14.06.20 Danas
Slobodna država počiva na istini
Knjigu Tata šta su anđeli poznatog advokata i publiciste, dr Radonje Dubljevića, koja uprkos naslovu nema nikakvu korelaciju sa religijom već je reč o univerzalnom sukobu između političkog poretka i čovekove slobode, objavila je nedavno IK Mostart – Jugoslavija iz Zemuna.
U knjizi su obuhvaćeni tekstovi ovog autora objavljivani od 1999. do 2015. u srpskim i crnogorskim listovima Danas, Republika, Pobjeda i Crnogorski književni list.
Pozivajući se na množinu autora i njihovih teorija od Hobsa i Mila do Habermasa i Zaumana, autor dokazuje da i stari i novi autori smatraju da legitimnost svake vlasti zavisi od razrešavanja odnosa između slobode i političkog poretka.
To razrešenje mora biti u korist slobode ako se želi puna legitimnost vlasti. Poredak je legitiman ako afirmiše sistem vrednosti u čijem je središtu sloboda. Sloboda postavlja izvesne zahteve pred političku vlast.
To znači da vlast nije legitimna na osnovu same činjenice da postoji i da je obezbedila poslušnost građana, već se njeni akti cene, na primer, i na osnovu činjenice da li je sloboda izražavanja mišljenja, kao osnovna sloboda koja je uslov drugih sloboda i prava čoveka, priznata i ostvarena ili ne.
U društvima u kojoj ta osnovna sloboda ne postoji ili se značajno ograničava, sputava se i sama demokratija.
Sputavanje demokratije, pak, vodi ka totalitarnom poretku koji zakonomerno svaku ideju transformiše u puki instrument za indoktrinaciju i usmeravanje društvenih tokova u pravcima koji njemu odgovaraju, a ne građanima.
U ovakvim društvima država ovladava celokupnim društvenim životom i proglašava da su opšti interesi najvažniji dok se potpuno marginalizuje interes pojedinca odnosno građanina.
S toga s punim pravom Dubljević zaključuje da se „totalitarni režimi sakrivaju iza nacionalnih i državnih interesa, rukovođeni interesom očuvanja lične vlasti, pa se time sve protivrečnosti između slobode i poretka zaoštravaju do krajnjih konsekvenci. Slobodna država mora počivati na istini, do koje se dolazi raspravom i tolerancijom, gde se osnovne premise ne nalaze u određenim autoritetima, razlozima svrsishodnosti i sl.“
U širokom spektru borbe između slobode i poretka od doba Prosvetiteljstva do danas, koja se obično završava nadmoćnošću poretka u odnosu na slobodu, Dubljević posebno analizira tu borbu na prostoru Srbije i Crne Gore dok su činile zajedničku državu, a od osamostaljenja CG (2006) autor svoju teorijsku pažnju fokusira isključivo na Srbiju.
NJegovi članci odnose se na period od punih šesnaest godina (1999-2015), sa puno neizbežnih reminiscencija na kraj 1980-ih i početak ratnih 1990-ih godina. Tako autor komentariše i tzv. Šešeljev zakon o informisanju iz oktobra 1998, koji naziva Zakon o cenzuri jer „ovaj Zakon ima samo formu zakona, nametnut je posredstvom sredstava moći, te nije garant slobode štampe i time suštinski zakon, prihvaćen dobrovoljnim pristankom, odozdo“.
I ne samo to, Dubljević oštro žigoše posledice koje su usledile usvajanjem tog anticivilizacijskog zakona, posebno apostrofirajući drakonske novčane kazne onim medijima koji su se na bilo koji način usprotivili režimu.
No, i nakon petooktobarskih promena, demokratija se nije vratila u Srbiju.
Dubljević u više tekstova problematizuje tu činjenicu poredeći normativno i stvarno, te zaključujući da između to dvoje postoji ogromna diskrepancija. Ali čak i u okviru normativnog, uprkos zapisanim formalnim demokratskim načelima o slobodama (izražavanja misli, medija ali i individualnim slobodama), postoji niz ograničenja. Recimo, ističe autor, u Ustavu stoji član da niko ne može sprečiti slobodu medija, da bi se potom dodalo, osim ako se odlukom suda utvrdi da se time poziva na nasilno rušenje ustavnog poretka.
Dubljevićeva knjiga privlači pažnju ne samo britkim opažajima o stanju u savremenoj Srbiji, već i zanimljivim autorskim pristupom.
Naime, kako bi stručni tekst dobio što veću razumljivost pa i zanimljivost, Dubljević u knjigu uključuje i razgovore sa svojom ćerkom koje vodi dijahrono, od ćerkinih najranijih školskih dana, pa do studentskog uzrasta, kad njena pitanja o društvu i odnosima među ljudima više nisu dečje radoznala i naivna, već postaju sasvim ozbiljna, a njeni stavovi tom prilikom iskazani, bivaju ponekad i suprotstavljeni nekim očevim tvrdnjama.
Sjajno zamišljen i realizovan stil gde se književno i stručno umešno prepliću, pruža čitaocu dvostruko uživanje: s jedne strane u mogućnosti je da temeljno upozna pravno-političku istoriju i teoriju o odnosu političkog poretka i slobode mišljenja, a sa druge, da recepira primere eklatantnog nepoštovanja te osnovne slobode u praksi moderne Srbije kroz literarizovani dijalog oca i kćeri. A stihovi samog autora, koji prate neke od eseja, referiraju na njihovu sadržinu: Sloboda je kad sanjam. I u snu andjeo mi se javi/ I na javi se probudim. I ustanem. / I stanem, na obe noge čvrsto stanem./ I u tvoje pogledam lice. I anđeo mi se ponovo javi.
Dubljevićeva knjiga predstavlja nov doprinos političko-pravnoj teoriji u Srbiji. Pisana popularnim stilom, svakako će naići na pozitivan prijem osim kod naučno-stručne i kod najšire čitalačke publike.
Zlatoje Martinov
