Moskva kva-kva

29.10.07 Vijesti

Moskva pedesetih godina prošlog vijeka, zalazak Staljinove epohe, sukob sa jugoslovenskim rukovodstvom, ljubavni trouglovi i vjernost partiji - samo su neki od zapleta romana "Moskva-kva-kva" poznatog ruskog pisca Vasilija Aksjonova. Iako krcat raznovrsnim zbivanjima, ovaj roman je prije svega satira sovjetskog društva, usredsređena na strah od gubitka vlasti. Roman je u prevodu Natalije Nenezić objavila izdavačka kuća "Geopoetika".
Vasilij Aksjonov je najmarkantnija figura ruskih šezdesetaša. Čitava plejada ruskih pisaca izašla je iz njegovog šinjela. Iako u SAD živi od 1980. godine, svi njegovi romani inspirisani su određenim istorijskim periodom u razvoju Rusije. U romanu "Moskva-kva-kva" se prepliću dva narativna toka - prvi je o životu porodice Novotkanih uz ljubavni trougao i cijelu plejadu mladih ljudi, budućih šezdesetaša, ljubitelja džeza i svega modernog što dolazi sa Zapada. Drugi je politički, zasnovan je na sukobu SSSR-SFRJ iz 1948. godine. Ispostavlja se da Tito i Staljin istovremeno kuju planove o atentatu na protivnika. Tito sa svojim saradnicima - Đilasom, Rankovićem, Kardeljom i Mošom Pijadom, je u romanu predstavljen kao fiktivni organizator trijumfalnog upada jugoslovenskog rukovodstva u Kremlj i atentata na Staljina. Tu je i Šturman Ešterhazi, kontrašpijun, koji radi za "srpsko-hrvatske hajduke". U srži romana stoji Staljinova paranoja, strah od gubitka pozicija i vlasti. Ruski vođa u svima vidi potencijalne Titove špijune: "Tito svuda razmješta svoju agenturu, smrtonosne hajduke. Vidim ih čak i u mom obezbjeđenju. Čak i u tajnim fabrikama, duboko pod zemljom? On ne žali ljude, krvavi pas!"
Kao kontraudar, Staljin sprema plan da u SFRJ izvede desantnu akciju, izoluje rukovodstvo države, a zatim uz pomoć patriotskih snaga SFRJ sprovede aktivna dejstva na stvaranju državnih struktura nezavisnih i istovremeno bratskih država Južnih Slovena koje će se izdvojiti iz Federacije. "Moskva kva-kva" (kao što i naslov romana ukazuje) satirična je povijest Rusije, komunizma i ljudi koji su vjerovali u ideju jednakosti. Iako se odnosi na jednu istorijsku epohu, roman Vasilija Aksjonova je pretežno portret čovjeka i njegovog preobražaja pod uticajem političkog sistema.
Vasilij Aksjonov je rođen 1932. u Kazanju, a u djetinjstvu je nekoliko godina proveo u Magadanu, gradu u kojem je njegova majka Jevgenija Ginzburg bila u progonstvu. Završio je medicinski fakultet i jedno vrijeme radio u bolnici. Kao pisac se proslavio romanom "Kolege" (1960), po kojem je snimljen i film. Taj roman, kao i "Karta za zvijkezde", "Narandže iz Maroka" i "Vrijeme je, moj druže, vrijeme je", učinile su Aksjonova jednim od lidera takozvane mlade proze, krajem pedesetih i početkom šezdesetih godina. Krajem šezdesetih godina Aksjonov poseže za zabranjenim spisateljskim oružjem - totalnom satirom, kako ju je sam nazvao. Kritičari postaju sve oštriji, napada ga čak i sam Hruščov, a u drugoj polovini sedamdesetih sve se dodatno komplikuje činjenicom da je Aksjonov svoja djela počeo da objavljuje u inostranstvu (prije svega u SAD). Učestvovao je u stvaranju sada već čuvenog časopisa "Metropol" kojim su se pisci odlučno ogradili od socrealizma kao vladajućeg književnog pravca. Emigrirao je u Ameriku 1980. godine i ubrzo mu je bilo oduzeto sovjetsko državljanstvo. Nastanio se u Vašingtonu gdje je na jednom univerzitetu predavao rusku književnost. Državljanstvo mu je vraćeno 1990.

V.OGNJENOVIĆ

06.10.07 Politika

Kakvu ulogu imaju Tito, Đilas, Kardelj, Ranković i Moša Pijade u maštovitoj i originalnoj satiri ruskog klasika Vasilija Aksjonova?
Zvuči paradoksalno, ali što smo bliži „evro-atlantskim integracijama” to smo manje zanimljivi svetu filmskih i drugih stvaralaca. I, taman smo pomislili da više ni Holivudu nije potrebna uloga Srbina-teroriste da u nekom političkom trileru sve digne u vazduh, kad ono... Vasilij Aksjonov u svom poslednjem romanu „Moskva kva-kva” (2005), koji je kod nas nedavno objavila izdavačka kuća „Geopoetika” u prevodu Natalije Nenezić, na svetsku pozornicu vraća Tita i vernu četu saradnika.
Vasilij Aksjonov priča o Moskvi 50-ih godina prošlog veka postavljajući u središte radnje romana simbolične figure Staljinove društveno-istorijske epohe. Nije prvi put da Aksjonov piše o sovjetskim vremenima u knjigama koje su mu donosile status pisca „isuviše kontroverznog za objavljivanje”. To je, ujedno, razlog što je poslednjih desetak godina komunizma proveo u egzilu, kao profesor ruskog jezika na univerzitetu Džordž Mejson u Virdžiniji i, penzionisan, u Francuskoj. No, Rusija je glavni lik njegovih dela nastalih i u emigraciji, a neuspeh promena koje su usledile padom komunizma povod su najnovijih filozofskih promišljanja Vasilija Aksjonova o prirodi čoveka i njegovih nadanja.
Intrigantnim i onomatopejičnim nazivom romana „Moskva kva-kva” Aksjonov uvodi čitaoca u satiričnu epopeju o komunizmu i ljudima, koji su ili iskreno verovali idejama Vođe-Boga ili nasumično izvršavali naređenja dok im je „hladan vetar sa Volge” terao jezu niz kičmu. Ne slučajno, knjiga počinje arhitektonskim oslikavanjem sedam monumentalnih višespratnica koje niču početkom 50-ih u Moskvi i u kojima žive pripadnici političke i kulturne vrhuške SSSR. Jer, to naselje kolosalne sovjetske gradnje utelovljuje metaforu u kojoj se stiču sve težnje i drske, nerazumne i nečovečne ambicije „bezmikrobnog” doba u kojem se zbog sviranja saksofona išlo u zatvor.
A kakvu ulogu imaju Tito, Đilas, Kardelj, Ranković i Moša Pijade u ovoj gorko-smešnoj satiri, pitate se? Nama dobro poznata svita prošetaće se kroz roman kao fiktivni organizatori trijumfalnog upada jugoslovenskog rukovodstva u Kremlj i atentata na Staljina. Deo radnje čiji su oni protagonisti zasnovan je na političkom sukobu SSSR-SFRJ iz 1948. godine. Istorijski predložak Aksjonovu je poslužio da hirurški precizno i duboko zaseče u poslednje godine vladavine Staljina. Pokretač celokupne radnje je Vođin paranoični strah neslućenih razmera da će „hajduci iz Titovog obezbeđenja poklati i podaviti čitavo rukovodstvo Sovjetskog saveza, (a) ujutro će svog zdepastog vođu proglasiti za generalnog sekretara”! Odbivši Titovu velikodušnu ponudu da se SFRJ i SSSR ujedine kao „primer sveslovenskog jedinstva” ruski Vođa postaje žrtva sopstvenog straha, a hajduci sa Balkana predmet njegovih noćnih mora.
Na koga se osloniti u trenucima strahovanja da slatka vlast izmiče pod nogama, ko su vazda bile perjanice političkih režima? Ništa čudno, Vođa (koga vređa da ga nazivaju diktatorom!) prosvetljenje doživljava kada se jedne preduge moskovske noći seti pesnika Kirila Smeljčakova.
I, igra mačke i miša može da počne! Ali, iako izgleda da kao matematički pouzdana verovatnoća postoji samo jedna mačka, a svi su ostali miševi, u ovoj priči se do samog kraja ne zna ko se bori za čiju stvar. Drugim rečima, toliko je špijuna i kontrašpijuna, agenata i obaveštajaca raznih ruskih i jugoslovenskih službi da će vas glava neizostavno zaboleti. Ipak, čitav zaplet sa Staljinovom idejom da Tita liše „biološkog života” a Slovene presele u bratske im ruske republike, dolazak Titove svite u Moskvu... samo je pozadina gusto bojene slike tadašnjeg SSSR.
U krupnom planu su, zapravo, ljudi – junaci tog i sličnih doba. Njihovi odnosi su deo druge priče koja se odvija paralelno sa političkim spletkama u romanu i grade se oko jedne primerne moskovske porodice. Svi članovi familije Novotkanih su nosioci istaknutih naučnih i javnih funkcija. Kćer-lepotica Glika Novotkana ima dva ženika, dva narodna heroja, dva ratna druga. Ipak, uzorna i vrlo nestašna komsolomka više od njih voli Staljina, utelovljenje božanskog bića koje nema fiziološke potrebe smrtnika...
Često su junaci romana Aksjonova mladi ljudi kritički nastrojeni prema komunističkoj stvarnosti i ushićeni zapadnom muzikom i književnošću. Oni se pojavljuju i u ovoj knjizi, kao „sumnjivi šminkeri” koji slušaju džez i zadaju muke agentima zaduženim za kažnjavanje svega što štrči iz jednoličnog i uniformisanog poretka. Postaje ozbiljno? Da, ali uz neprestano pažljivo doziranje humora.
Aksjonov je na raznim nivoima ovog dela znalački utkao puno smeha, i podsmeha, i naterao nas da postavimo jedne krajnje ozbiljno pitanje. Ima ga u stihovima jedne naše mlade pesnikinje: „Ko je mogao predvideti lični teror/sivilo birokratije vladavinu primitivizma/u svim tim humanim sistemima”?
Biljana Stojaković

23.09.07 Danas

Geopoetika, 2007.
prevela Natalija Nenezić

Ovo delo nastalo je u Moskvi i Bijaricu tokom 2005. godine. Sam Aksjonov živa je legenda u Rusiji. Rođen je u Kazanju 1932. i lekar je poput Bulgakova. Jedno vreme je radio u bolnici. Kao pisac proslavio se romanom "Kolege" po kojem je snimljen i film. Slede dela "Narandže iz Maroka" i "Vreme je, moj druže". Aksjonov je bio lider mlade ruske proze koja se pojavila pedesetih i šezdesetih godina na ruskoj literarnoj sceni. No, budući da se njegova dela sve manje dopadaju ruskim vlastima, Akjsonov emigrira 1980. u SAD i ubrzo mu je bilo oduzeto sovjetsko državljanstvo. U romanu "Moskva kva-kva" prepliću se dve priče - jedna o životu porodice Novotkanih uz ljubavni trougao i celu plejadu šminkera, budućih šezdesetaša, ljubitelja džeza i svega modernog i novog što dolazi sa Zapada, što ushićuje i zastrašuje u isti mah. Druga priča odnosi se na sukob SSSR-a i Jugoslavije iz 1948. godine, gde se ispostavlja da Tito i Staljin istovrmeneo kuju planove na atentate protivnika, a Tito se čak i lično pojavljuje u Moskvi sa čitavom svojom pratnjom (Đilas, Ranković, Kardelj, Pijade). Na sceni je i Šturman Esterhazi, koji je, zapravo, kontrašpijun, koji radi za "srpsko-hrvatske hajduke". I ova proza predstavlja Aksjonova u punom svetlu njegovog punokrvnog dara za pisanje pikarske proze. Ako iko piše prozu nalik na punokrvni džez u ruskoj literaturi današnjice, onda je to, upravo – Aksjonov.

Sanja Domazet

11.09.07 Glas javnosti

Glavni junaci romana Staljin, Tito, Ranković...
Izdavačka kuća „Geopoetika“ upravo je predstavila svoje najnovije izdanje, roman „Moskva kva-kva“ iz pera ruskog pisca Vasilija Aksjonova. Ova knjiga nastala je 2005. godini, u Moskvi i Bijaricu. Roman će našoj čitalačkoj publici učiniti naročito zanimljivim činjenica da su osim Staljina i markantnih figura ruske Komunističke partije među njegove junake svrstani niko drugi do Tito, zatim Đilas, Ranković, Kardelj i Moša Pijade. Radnja se događa početkom pedesetih godina u Moskvi, kada gotovo istovremeno niče sedam visokih zgrada nalik na Empajer stejt bilding kao još jedna od pokaznih vežbi uzdizanja mlade socijalističke države iz pepela Drugog svetskog rata. U jednoj od njih žive istaknuti naučni i javni radnici SSSR.

Atentat na Staljina

U romanu se prepliću dve priče - jedna o životu porodice Novotkanih, uz ljubavni trougao i celu plejadu mladih šminkera, budućih šezdesetaša, ljubitelja džeza i svega modernog što dolazi sa Zapada. Druga, politička zasnovana je na sukobu SSSR i SFRJ iz 1948. godine. Ispostavlja se da Tito i Staljin istovremeno kuju planove o atentatu na protivnika, a Tito se čak lično pojavljuje u Moskvi sa čitavom pratnjom (Đilas, Ranković, Kardelj). Šturman Ešterhazi je zapravo kontrašpijun koji radi za „srpsko -hrvatske hajduke“. Staljin ima plan da na SFRJ izvede desantnu akciju, izoluje rukovodstvo države, a zatim uz pomoć patriotskih snaga SFRJ sprovede aktivna dejstva na stvaranju državnih struktura nezavisnih i istovremeno bratskih država Južnih Slovena koji će se izdvojiti iz Federacije.

Pisac Vasilij Aksjonov je živa legenda. Najmarkantnija figura ruskih šezdesetaša. Čitava plejada pisaca izašla je iz njegovog šinjela. Za razliku od mnogih, nikada nije otvoreno igrao na kartu svog sukoba sa vlašću, i ne trudeći se da iz toga izvuče bilo kakvu korist. Ako u njegovoj prozi ima bunta, on nije napadno bučan kao rok, niti beznadežno tužan kao bluz. NJegova proza je džez.

Napadnut od Hruščova

Vasilij Aksjonov rođen je 1932. godine u Kazanju. Jedno vreme s majkom provodi u Magadanu, u progonstvu, na koje je bila osuđena njegova porodica. Završio je medicinski fakultet i jedno vreme nakon toga radi u bolnici kao lekar. U svet literature ušao je sa romanom „Kolege“ (1960. godine, po kojem je snimljen film. Uz ovo delo Aksjonova su jednim od lidera takozvane mlade proze koja je uz mnogo pompe stupila na scenu krajem pedesetih i početkom šezdesetih godina učinili i romani „Karta za zvezde“, „Narandže iz Maroka“ i „Vreme je, moj druže, vreme“. Aksjonovljeva dela izazvala su mnogo polemike među kritičarima, budući da se bavio problemima „perioda otopljavanja“, pre svega večnim konfliktom između očeva i dece, do kojeg je došlo u procesu odricanja od totalitarne prošlosti. NJegovu prozu odlikuje ispovedni karakter i naglašeno interesovanje za unutrašnji svet junaka i ljudsku psihologiju uopšte. Krajem šezdesetih godina Aksjonov poseže za zabranjenim spisateljskim oružjem - totalnom satirom, kako je sam nazvao novi žanr za koji se opredelio. U to vreme kritičari prema njemu postaju sve oštriji, a napada ga i sam Hruščov.

Vlasti vraćaju državljanstvo piscu

U drugoj polovini sedamdesetih sve se dodatno komplikuje činjenicom da je Aksjonov svoja dela počeo da objavljuje u inostranstvu, pre svega u SAD. Učestvovao je u stvaranju sada već čuvenog časopisa Metropol, kojim su se pisci odlučno ogradili od socrealizma kao vladajućeg književnog pravca. Vasilij Aksjonov je iz otadžbine emigrirao u Ameriku 1980. godine, da bi mu ubrzo nakon toga bilo oduzeto sovjetsko državljanstvo. Po dolasku u Ameriku nastanjuje se u Vašingtonu, gde nastavlja aktivno da radi. Bavio se pisanjem i na jednom univerzitetu u tom gradu predavao je rusku književnost. Državljanstvo mu je vraćeno 1990. i iako je u SAD proveo mnogo godina i kako sam tvrdi da iako je Amerika je postala njegova kuća, on se ne oseća kao Amerikanac i nikada se neće tako osećati. Dela koja je napisao u emigraciji svedoče o tome da je jedino Rusija u fokusu njegovih interesovanja, te Aksjonov iako emigrant ostaje u suštini ruski pisac.

Junaci njegovih dela su mladi ljudi, skeptični nastrojeni prema sovjetskoj stvarnosti, nihilisti puni stihijskog osećanja prividne slobode, koje interesuje zapadna muzika i književnost-sve ono što je bilo u suprotnosti sa orijentirima koje je postavila prethodna generacija. U kasnijim delima sve se više oseća filozofski pristup u razmišljanjima o neuspehu „otopljavanja“ i labilnoj prirodi čoveka koji je sve svoje nade polagao upravo u te promene.

Autor: E. G