Svanibor Petan (Pettan) je diplomirao na Muzičkoj akademiji Univerziteta u Zagrebu s temom o muzičkom životu na tanzanijskim ostrvima Zanzibaru i Pembi, magistrirao je na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Ljubljani sa radom posvećenim folklornoj plesnoj muzici u Egiptu i doktorirao u Etnomuzikološkom programu Merilendskog univerziteta u Baltimoru, sa disertacijom o interakcijama i kreativnosti romskih muzičara na Kosovu. Redovni je profesor i šef katedre za etnomuzikologiju na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Ljubljani, a kao gostujući profesor predavao je ili predaje na univerzitetima Ilinois, Maribor, Oslo, Pula, Vašington i Zagreb. Objavio je veliki broj radova u muzikološkim i etnomuzikološkim časopisima i zbornicima, te film (1999), CD-ROM (2001) i knjigu (2002) o romskim muzičarima na Kosovu. Bio je urednik ili kourednik nekoliko značajnih zbornika: Muzika, politika i rat: pogledi iz Hrvatske (1998), Muzika i istraživanje muzike u Hrvatskoj (The World of Music 3, 1998), Muzika i manjine, 2001), Ujedinjena Evropa - ujedinjena muzika? (2004) i Primenjena etnomuzikologija (Muzikološki zbornik 44/1, 2007). Podpredsednik je Međunarodnog saveta za tradicijsku muziku (ICTM) te osnivač i predsedavajući studijske grupe za primenjenu etnomuzikologiju pri tom vodećem svetskom udruženju etnomuzikologa.
PREDGOVOR
Eseji sabrani u ovoj knjizi nastajali su i bili objavljeni u periodu između ranih 1990-ih i druge polovice 2000-ih. Svaki od njih odražava vrijeme i prostor nastanka, te autorova promišljanja muzičkih procesa u izvanredno dinamičnim kontekstualnim okvirima dva minula desetljeća. Svi eseji osim zadnja dva nastali su na engleskom jeziku i ovo im je prvo pojavljivanje u prijevodu na neki od južnoslavenskih jezika. Jedine sadržajne promjene u odnosu na izvorne verzije odnose se na: (1) izostavljanje podataka, koji su čitateljima u jugoistočnoj Europi opće poznati, (2) izostavljanje podataka, koji se ponavljaju u nekima od eseja i nepotrebni su u zajedničkoj publikaciji, i (3) mjestimično dodavanje kasnijih bibliografskih jedinica, koje čitatelju mogu pomoći pri proširivanju i produbljivanju znanja o predstavljenim sadržajima. Eseji obuhvaćaju širok spektar kako tema tako i pristupa, koji s jedne strane odražavaju pomake u svjetskoj etnomuzikologiji, a s druge vremenski anticipiraju tematske odrednice kao što su muzika manjina, muzika i rat ili primijenjena etnomuzikologija, koje u današnje vrijeme sve više dolaze do izražaja.
Prvi esej: »Susret sa "unutrašnjim drugima": studija primera romskih muzičara iz bivše Jugoslavije", nastao je na poziv organizatora međunarodnog simpozija Folk Music in Public Performance, koji je održan 2000. godine u sklopu ugledne festivalske priredbe Tanz & FolkFest u njemačkom Rudolstadtu. U dorađenoj verziji je objavljen u jednom od vodećih etnomuzikoloških časopisa The World of Music. Čitateljima koje zanimaju javni predstavljački aspekti narodne muzike, preporučujem čitav dvobroj 2-3 ovog tematskog časopisa s primjerima iz različitih prostornih i vremenskih okružja.
Esej »Romi, muzika i politika na Balkanu: jedna studija slučaja na Kosovu", utemeljen je na mojim terenskim istraživanjima na Kosovu između 1983. i 1991., koja su u razdoblju 1989-1991. imala sve karakteristike intenzivnog tipa istraživanja, uključujući život u istraživanoj zajednici tijekom višemjesečnih boravaka. Esej je objavljen u sklopu dviju publikacija u Njemačkoj, koje predstavljaju odličnu osnovu za stjecanje uvida u muzički svijet Roma.
» Muško i žensko u kulturi i muzici Roma na Kosovu" je esej koji je nastao je na temelju poziva danas već pokojne talijanske etnomuzikologinje Tullije Magrini (Univerzitet u Bologni) na znanstveni skup studijske grupe za antropologiju muzike Mediterana pri Međunarodnom savjetu za tradicijsku muziku (ICTM) u Veneciji 1998. godine. Iz referata je kasnijom doradom nastao esej, koji je uz trinaest eseja drugih autora objavljen u zborniku.
Sledeći esej: »Balkanske granice i kako ih preći«, nastao je tijekom polugodišnjeg razdoblja 2006. godine, što sam ga na poziv etnomuzikologinje Donne Buchanan kao gostujući profesor proveo na univerzitetu Illinois, Urbana Champaign, SAD. Nadahnjujući kontakti s tamošnjim kolegama i dostup do fundusa jedne od najboljih univerzitetskih knjižnica na svijetu utjecali su na oblikovanje mojih misli o muzici u kontekstu tada geografski udaljene jugoistočne Europe. S obzirom na postludiju primjerenu ulogu i mjesto na kraju zbornika posvećenog balkanskoj popularnoj kulturi i osmanlijskoj ekumeni, esej povremeno ima karakter komentara na uvod i esej urednice, te na eseje drugih autora u zborniku. Tematska odrednica je muzika i regionalnost.
Esej »Muzika, politika i rat u Hrvatskoj 1991 - 1995" dio je trećeg po redu zbornika, kojim je zagrebački Institut za etnologiju i folkloristiku 1990-ih kao izdavač reagirao na ratna događanja u Hrvatskoj i ujedno prvi i jedini u cijelosti posvećen muzici i plesu. Nakon godina istraživanja muzičkih procesa i produkata u kontekstu rata moja jedina dilema bila je: napisati svoju knjigu ili urediti zbornik? Odlučio sam se za drugu opciju, za polifonu strukturu u kojoj sam pojedine dionice predao u nadležnost izabranim etnomuzikolozima, muzikolozima i etnokoreologu. Zbornik je naišao na znatan odaziv u međunarodnim etnomuzikološkim krugovima i anticipirao bavljenje tematskom odrednicom muzika i rat sada i ovdje u drugim dijelovima svijeta. Čitateljima, koje zanima ova tema u kontekstu država nastalih na teritoriju nekadašnje Jugoslavije preporučujem broj 5/1 (2001) sarajevskog časopisa Muzika, koji svakako zaslužuje veću pozornost od one koja mu je bila posvećena.
U eseju „Hrvati i pitanje njihovog mediteranskog muzičkog identiteta" bavim se promišljanjem identitetnih odrednica u Hrvata u novim političkim okolnostima, kako unutar Republike Hrvatske, tako i izvan nje - u relativnoj blizini nacionalne matice (Kosovo) i veoma daleko od nje (Australija). Izazov pri koncipiranju eseja bila je predviđena objava u internetskom etnomuzikološkom časopisu, koji je omogućio neposredno dokumentiranje pisane riječi zvučnim i audiovizualnim primjerima. Ta je posebnost utjecala na oblikovanje teksta, koji obrađuje jednu od najčešćih poveznica u etnomuzikologiji 1990-ih, muziku i identitet.
Sedmi esej: »Romsko glazbeništvo i etnomuzikološki studij prilagodbe«, najstariji je u ovom izboru. Nastao je na engleskom 1991. i u modificiranom obliku bio predstavljen na znanstvenim skupovima u organizaciji Society for Ethnomusicology 1992. i Gypsy Lore Society 1993. godine. Krajem 1990-ih sam esej preveo i osvježio ga za zbornik u čast zagrebačkog mentora, danas već pokojnog akademika Jerka Bezića, a bio je objavljen i u časopisu Narodna umjetnost. Tematska odrednica je, kao što to sugerira i sam naslov, muzika i prilagođavanje.
Poslednji esej u ovoj zbirci: »Uloga znanstvenika u stvaranju pretpostavki za suživot: ususret primijenjenoj etnomuzikologiji", pokušaj je promišljanja znanosti, čiji cilj nije samo proširivanje i produbljivanje znanja i razumijevanja istraživanih fenomena nego upotreba stečenih etnomuzikoloških znanja, razumijevanja i vještina na dobrobit pojedinaca i zajednica. Neposredno nadahnut potrebom da se pomogne ratnim stradalnicima, ovaj esej iz 1995. nakazao je put za razvoj studijskog polja primijenjene etnomuzikologije, uključujući osnivanje Studijske grupe u sklopu ICTM-a 2007., te njezine simpozije u Ljubljani 2008. i Hanoju 2010. godine.
Na kraju srdačno zahvaljujem uredniku edicije XX vek Ivanu Čoloviću na uvrštavanju u njegovu poštovanu i meni izuzetno dragu knjižnu obitelj, prevoditeljici-urednici Ivi Nenić na u svakom pogledu sjajnoj i ugodnoj suradnji i supruzi Lasanthi Manaranjanie Kalinga Dona na podršci pri paralelnom radu na četiri knjižna izdanja.
Svanibor Pettan
