Filip DAVID (1940, Kragujevac). Diplomirao na Filološkom fakultetu (Jugoslovenska i svetska književnost) i na Akademiji za pozorište, film, radio i TV (grupa Dramaturgija). Književnik, dugogodišnji urednik Dramskog programa Televizije Beograd. Odstranjen sa TV Beograd 1992. zbog učešća u organizovanju Nezavisnog sindikata. Jedan od osnivača Nezavisnih pisaca, udruženja osnovanog 1989. u Sarajevu koje je okupljalo najznačajnije pisce iz svih delova bivše Jugoslavije i osnivač Beogradskog kruga (1990), udruženja nezavisnih intelektualaca, Foruma pisaca i član međunarodne književne asocijacije “Grupa 99” osnovane na Međunarodnom sajmu knjiga u Frankfurtu. Napisao je više TV drama, filmskih scenarija. Objavio tri knjige pripovedaka: “Bunar u tamnoj šumi”, “Zapisi o stvarnom i nestvarnom”, “Princ vatre”, roman “Hodočasnici neba i zemlje”, knjige eseja “Fragmenti iz mračnih vremena” i “Jesmo li čudovišta”, “Svetovi u haosu”. Zajedno sa Mirko Kovačem objavio “Knjigu pisama 1992–1995”. Pripovetke i roman su između ostalih dobili nagrade: Nagradu “Mladosti”, nagradu “Milan Rakić”, BIGZ–ovu i Prosvetinu nagradu za najbolju knjigu godine, Andrićevu nagradu.
Knjige su mu prevođene na više jezika, a pripovetke se nalaze u dvadesetak antologija.
Kao dramaturg, koscenarista ili scenarista radio, između ostalog i na filmovima: “Okupacija u 26 slika”, “Pad Italije”, “Ko to tamo peva”, “Bure baruta” (nagrada kritike u Veneciji, nagarada Feliks za najbolji evropski film godine), “Poseban tretman” (nagrada u Kanu), “Paviljon 6”, “San zimske noći” (Gran pri filmskog festivala u San Sebastijanu), “Optimisti” (Gran pri u Valjadoidu i Ženevi)...
Redovni profesor dramaturgije na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu.
16.07.06
Idealan pisac je i idealan čitalac
Filip David
Za svaku dobru i inteligentnu vlast i za svaku uspješu politiku izuzetno je značajno da ima kritički raspoložene intelektualce.Čitava epoha sagledavaće se kroz literaturu Kovača,Pekića i Kiša
Filip David rođen je 1940. u Kragujevcu. Diplomirao je jugoslovensku i svjetsku književnost na Filološkom fakultetu u Beogradu, kao i dramaturgiju na Akademiji za pozorište, radio, film i televiziju.. Dobitnik je više književnih nagrada, knjige i tekstovi prevođeni su mu na više stranih jezika. Autor je knjige priča: „Bunar u tamnoj šumi“, „Zapisi o stvarnom i nestvarnom“, „Princ vatre“, „Najlepše priče Filipa Davida“, romana „Hodočasnici neba i zemlje“ i eseja: „Fragmenti iz mračnih vremena“, „Jesmo li čudovišta“. Sa Mirkom Kovačom napisao je „Knjiga pisama 1992 -1995“. Autor je mnogih drama i TV drama među kojima je i „Balada o dobrim ljudima“, a kao dramaturg i saradnik na scenarijima radio je na više filmova, među kojima su; „Okupacija u 26 slika“, „Ko to tamo peva“, „Poseban tretman“, „Pad Italije“, „Bure baruta“, „San zimske noći“... Jedan je od osnivača ( sa Mirkom Kovačem, Živojinom Pavlovićem i Vidosavom Stevanovićem) Nezavisnog udruženja pisaca Jugoslavije, Beogradskog kruga i Foruma pisaca. Dugo vremena bio je urednik Dramskog programa TV Beograd odakle je 1991. godine izbačen kao jedan od osnivača Nezavisnog sindikata RTB- i zbog suprotstavljanja ratnohuškačkoj i šovinističkoj politici Slobodana Miloševića. Profesor je dramaturgije na FDU u Beogradu.
Kao jedan od osnivača Foruma pisaca koji je ustanovljen u cilju odbrane esnafskih prava i prava na profesionalni književni rad, da li je moguće da on postavi novi kulturni model koji bi bio alternativa postojećim okoštalim udruženjima pisaca?
- Od početka devedesetih pa do današnjih dana učestvovao sam u osnivanju više različitih udruženja: Nezavisnih pisaca, Beogradskog kruga, prvog Nezavisnog sindikata, Grupe 99, Foruma pisaca...Vrijeme u kojem živimo zahtjeva i novi način organizovanja pisaca radi odbrane profesionalnih i esnafskih prava, ali i više od toga – zauzimanje jasnog i odlučnog stava u odnosu na ono što se oko nas događa. U poslednjih petnaestak godina došlo je do ozbiljne kompromitacije kulturnih i naučnih ustanova koje su podržale jednu opasnu i gubitničku politiku. Sjetimo se samo uloge koju su u proteklom periodu odigrale Srpska akademija nauka i umjetnosti i Udruženje književnika iz Francuske 7. Dakle, bilo je neophodno suprotstaviti se takvoj politici, pojedinačno i organizovano. U nedostatku javnog mnjenja ove neformalne grupe trebalo je da predstavlju taj intelektualni glas protiv, koji možda nije mogao odlučujuće uticati na tok stvari ali je značio neskompromisno nepristajanje na sve one manipulacije i zloupotrebe iz kojih su se izrodili veliki zločini i opšta nesreća. Nažalost i poslije petooktobarskih promjena mnogo toga krenulo je u lošem smjeru a izostala je jasna i suštinska kritika kulturne politike kao sastavnog dijela dominantnog kulturnog modela. Forum pisaca okuplja one pisce, još uvijek malobrojne, koji odbijaju da prihvate vladajući kulturni model zasnovan na nacionalističkim stereotipima i mitovima.
U dnevničkom zapisu objavljenom u knjizi „Svetovi u haosu“ govorite o piscu Valteru Benjaminu koji je ostvario one ideale pisca koje Kalvino navodi u svojim „Američkim predavanjima“: lakoća, brzina, tečnost, vidljivost, mnogostrukost. Sve ono do čega se dolazi teško, sporo i nevidljivo. Kako danas definišete ideale pisca?
-To što je u svojim prdavanjima govorio i pisao Kalvino zaista jesu odlike vrhunske književnosti. Prava i potpuna zrelost u pisanju do koje dolaze samo veliki pisci. Ali dobra, velika literatura zahtjeva i dobre, prave čitaoce. Zadovoljstvo pisanja i zadovoljstvo čitanja su međusobno povezani. Bojim se da je danas sve manje vrhunske literature ali i sve manje pravih čitalaca. Mnogo se piše, mnogo objavljuje, sve je više takozvane kompjuterizovane literature, zadovoljavanja prosečnog ukusa koji se stvara u marketinškim agencijama. Za mene, bez obzira na sve promene ukusa i tehnike pisanja, idealan pisac je i idealan čitalac.
U svojim delima oslanjate se hebrejsku mističnu tradiciju. Koliko Vas ona inspiriše u smislu univerzalnog problema identiteta, i koliko je tradicija bitna za njegovo očuvanje?
- U pravu ste. Pokupio sam poneku mrvicu sa te čudesne trpeze.Kada sam davne 1964. objavio svoju prvu zbirku priča «Bunar u tamnoj šumi» poznati književni kritičar Branimir Donat napisao je kako je očigledno da je mladi pisac pod uticajem oniričke literature i “hebrejske mistične tradicije”. Do tada gotovo ništa nisam znao o Kabali i bliskim mističnim doktrinama ali zapažanje uglednog kritičara zainteresovala me za tu vrstu spisa. Tako je, moglo bi se reći, kabalistička literatura pronašla mene, zahvaljujući književnom kritičaru. Ali, očevidno neka predispozicija je postojala. Jevrejska mistična tradicija oličena prije svega u kabalističkim tekstovima predstavlja jednu ogromnu, nepresušni oblast, okean pripovijesti, ideja, vjerovaanja u kojem lako možete da se izgubite ali i mnogo toga pronađete, predstavlja čudesan izvor inspiracije.
Ne bih se usudio da u ovakvom prigodnom razgovoru analiziram i tumačim složeno pitanje identiteta. Sigurno je da sam svoj književni identitet tražio i nalazio kroz približavanje i razumijevanje krupnim filozofskim, religioznim i metafizičkim temama. Sa druge strane to je određivalo i neke prostore tradicije u okviru kojih sam mogao, bar djelimično da sagledam naljleđe koji me čini onim što sam, jednim dijelom, ali ne u potpunosti. Jer identitet nije nešto jednoznačno, identitet se sastoji i iz niza manjih identiteta koje ostvarujemo ne samo svojim nasljeđem nego i svojim sadašnjim životom u društvu, porodici, na poslu. Važno je šta i kako činimo, kako sebe vidimo, ali kako nas i drugi vide.
Da li, ne tako davnu prošlost, treba prepustiti zaboravu istoričara, ili iznova podsjećati šta nam se događalo? Koliko se situacija, po tom pitanju, promijenila u odnosu na 5.oktobar, ili još uvijek imamo isti kulturni model i domirajući način mišljenja?
- Onaj kulturni model koji je početkom devedesetih proizveo Miloševića danas je na vlasti u Srbijii. To je kulturni model u kojemu dominira palanačko, populističko i ograničeno sagledavanje života i svijeta, strah od «velikog svijeta», jedno duboko utisnuto antevropsko i anticivilizacijsko osećanje. Anahrono delo i kontraverzni lik episkopa Nikolaja Velimiroviuća, najčitanijeg i najćešće citiranog srpskog pisca najbolje predstavljaju suštinu tog naopakog modela.
Da li intelektualac sme da bude uz sistem, pa makar on bio i demokratski?
-Ne vidim nijedan ubedljiv razlog da se intelektualci zatvaraju u «kule od slonove kosti». Čak sam uveren da je to u našoj situaciji nemoralno. Treba podržati one ideje i one ljude koji mogu doprineti promenama nabolje, podržati demokratske i reformske političke programe. Ali, valja biti i na oprezi. Učešće u političkom životu podrazumeva istovremeno i očuvanje kritičke distance, zadržavanje nezavisnosti i individualnosti. Za svaku dobru i inteligentnu vlast i za svaku uspešn politiku izuzetno je značajno da ima kritički raspoložene intelektualce.
Mnogo se toga promijenilo
U „ona“ vremena Vi, Mirko Kovač, Danilo Kiš i Borislav Pekić, bili ste pod stalnim nadzorom sistema. Danas, u tranzicionoj demokratiji, izgleda da su primjenjeni sofisticirani metofi: forsiranje kiča i tzv. „tržišna utakmica“. Kakve šanse ima kritička misao protiv takvog protivnika?
-Možda bi bilo tačnije i preciznije reći da je sistem bio pod nadzorom tako sjajnih pisaca kao što su Kovač, Kiš i Pekić. Jer najbolja svjedočanstva o tom sistemu ostavili su upravo ti pisci i čitava epoha jednoga dana će se sagledavati više kroz njihovu literaturu nego kroz memoare političara ili arhivska dokumenta. Teško je upoređivati ondašnja vremena sa sadašnjim. Mnogo se toga promijenilo od šezdesetih godina prošloga vijeka kada smo objavili svoje prve knjige. Došlo je do prave tehnološke revolucije, televizija i kompjuteri ispunili su bukvalno i metaforički naše živote, a zemlja u kojoj smo živjeli raspala se u buci i bijesu. To su sve potresi koji su se odrazli na način razmišljanja, na naš ukupni život. Mnogo od onoga što je bilo važno postalo je nevažno, a pokušaji da se promovišu sasvim nove vrijednosti, često ostaju lažni i bezuspješni. A tamo gdje se sve raspada: društvo, moral, ekonomija, vrijednosni kriterijumi, a uvode nove tehnologije, sasvim je razumljivo da se iz temelja mijenjaju i odnos i razumijevanje knjige i književnosti.
Nataša Radović
