Italijanski mornari za srpsku vojsku

zalog humanosti u odiseji pakla (1915 - 1916)

Izdavač: Čigoja

U jeku zime 1915/1916. godine, srpska vojska u kleštima armija Centralnih sila, prisiljena je na povlačenje u pratnji mase naroda. Na albanskim obalama Jadrana spasena je izvanrednom humanitarno-vojnom operacijom italijanske Kraljevske mornarice, uz učešće francuskih i engleskih brodova, te prebačena na drugu obalu mora.U nameri da potpuno novom, do sada nepoznatom arhivskom građom, upotpuni prikaz završne faze operacija povlačenja neobezbeđene srpske vojske na obale Albanije, sklopljen je mozaik izvanrednog napora saveznika Srbije da se spase vojska i narod prabacivanjem brodovima na sigurnu teritoriju. Na čelu ovih operacija našla se Kraljevska mornarica Italije. Među svim s

aveznicima, podnela je gotovo celokupan teret i odgovornost poduhvata. Od 12. decembra 1915. pa do 29. februara 1916. godine, italijanska mornarica je iz Albanije evakuisala 260.895 srpskih vojnika i izbeglica, 24.000 austrijskih vojnika - zarobljenika srpske vojske, 10.153 konja, 68 topova i 300.000 tona hrane i materijala. Sa vojskom je evakuisana i srpska vlada, vojni vrh, kralj Petar I Karađorđević i regent Aleksandar.Obavljeno je 248 plovidbi i upotrebljeno 350 lađa. U istoj operaciji, evakuisano je i 6.000 crnogorskih vojnika1 i kralj Nikola I sa porodicom.Ova pomorska operacija može da se uporedi sa onim što se dogodilo tokom Drugog svetskog rata između 25. maja i 3. juna 1940. u Denkerku na severu Francuske, kada je evakuisano preko 300.000 engleskih i francuskih vojnika. Ta evakuacija bila je odlučujuća za pobedu saveznika, baš kao što je to bila ova, obavljena tokom zime 1915/1916. Posle dugogodišnjih iscrpljujućih rovovskih borbi bez ikakvog pomaka na svim savezničkim frontovima, tek je srpska vojska, u jurišu 15. septembra 1918, uspela da probije Solunski front i da u nezadrživom napredovanju odluči pobedu u manje od dva meseca. Ali te vojske pobede ne bi bilo, da par godina ranije, na obalama Albanije, nije bilo italijanske Kraljevske mornarice da joj pruži ruku i preveze je do spasa.Iako po značenju i brojkama slične, operacije masovne evakuacije iz Albanije i Denkerka nikako se ne mogu poistovetiti: evakuacija u Denkerku bila je isključivo vojna operacija, dok je ona u Albaniji bila humanitarna u uslovima rata.Operacija u Denkerku odnosila se isključivo na evakuaciju 1 Reč je o dobrovoljcima u crnogorskoj vojsci. Najvećim delom činili su ih Hercegovci i Bokelji. Još januara 1915. su u vojsci Crne Gore formirana četiri dobrovoljačka bataljona: Gatački, Bilećki, Trebinjski i Bokeljski. Činili su ih Srbi dobrovoljci prebegli u Crnu Goru pre ili posle prinudne mobilizacije u austrougarsku vojsku. Svi su se stavili pod komandu kralja Nikole.Znajući da prema zarobljenim Srbima Austrougarska nije primenjivala međunarodna pravila o ratnim zarobljenicima, a da je na dezertere iz austrougarske vojske - u koje su svrstavane i prebeglice, inače austrougarski vojni obveznici - primenjivana smrtna kazna po kratom postupku, kralj Nikola je pred povlačenje, iz borbenih redova prve povukao dobrovoljačke formacije. One su upućene na albansku obalu i odatle evakuisane, da bi potom bile uključene u sastav Srpske vojske i učestvovale u proboju Solunskog fronta. O ovome i Mitrović, Andrej. Srbija u Prvom svetskom ratu. Beograd: Službeni glasnik, 2014, 135 i 269 i Kostić, Vasko. Bokelji u Prvom svjetskom ratu. Obalska Albanska golgota. Herceg Novi: NVO “Matica Boke”, 2014, 17-18.__ vojske, pa time bila unapred predviđena, precizno isplanirana i sprovedena po svim vojnim pravilima i procedurama.Suprotno tome, evakuacija srpske vojske i naroda iz Albanije samo se delimično odnosila na evakuaciju vojske. Najveći deo evakuisanih bili su civili, a dobar deo vojnika činili su bolesni i ranjeni. Osim toga, trebalo je evakuisati i više desetina hiljada zarobljenika srpske vojske koji su među prvima stigli na albanske obale Jadrana.Složenost i rizici situacije postali su skoro nepremostivi problem u uskom morskom kanalu posebne konfiguracije, kao što je to prostor donjeg Jadrana. Možemo slobodno da kažemo da je Otrantski kanal za Jadran jednako problematičan kao što je to Lamanš za Severno more. Ako je za Englesku transport trupa u Francusku značio teški ispit strateškog umeća, žrtava i hrabrosti, italijanska mornarica se, transportujući svoje trupe u Valonu i evakuišući srpsku vojsku i narod na drugu obalu Jadrana, suočila sa daleko težim problemima. Zašto? Kanal Lamanš je širok dvadeset četiri morske milje, sa relativno plitkim vodama koje je trebalo blokirati i čuvati, dok je Otrantski kanal širok preko četrdeset morskih milja, sa vodama dubine od oko hiljadu metara, u kojima se ne mogu koristiti jednostavni sistemi odbrane kao u Lamanšu. Osim toga, u neposrednoj blizini Otrantskog kanala bio je Kotor, tada moćna austrijska pomorska baza, dok je specifična konfiguracija morskog zaleđa istočne obale Jadrana pružala neprijatelju mogućnosti da se lako zakloni, da izveštava i snabdeva svoje podmornice.Takođe, dok se engleski ekspedicioni korpus iskrcavao u prave luke i na teritoriju pripremljenu za ratna dejstva, pa dakle već snabdevenu svom materijalnom organizacijom koja omogućava život i ratna dejstva brojnoj armiji sa druge strane mora, italijanska mornarica je morala da sve to stvori ex-novo. U Albaniji nije bilo ničega: ni puteva, ni pristaništa, ni luka. Stoga je italijanska mornarica morala da odredi i stvori prostor za iskrcavanje, obezbeđujući istovremeno odbranu i sve organizacione aspekte, pre svega za svoju vojsku, a potom za ogroman broj Srba u povlačenju. I sve to u samo par meseci u jeku zime 1915/1916. godine.O ulozi saveznika u pomoći srpskoj vojsci u povlačenju postoji ozbiljno razmimoilaženje u stavovima kada je reč o pomoći Francuske i Italije. U tom pogledu, istorijskoj građi, izvoru i svedoku istorije, mora da se pruži apsolutno prvenstvo. I to posebno onda, kada se u tumačenje istorije uvuku emocije. Nikada se, ni u jednom trenu, ne sme smetnuti s uma da je istina ta koja uvek ima prednost, pa čak i u odnosu na tradicionalno srpsko frankofilstvo.U ovom slučaju, kada se posle ravno stotinu godina pojavljuje nova arhivska građa, neminovna je mogućnost promene shvatanja prošlosti, koja se postiže kritikom postojeće, poznate arhivske građe o srpsko-francuskim odnosima i vezama za vreme Velikog rata. Italijanski arhivi pružaju upravo takvu priliku i otvaraju novo polje razvoja istoriografije u Srbiji. Osim toga, u dosadašnjoj istorijskoj analizi odnosa Srbije sa saveznicima, primećuje se i ozbiljan nedostatak korišćenja arhivske građe drugih saveznika, dok se procene uglavnom zasnivaju, kao dosije jedne propagande, na prijateljstvu Srba i Francuza. Uticaj Francuske na srpsku intelektualnu posleratnu elitu bio je opšteprisutan, a stavovi srpske javnosti počivaju na oduševljenju Francuskom i njenom moći i francuskom pomoći obnovi srpske vojske, pomoći koju je Srbija platila do poslednje pertle na vojničkoj cokuli. Francuski oficiri su uživali harizmu u srpskom oficirskom kolektivu od kojih je dobar broj bio školovan u francuskim vojnim školama, bio profrancuske kulturne orijentacije i francuske vojne doktrine. A oficiri su uživali podršku frankofonskih političara. Tako se i politika duboko uplela u istorijske procene.Na stranicama koje slede, činjenicama se otvara slika onoga šta se dešavalo i kako se odigravalo. Iznosi se relevantna i precizno određena, dosad nepoznata arhivska građa, koja širi poglede i dopunjuje znanja o značaju Italije kao srpskog saveznika, a naročito o njenoj humanitarnoj i medicinskoj pomoći pruženoj u zimu 1915/1916. godine. Nove činjenice rasteruju maglu s jednog polja srpske istoriografije i stvaraju uslove novim generacijama srpskih istoričara da donesu sud o pomoći Italije, ali i da preispitaju iskustva Srbije sa drugim saveznicima.

Ostali naslovi koji sadrže ključne reči: Prvi svetski rat
Ostali naslovi iz oblasti: Istorija


				2017; Broširani povez; ćirilica; 21 cm; 249 str.; 978-86-531-0304-0;

1440 din

~~Stara cena: 1800 din~~
Ušteda: 360 din (20%)

Tražite polovan / korišćen primerak?

Imate ovu knjigu i želite da je prodate?

Italijanski mornari za srpsku vojsku

zalog humanosti u odiseji pakla (1915 - 1916)

Mila Mihajlović (autor)

1440 din

~~Stara cena: 1800 din~~

U korpu

Ostali naslovi koji sadrže ključne reči: Prvi svetski rat
Ostali naslovi iz oblasti: Istorija

Izdavač: Čigoja; 2017; Broširani povez; ćirilica; 21 cm; 249 str.; 978-86-531-0304-0;

Prikaz

01.09.19

Vojnoistorijski glasnik

Proteklih godina, u svetu i kod nas, obeležavana je stogodišnjica Velikog, odnosno Prvog svetskog rata. Tom prigodom nastao je i veliki broj naučnih radova, a neka od značajnijih dela sa ovom tematikom prevedena su i na naš jezik. Nažalost, često su više nego loši prevodi umanjili njihovu vrednost, pa se stiče utisak da su se ne samo prevodioci nego i lektori, isto kao i recenzenti, krajnje nemarno odnosili prema svom poslu. Slično je i sa domaćim autorima. Njihova su dela, bilo da se radi o širim prikazima rata ili pak o konkretnim bitkama, ostala tek na površini istorijskih zbivanja ovog vremena. U njima je predstavljeno malo toga novog, kako u pogledu nekih novih istorijskih izvora, tako i u domenu nekog novijeg pristupa.
Srećom po domaću istoriografiju našlo se i nekoliko izuzetaka, onih koji na osnovu nekih potpuno novih faktografskih iskaza potpuno menjaju sliku Velikog rata, naročito kada se radi o učešću, odnosno pomoći „saveznika”, sa kojima, istini za volju, što često pre nebregavamo, nismo imali niti postigli nikakav pisani sporazum. To su oni osnovni razlozi zbog kojih će knjiga Mile Mihajlović, kako se već sada čini, a verujemo i ubuduće, u domaćoj istorijskoj literaturi zauzeti više nego zapaženo mesto.
Delo koje predstavljamo ima kolažni karakter jer ono ne sadrži samo uobičajenu istoriografsku naraciju. Ovde su data prvi put objavljena italijanska dokumenta, iskorišćeni su delovi građe memoarskog karaktera kako italijanskih, tako i domaćih aktera, a nisu zaobiđena ni ona novinskog karaktera, objavljena u savremenoj italijanskog štampi. Sve to, uz priličan broj fotografija, utkano je u osam relativno samostalnih poglavlja, čitljivih za laike, a više nego korisnih za istoričare.
Mada slična po obimu, delimično i uslovima, evakuacija britanskih vojnika sa plaža Denkerka u proleće 1940. godine u istoriografiji, publicistici, pa i na filmu, zaslužila je dostojnu pažnju. Za razliku od nje, prihvat i evakuacija ljudstva sa albanske obale i njihovo prebacivanje iz Medove, Drača i Valone na Krf od kraja decembra 1915 (jan. 1916) do kraja marta (aprila) ni izdaleka nisu privukli toliko interesovanje. Kada govorimo o našoj istoriografiji, događaji iz navedenog perioda opisivani su krajnje kontroverzno, a po mišljenju autorke čak i potpuno pogrešno. Zbog toga su Francuzi i njihova flota stekli epitet „spasilaca”, dok su nasuprot tome Italijani, njihov nemar i, naravno, politički razlozi vezani za ekspanziju duž jadranske obale, ispali jedan od dežurnih krivaca za „odiseju pakla” (cit. autorke knjige). No, istina je potpuno suprotna ovom uvreženom mišljenju, a svaka strana i svaki detalj ove knjige upravo imaju za cilj da ovu i ovakvu „istinu” iz temelja opovrgnu.
Počnimo sa malopređašnjom pomenom Denkerka, jednom u suštini čisto vojnom operacijom. Nasuprot njoj, evakuacija sa albanske obale uz pomoć italijanske flote bila je, po svojoj suštini, čisto humanitarnog karaktera, ili kako je autorka naziva „najvećom humanitarnom akcijom svih vremena”. Nije stoga teško zamisliti koliko je lakše bilo prebacivanje obučenih i disciplinovanih britanskih (i francuskih) vojnika nego gladne i krajnje izmučene gomile ljudstva sačinjenog od šarolikih ostataka srpske vojske, zarobljenika, civila, vlade, krunisanih glava i mnogo hiljada drugih koji se ne bi mogli uvrstiti ni u kakvu kategoriju. Pri tome ni albanska obala, izuzev luke Valona, koju je upravo Italija na insistiranje ministra Sonina okupirala da bi je preuredila i opremila adekvatnim lučkim uređajima, nije pružala gotovo nikakve uslove za masovnu pomorsku akciju ovog tipa. To i jeste uglavnom prenebregnut, ali u suštini čisto tehnički razlog zašto su srpska vojska i civili marširali duž albanske obale četiri dana, čitavih osamdesetak kilometara, sve do Drača, koji je pružao kakve-takve mogućnosti za masovnu evakuaciju na Krf. Ovom problemu dr Mila Mihajlović posvećuje čitavo poglavlje (6), ističući pritom i potpunu konfuziju francuske i britanske flote, dodatno otežane stavom Grčke i njenom prvobitnom neprihvatanju ostrva Krf kao konačnog odredišta evakuisanih, tobož iz sanitarnih razloga. Zbog svega toga teret evakuacije pao je gotovo isključivo na Italiju, koja je praktično uniteratelarnom odlukom već u januaru 1916. započela prevoz iznemoglih srpskih trupa, zarobljenika, gomile izbeglica, srpskih, pa i albanskih, sa krajnje nepodesne albanske obale. Prilikom toga izgubljena su tri italijanska broda, a više hiljada italijanskih mornara izgubilo je živote, pri čemu „nijedan Srbin nije izgubio život u moru”. Epizode sa brodovima bolnicama „Ferdinando Palašano” i još više sa brodom „Marekjaro”, na kome je poginuo kapetan zajedno sa više od trideset članova posade spasavajući 120 teško ranjenih srpskih vojnika, više su nego rečita ilustracija ovih događanja. Čisto radi poređenja dodaćemo i to da je u završnim borbama prilikom evakuacije Drača poslednjih dana januara i prvih dana februara 1916. poginulo više od 800 italijanskih vojnika, skoro četiri puta više nego u poznatoj odbrani odstupnice srpskih trupa u bici na Mojkovcu.
Kao najnepobitnije činjenice svakako bi trebalo podsetiti na brojeve koje autorka navodi u knjizi. Već krajem oktobra 1915. u zauzetu Valonu pristigla je prva italijanska zdravstvena misija, sastavljena od 1.300 lekara i medicinskih sestara, a samo dva i po meseca kasnije, u januaru, pristigla je nova, još brojnija grupa, sa 1.500 članova. Čak 14 brodova bolnica učestvovalo je u prevozu srpskih ranjenika, a broj onih ratnih ili teretnih iskorišćenih u tu svrhu prevazilazio je nekoliko desetina. Još upečatljivije deluje ukupno učešće italijanske flote u ovoj akciji, naročito ako se uporedi sa istim podacima vezanim za francusku ili britansku. Mornarica Kraljevine Italije učestvovala je u evakuaciji srpskih trupa i civila sa 45 brodova, ukupne nosivosti 130.000 tona. Učešće francuskog brodovlja dostiglo je ukupno 26 plovnih jedinica i 43 hiljade tona, a britanske, sa najviše lađa (71), ali najmanje nosivosti – 50.000. Broj svih ostalih akcija italijanske ratne flote neuporedivo prednjači u odnosu na savezničke. Sve ukupno, prema autorkinim navodima objavljenim u ovom delu, od sredine decembra 1915. do poslednjeg dana prestupne 1916. prevezeno je 260.895 srpskih vojnika i izbeglica, 24.000 zarobljenika, desetine hiljada konja i 300 tona hrane i ostalog materijala. Najveći teret svega toga podnela je mornarica Kraljevine Italije.
Knjiga Mile Mihajlović ostala bi svakako nedovršena da se ona nije usudila da objasni zašto se za sve ovo nije znalo, ili bar ne u dovoljnoj meri, i zašto su ovako očigledni podaci o italijanskoj pomoći ostali skoro nezapaženi. Prvi odgovor je, naravno, u građi, tj. nedovoljnom korišćenju građe italijanske provinijencije. Drugi je svakako frankofilstvo, pogotovo intelektualne elite, koja je u opštem oduševljenju Francuskom prenebregla činjenicu da je ta ista drža-va naplatila svom navodnom savezniku i „poslednju pertlu na vojničkoj cokuli”. Kritičko objašnjenje pruža i ponašanje domaćih vladajućih krugova u pogledu do skora čuvene i do neba hvaljene „Niške deklaracije” iz decembra 1914, koju autorka sa prilično rezignacije navodi kao „otvoreno žrtvovanje srpskog nacionalnog identiteta”.
Sve do sada navedeno, otvoreno ćemo reći, ima za cilj da promoviše jedno vrlo podsticajno istorijsko delo. Knjiga dr Mile Mihajlović, za razliku od mnogih drugih napisanih povodom stogodišnjice Velikog rata, ne spada u red „recikliranih”. Navodi, odgovori i tumačenja koje ovo delo donosi prestavljaju više nego veliku novinu u našoj istoriografiji. Neospornost njegovog značaja u poznavanju najtragičnijeg segmenta naše novije istorije sigurno je nesumnjiva.
Dr Milić Milićević