Potraga za Hiljadugodišnjim carstvom

22.04.16 Danas

U ediciji Peščana knjiga koju u beogradskom Službenom glasniku uređuje Branko Kukić, objavljena je knjiga Potraga za Hiljadugodišnjim carstvom. Revolucionarni milenaristi i mistički anarhisti u srednjem veku iz pera jednog od najpoznatijih svetskih istoričara, Normana Kona (1915-2007). Knjigu je sa engleskog jezika preveo Miodrag Marković, a reč je o najboljem delu ovog naučnika u kojem on prati istoriju različitih milenarijskih kultova čiji su se ciljevi zasnivali na ideji o Hiljadugodišnjem carstvu zemaljskom i tome da će, po smaku sveta, na Zemlju sići Hristos i njegovi apostoli.
NJihovo će Novo carstvo ljudima doneti spasenje, i život u zasluženom blagostanju. Ova je vizija najjasnije data u Otkrivenju Jovanovom, mada je Hiljadugodišnje carstvo, zapravo, prva nagovestila Knjiga proroka Danila.

Potragu za Hiljadugodišnjim carstvom Norman Kon prvi put je objavio 1957. godine, ali je kasnija izdanja bitno proširivao i menjao. Autor se ne zadržava samo na iscrpnom iznošenju važnih podataka o tradiciji revolucionarnog milenarizma i mističkog anarhizma, i o njihovom razvoju na tlu zapadne Evrope od XI do XVI veka jer, kako kaže u uvodu, knjiga nije zamišljena kao opšta istorija srednjovekovnog verskog otpadništva ili jeresi. Ipak, njihovim sagledavanjem u širem kontekstu te se sekte i pokreti pokazuju kao specifična i ekstremna pojava, i "u okvirima istorije verskog otpadništva predstavljaju najisključiviju, anarhističku frakciju". Kon upozorava da se ova otpadništva ne mogu uvek vezivati za socijalni status: ona se javljaju i u siromašnim slojevima, i među hrišćanskim duhovnicima ali i bolje stojećim pripadnicima društva. U razumevanju činjenice da se kultovi i revolucionarni pokreti ne shvataju samo kao posledica ugnjetavanja nižih slojeva pa stoga i njihove pobune, Kon našu pažnju usmerava ka sociologiji religije koja na te nedoumice daje potpunije odgovore i objašnjenja.

Analizirajući ideje milenarističkih pokreta i anarhističkih kultova, ovaj istoričar nije mogao da prenebregne njihovu važnost i za razjašnjenja revolucionarnih pokreta u XX veku. Na izvorima tih i takvih ideja iz prošlih stoleća dobrim delom su izrasli i Lenjin i Trocki, i Staljin i Hitler. I u nacizmu i u komunizmu, smatra Kon, prisutna su neka svojstva koja bi bila "bliska nekom od hilijastičkih profeta iz srednjeg veka".

Knjiga proroka Danila ("Blago onome koji pretrpi i dočeka tisuću i tri stotine i trideset pet dana", gl. 12:12, dok je kompletna vizija data u glavi 7) jeste praizvor svih apokaliptičkih predanja i milenijumskih proročanstava i obećanja. Na osnovu njih, prilagođavajući ih sopstvenim ciljevima, izrasli su revolucionarni pokreti i kultovi kao što su krstaški pohodi u kojima su se, kako Kon kaže, ispoljavale burne eshatološke strasti - "Milenijum neće svanuti dok ne bude iskorenjeno neverništvo". Kon u svojoj knjizi razmatra i pojave raznih mesija, zatim flagelantski pokret, jeres Slobodnog duha (gnostici, daleke preteče, smatra ovaj istoričar, Bakunjina i Ničea), a potom ideje Jana Husa i husitski pokret, Tome Mincera kao proroka egalitarističkog Milenijuma, pa anabaptizam...

Do Normana Kona nijedan istoričar nije sačinio ovakav sveobuhvatni pregled, odnosno istoriju tih srednjovekovnih pokreta, i zbog toga je ovo delo nezaobilazno ne samo u izučavanju istorije već i religije i sociologije, i njihovih grana koje se danas prožimaju, a njihovo međudejstvo pomno proučava. Inače, ova Konova knjiga našla se na spisku 100 najuticajnijih knjiga u 20. veku, koji je objavio Tajmsov Književni dodatak. NJena velika vrednost jeste i u tome što ove pokrete iz srednjeg veka povezuje sa savremenim istorijskim pojavama, dajući jedan mogući tok istorije u kojoj nijedan događaj nije izolovan ni u prošlosti ni u sadašnjosti već je izvor onoga što će se kasnije pojaviti u novom vidu, ali na već poznatim osnovama.

A. CVIJIĆ