogy, Gornji Milanovac 1998, 33;
Pranjani u državnim popisnim knjigama (1820-1867), Gornji Milanovac 1998, 196 (predgovor napisao i priredio za štampu):
Atanasko Mihailović, crnogorski knez, sudija i deputat, Gornji Milanovac, Muzej Rudničko-takovskog kraja 2000, 111;
Ljubavi srpskih vladara i političara, Zograf, Niš 2000, 233 (četiri izdanja);
Istorija srpske državnosti, knj. II. Srbija i Crna Gora - novovekovne srpske države, SANU, ogranak u Novom Sadu, Beseda - Bačka eparhija, Društvo istoričara Južnobačkog i Sremskog okruga, Novi Sad 2001, 408;
Karađorđevići, Fondacija Karić, Narodna knjiga, Beograd 2001, 167;
Srpske dinastije (u prilogu: Rodoslovi srpskih dinastija),Platoneum, Novi Sad 2002, 178, 58 (koautor Andrija Veselinović);
Detinci, materice, oci. Radna sveska iz istorije za VII razred osnovne škole, Platoneum, Novi Sad 2002, 119;
Identitet Srba. Radna sveska iz istorije za III razred gimnazije, Platoneum, Novi Sad 2002, 136.
Obradio je Istoriju Kragujevačke gimnazije od 1833. do 1918. godine u "Spomenici Kragujevačke gimnazije", Kragujevac 1989. Sa Radetom Mihaljčićem priredio je za štampu, izvršio redakturu i napisao predgovor za Istoriju Srba Vladimira Ćorovića I-III, Beograd 1989 (šest izdanja). Jedan od autora knjige Polutučeskue i kulturn?e otnošeni? Rossuu s ?oslavnskumu zeml?mu v pervoú tretu XIX veka. Dokument?, Moskva, "Nauka" 1997, 383 (Sostaviteli: E.P. Kudr?vceva, G.A. Kuznecova, R.L?šič, K.K. Mironova, N.I. Plotnikova, V.M.Hevrolina, N.I.Hitrova); Istorija srpske kulture, Beograd, 1995, više izdanja sa prevodima na engleski i češki) i Oficiri u visokom školstvu Srbije 1804-1918, Beograd 2000.
Sa svojim postdiplomcima i doktorantima osnovao je "Udruženje za proučavanje srpske povesnice" i publikovao je knjige:Srpske političke generacije (1788-1918), Beograd 1998; Pero i povest. Srpsko društvo u sećanjima, Beograd 1999 i Pismo, Beograd 2001.
Za prvi tom knjige Vožd Karađorđe dobio je Nagradu za nauku Vukove zadužbine (1993), a za Knjigu o Načertaniju Oktobarsku nagradu grada Beograda (1994).
2004. dobitnik je nagrade "Vladimir Đorđević" za knjigu godine "Vožd Karađorđe".
01.01.00
Politika
08.09.2001.
Istoriografija
Suparničke dinastije
Radoš Ljušić, "Karađorđevići", Karić fondacija i "Narodna knjiga", Beograd 2001.
Radoš Ljušić se već duže vreme bavi istorijom novovekovnih srbijanskih dinastija - Karađorđevića i Obrenovića. Rezultat njegovih istraživanja je veći broj studija, kao i manji radovi u kojima je obradio sve značajne članove ove dve vladarske porodice.
Knjiga o Karađorđevićima namenjena je široj čitalačkoj publici. U njoj je dat istorijat dinastije Karađorđević od njenog nastanka, tj. od vremena od kojeg se može pratiti u istorijskim izvorima, a to je kraj XVIII veka, pa sve do današnjih dana. U knjizi su predstavljeni svi članovi ove porodice, u meri u kojoj su bili poznati u bilo kojoj oblasti svoje delatnosti. Sve ličnosti i događaji propraćeni su odgovarajućim fotografijama, koje prate tekst ili su svrstane u tematske celine. Izbor ilustrativnog materijala je raznovrstan, i u mnogo čemu jedinstven, jer su u rukopisu priložene retke ili neobjavljivane ilustracije.
Ratovi i politika
Dosadašnje pisanje o Karađorđevićima bilo je u velikoj meri ideološki obojeno. Zavisno od vremena nastanka, ono je bilo ili preterano hvalospevno ili do nipodaštavanja kritično prema vladarima i članovima ove dinastije. Ljušić se, u uverenju da živimo u vremenu oslobođenom od ideoloških pritisaka, i monarhističkih i komunističkih, trudio da piše nepristrasno, prema sopstvenoj savesti i uverenju. Temeljno poznavanje ne samo istorijata naših dinastija, već i političkog razvitka Srbije u novom veku, omogućilo je autoru poređenje dveju vladajućih kuća i izvlačenje opštijih zaključaka o osnovnim karakteristikama političkog razvoja Srbije u novovekovnoj povesti.
Vladari iz dinastije Karađorđević najviše su se istakli u ratovima. Na čelu Srbije nalazili su se u vreme Prvog srpskog ustanka, Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata. Srbija je najveće ratne uspehe postizala predvođena Karađorđevićima. Vladari iz suparničke dinastije Obrenović nisu se toliko istakli na bojnom polju; ratovi koje su oni vodili bili su kratkotrajni, a sve uspehe koje su postigli, postigli su diplomatskim putem. Poredeći politiku i dostignuća dve srpske dinastije Ljušić je naglasio da Karađorđeviće "odlikuje ratobornost i smelost velikih pregnuća, Obrenoviće državotvornost i duboka politička pronicljivost. Karađorđevići su zatočenici srpske herojske vertikale, Obrenovići državotvorne ideje".
Velike vojne pobede Srbi nisu uvek umeli da pretvore i u političke pobede. Kao primer za ovu tvrdnju autor navodi pobedu u Prvom svetskom ratu. Ambicije kralja Aleksandra i srpske političke elite nisu se tad zadovoljile ostvarenjem davnašnjeg plana o oslobađanju i ujedinjenju srpstva, već su se proširile na ujedinjenje tri južnoslovenska naroda, Srba, Hrvata i Slovenaca. Akt ujedinjenja je, po Ljušićevom mišljenju, najveći državotvorni promašaj u srpskoj novovekovnoj istoriji. Srbi su se tad odrekli sopstvene države zarad nove, južnoslovenske zajednice. Kralj Aleksandar, najveći neimar jugoslovenske države, pao je na kraju kao žrtva i simbol jugoslovenske ideje.
Rivalstvo između Karađorđevića i Obrenovića trajalo je tokom čitavog XIX veka. Karađorđevići su konačnu pobedu nad suparničkom dinastijom odneli zahvaljujući porodičnoj stabilnosti. Za razliku od njih, Obrenovići su bili porodično "tanki", pa se ubistvom kralja Aleksandra 1903. godine ova dinastija ugasila. Karađorđevići takvih problema nisu imali. Njima muških potomaka nikada nije nedostajalo i nasleđivanje prestola u ovoj porodici nikada nije dovođeno u pitanje.
Žrtva kneza Pavla
Među ličnostima predstavljenim u knjizi izdvaja se lik kneza Pavla. Po autorovom mišljenju nijedan član dinastije Karađorđević ne zaslužuje toliko da se još jednom ispita njegova delatnost kao knez-namesnik. U istoriografiji knez Pavle je obično predstavljan kao ljubitelj i delatnik u kulturi i umetnosti, ali vreme sve više otkriva i njegove državničke sposobnosti. Na čelu Jugoslavije bio je sedam godina, u predvečerje Drugog svetskog rata, vremenu velikih potresa kako u unutrašnjoj, tako i u spoljnoj politici. Državni interes nalagao mu je tad da se približi Silama osovine i potpiše Trojni pakt. Ovim činom je svesno žrtvovao deo patriotskog ponosa zarad državnih interesa, da bi i sam potom postao žrtva povređenog narodnog tradicionalnog političkog osećaja i diplomatskih intriga zapadnih država. To je bitno uticalo i na istoriografiju da jednostrano sudi o 25. i 27. martu 1941. godine, dajući prednost patriotskom buntu u odnosu na državni interes. Prema Ljušićevom mišljenju, raskorak između jednostranog i tradicionalno shvaćenog patriotizma i državnog interesa česta je pojava u srpskoj povesti.
Srbi su u svojoj istoriji izgradili dva državotvorna pravca, čiji su rodonačelnici vožd Karađorđe i knez Miloš. Prvi se zasniva na tradicionalnoj herojskoj vertikali Srba - država nastaje i nestaje u ratu. Drugi se zasniva na načelu diplomatije kao sredstvu za ostvarivanje političkih ciljeva. Knez Pavle je jedini član dinastije Karađorđević koji je pokušao da se vrati pravcu koji su utemeljili Obrenovići - pregovorima i osloncu na germanski svet i države. Ovaj pokušaj završen je neuspehom. U svojoj povesti Srbi su se, kao što uostalom potvrđuju i zbivanja iz poslednjih godina, uglavnom držali prvog načela.
Najveća vrednost Ljušićeve knjige je što nas nagoni da preispitujemo i kritički vrednujemo događaje iz naše novovekovne istorije, kako one s početka ćîć veka, tako i one iz protekle decenije.
Aleksandra VULETIĆ
