Katarina Ivanović

01.01.05 Politika

Treća u nizu monografija u biblioteci „Žene u srpskoj umetnosti”, nedavno izašla iz štampe, posvećena je prvoj srpskoj slikarki i počasnoj članici Srpskog učenog društva, Katarini Ivanović (Vesprim, 1811 ( Stoni Beograd, 1882). Nakon izložbenog kataloga Galerije SANU (1984), ovo je prva knjiga (autori: Miroslav Timotijević, Radmila Mihailović: „Katarina Ivanović, prva srpska slikarka”, izdavači: TOPY, Vojnoizdavački zavod i Narodni muzej u Beogradu, Beograd, 2004) o našoj slikarki poreklom iz Ugarske, školovanoj u Pešti, Beču i Minhenu, usavršavanoj u Italiji, Francuskoj i Holandiji. Njen revidirani umetnički opus sada broji 38 sačuvanih dela, među kojima su tri autoportreta, 15 portreta, pet istorijskih kompozicija, osam žanr-scena, tri mrtve prirode i četiri religiozne slike. Ovome treba pridodati još 10 izgubljenih i, kao posebnu osobitost, 14 pogrešno pripisanih slika-falsifikata.

Prof. dr Miroslav Timotijević (1950) autor je moderne, pregledne i sintetičke problemske studije o prvoj srpskoj slikarski i nacionalnoj heroini, dok drugi deo monografije čine sabrane ikonografske studije o amblematskim osnovama slikarskog opusa Katarine Ivanović iz pera dugogodišnje profesorke na Katedri za istoriju umetnosti novog veka Filozofskog fakulteta u Beogradu, dr Radmile Mihailović (1922-1993).

Serb-djevojka

Kult Katarine Ivanović kao nacionalne junakinje novog doba stvaraju pesnik Sima Milutinović Sarajlija i peštanski publicista Teodor Pavlović. Iste, 1837. godine, Sarajlija objavljuje pohvalnu pesmu u kojoj mladu slikarku naziva „Serb-djevojkom kist vladati vještom”, a njen bliski prijatelj Pavlović, urednik ,,Srpskog narodnog lista” i jedan od osnivača Matice srpske, štampa slikarkinu idealizovanu biografiju u kojoj ističe lepotu mlade umetnice, dovodeći je u vezu sa njenim moralnim vrlinama. Od Katarine Ivanović se očekivalo da svojom rodoljubivom slikarskom kičicom ovenča slavu srpstva, što novoj nacionalnoj uzdanici, uživljenoj u svoju ulogu, u potpunosti uobličava lični život. Vrativši se posle srećno okončanog školovanja, 1846. godine u otečestvo, Katarina Ivanović se zapućuje u Beograd gde, osim portreta za kneževsku porodicu, slika i svoje prve istorijske kompozicije. Ne mogavši da svojom ljubavlju prema otadžbini natkrili razočaranost i neshvaćenost kod rodoljubaca u srpskoj prestonici, slikarka se posle samo godinu dana vraća u Stoni Beograd, gde marljivo nastavlja da radi kao otmena usamljenica.

Do značajnije promene kulturne klime u Beogradu dolazi posle četvrt veka, kada prestonička intelektualna javnost postaje pokretačka snaga umetničkog centra celokupnog srpstva. Na predlog dr Nikole Krstića, Srpsko učeno društvo 1873. godine upućuje poziv Katarini Ivanović da nacionalnom hramu umetnosti ustupi zbirku svojih slika. Kada su četiri prva slikarkina platna nedugo potom stigla u Beograd, bio je to početak vraćanja gotovo zaboravljene slikarke u srpski umetnički panteon.

Zakasnele počasti našoj umetnici, međutim, ovim se ne iscrpljuju. Na zvanično obaveštenje da je jednoglasno izabrana za počasnu članicu Srpskog učenog društva, Katarina Ivanović 1880. godine ne samo da odgovara pismom u kojem dirljivo priznaje da se nije mogla zadržati suza umiljenija, već zaveštava prestonici mlade srpske države sav svoj preostali sačuvani opus. Po vesti o njenoj smrti, 1882. godine, u beogradskom Narodnom muzeju postavlja se izložba sa 23 slikarkina zaveštana dela, ujedno i prva među Srbadijom organizovana u slavu nekog preminulog umetnika. Bila je to još jedna potvrda da se slava, pre no što postane sunce mrtvih, zaista teško stiče i još skuplje plaća.

Svet simbola

U svojoj besedi na parastosu Katarini Ivanović, Mihailo Valtrović kritički procenjuje da je slikarka umela dobro da izabere istorijski događaj, ali ne i da ovlada ,,muškom” veštinom njegovog komponovanja. Veljko Petrović delo prve srpske slikarke vrednuje u okviru specifičnih tokova novije umetnosti prekosavskih Srba, a istoričari umetnosti stasali posle Drugog svetskog rata, njeno slikarstvo tumače svestranije, u opštim stilskim kategorijama.

Poslednjih decenija neosporno vredne priloge u izučavanju autonomnog umetničkog dela Katarine Ivanović daju Miodrag Kolarić, Dejan Medaković i Miodrag Jovanović. Dok Nikola Kusovac vrhunski profesionalno doprinosi analizi stila i biografskoj faktografiji slikarke, dotle se Radmila Mihailović nadahnutim i prefinjenim bravurama o Katarini Ivanović kao modernoj Evropejki potvrđuje kao neprikosnoveni poznavalac amblematike i ikonološkog metoda.

Kako u vreme kada su pisane, tako i sada, ove studije zahtevaju specijalistička znanja i široku opštu kulturu svakog ikonografskog tumača, bio on posvećeni istraživač ili samo poštovalac slikarkinog dela. Ponovno objavljivanje rasprava prof. dr Radmile Mihailović o zapretanoj simboličkoj i alegorijskoj pozadini slika Katarine Ivanović, zajedno sa najnovijim naučnim rezultatima njenog idejnog i profesionalnog nastavljača, prof. dr Miroslava Timotijevića, uverava u prevagu pravih vrednosti nad neminovnim iskušenjima vremena.

Urednicima i izdavačima ove knjige vredne truda pripada priznanje i zahvalnost za uzornu i izazovnu monografiju koja će prevashodno mlađoj stručnoj čitalačkoj publici omogućiti uživljavanje u kulturni milje evropeizovane srpske umetnosti 19. veka.

Ljiljana Stošić