01.01.00
Politika
08.05.2000.
Jezički sistem i kulturni kontekst
Novi smisao komunikacije
Prema dobro poznatoj misli Edvarda Sapira, istorija civilizacije obeležena je progresivnim uvećavanjem obima komunikacije, odnosno jezik je najizričitiji tip komunikativnog ponašanja koji poznajemo. Pa ipak, tek se odskora kod nas samom problemu "komunikacije" kao naučnom pitanju posvećuje dužna pažnja i to upravo od strane filologa, kulturologa i filozofa, kojima su "jezički sistem" i "kulturni kontekst" u kojem se zbiva fenomen opštenja postali polazna osnova bavljenja ovim fenomenom. Gotovo istovremeno, pojavila se i vrlo dragocena knjiga Zorice Tomić Komunikologija, koja teoriju komunikacije sagledava u dimenziji njene primene u savremenoj kulturi.
U knjizi Jasne Janićijević Komunikacija i kultura kao da se konkretizuje, odnosno uposebljava, ona teorijska nit koju je iz filozofskog ugla postavila Branislava Milijić u knjizi Semiotička estetika (1993). Naime, osnovni karakter filoloških, teorijsko-umetničkih i kulturoloških studija kroz koje je najpre prošla J. Janićijević, kao da ju je, po prirodi stvari, opredelio da se u ovom radu pozabavi pitanjem semiotičkog aspekta komunikacije, istražujući dominantno mesto i ulogu "jezika" u sistemu opštenja, čemu je posvećen noseći deo studije Komunikacija i značenje.
Savremene teorije
U prvom delu knjige Komunikacija kao proces razmotrena su osnovna pitanja pojma komunikacije i njegove funkcije, problem teorije informacije i matematičke teorije komunikacije, kao i pragmatički aspekt komunikacije koji implicira analizu sistema znakova u dimenziji njegove praktične funkcije. U tom pogledu, ova nas knjiga na instruktivan način uvodi u prikaz savremenih tipova modela komunikacije o kojima se, u savremenoj komunikologiji, veoma živo raspravlja. Ovaj deo knjige bogato je ilustrovan shematskim prikazima "tipova modela", što daje knjizi posebnu vrednost na planu njene imanentne intencionalnosti - ona sama sobom demonstrira "komunikativnost" kao princip.
U drugom delu knjige Komunikacija i značenje autorka sagledava komunikaciju u ravni semiologije sa naročitim osloncem na problem značenja poruke, detaljno ispitujući proces komunikacije, tekst i njegovu interakciju sa kulturom koju stvara ili prima. Autor objašnjava elementarne kategorije bitne za problem semiologije, u prvom redu jezik, znak i značenje. Jeziku, kao najreprezentativnijoj formi ljudske komunikacije, sa razlogom je dat znatan prostor u knjizi. Na pregnantan način prezentovane su i kritički analizirane savremene teorije o jeziku, počev od opšte lingvistike, preko kompjuterske lingvistike i psiholingvistike do sociolingvistike. Knjiga pruža lep pregled teorija savremenih semiotičkih škola, sa posebnim osvrtom na sledeće odnose: jezik i estetska poruka, jezik i govor, jezik i mit. Pregledi stanovišta Persa, Morisa, Sosira, Mukaržovskog, Eka, Džonatana Kalera, Šolesa, Lotmana, Barta i Strosa dati su iz ugla njihove primene, funkcionisanja znakovnih sistema u posebnim simboličkim formama: u mitu, literarnom tekstu, kulturnom sistemu.
Prema stanovištu J. Janićijević, semiologija, odnosno semiotika, posmatra se kao oblik strukturalizma koji nastoji da svet sazna preko konceptualnih i jezičkih struktura neke kulture. Janićijevićeva naglašava da "za razliku od empirista koji žele da otkriju već postojeće značenje i modele, strukturalisti nastoje da otkriju pojmovne strukture preko kojih različite kulture organizuju svoju percepciju i razumevanje sveta. Njihova namera nije da otkrivaju sam svet, već da utvrde kako ljudi daju smisao svetu oko sebe, tj. svojoj kulturi".
Neverbalni kodovi
Treći deo knjige Kultura i komunikacija bavi se danas veoma aktuelnim pitanjem odnosa neverbalne komunikacije i kulture, ukazujući pri tome na kulturni determinizam u ponašanju ljudi, uključujući tu i njihove komunikacione odnose. Kada je reč o elementima neverbalne komunikacije, ovde se naširoko analiziraju gestovi, mimika, izgled, pokret oka, telesni kontakt, fenomeni koji su veoma značajni sa stanovišta savremene retorike i razumevanja relevantnih aspekata estetičke komunikacije. Posebno, kada se ima u vidu primetna redukcija verbalnih, redundantnih nanosa u pojedinim formama umetnosti i stilskih varijacija. Veoma je dragocen onaj deo u knjizi koji se odnosi na fenomen "kombinovanja neverbalnih kodova", u prvom redu stvaranje utiska - imidža, što je u savremenoj teoriji opštenja, posebno u menadžmentu, veoma prisutno. U završnom poglavlju: Komunikacija u novome ključu autorka razmatra pitanje komunikacije u kontekstu novih, savremenih medija.
Knjiga J. Janićijević pisana sa velikim poznavanjem savremenih tokova u ovoj oblasti, dodirujući različite nauke od matematike i kibernetike do lingvistike, sociologije i teorije umetnosti, predstavlja korisno štivo ne samo za one koji se uvode u problematiku "komunikologije", već i za specijalizovane izučavaoce komunikacije, počev od njenih retoričko-lingvističkih aspekata, preko teorija informacija i masovne kulture do menadžmenta i savremene avangardne umetnosti.
Sreten PETROVIĆ
