Mesto je u prvom redu prostorni pojam. Pored toga je i reper koji može da posluži kao prva referenca u izgradnji identiteta. Otkako je Pjer Nora upotrebio sintagmu "mesto sećanja" kako bi istražio temelje francuskog identiteta (Nora 1997), pojam mesto više ne označava samo geografske lokalitete: primenjuje se i na memorijske podloge i na kulturne reference sa identitetskom namenom. Politički simboli, komemoracije, spomenici i institucije, isto kao i kulturne prakse ili pak neki pedagoški sadržaji, sad su sve to "mesta" u istom smislu, mada drugačije vrste, kao planinski vrhovi, rtovi ili poluostrva. Tako redefinisana u odnosu na svoju potencijalno identitetsku namenu, (spomen) mesta se ne daju lako popisati, niti svrstati u unapred utvrđene rubrike. Tri kategorije - Polovi - Teritorije - Nasleđa - koje smo definisali kao spojeve ovog dela, ne mogu težiti da obuhvate sva moguća značenja mesta Evrope, kao što, uostalom, ni triptih Republika - Nacija - Francuska(e) nije mogao da obuhvati sva mesta sećanja istražena u kolektivnom delu što ga je uredio Pjer Nora. Tako različiti tekstovi u našem delu često izlaze iz okvira rubrika koje nastoje da ih razvrstaju prema prirodnim srodnostima. Njih treba shvatiti i kao orijentire, međusobno povezane brojnim mostićima. Mogući putevi koji vode od jedne do druge takođe su, dakle, brojni.
Pojam mesta, pre nego slike, figure ili mita, privukao nam je pažnju svojom neutralnošću i višeznačnošću. U ovom delu se naša mesta Evrope razmatraju kao žarišta ili identitetski i strukturni reperi, zatim kao konkretni geografski prostori (koji imaju granice), i najzad kao nasleđa ili mesta sećanja u pravom smislu reči, i stoga podložna najraznovrsnijim tumačenjima. Ta su mesta, naravno, prostorne kategorije, kao što su gradski trg ili seoska farma, crkva ili muzej, pogodne za davanje prednosti sintetičkom i identitetskom pristupu. No, to su i mentalne kategorije, kao što su pojmovi centra i periferije, koji mogu da uvedu podele isto kao i same granice.
Sva ta mesta su ono što Kšištof Pomijan naziva evokatorima (Pomian 2006: 157). Postanu značajna tek kad ih reaktuelizuju pojedinci ili kolektiviteti čijem sećanju služe kao podrška, ili kojima obezbeđuju jedan deo identiteta. Gradovi tu prirodno zauzimaju važna mesta - amblematske prestonice izgradnje ujedinjene Evrope (Brisel, Rim), ili one koje to nisu (Pariz, London, Madrid), gradovi-kosturnice (Strazbur, Beč, Trst, Vroclav), gradovi-muzeji (Venecija, Prag, Drezden), gradovi mučenici (Sarajevo), ili pak gradovi izlozi (Barselona). Ta mesta Evrope su jednako i mora (kao Sredozemno), reke (Rajna, Dunav) ili planinski lanci (Alpi): ona oslikavaju geofizički kostur kontinenta, isto kao što ostrva ili obale, izvori tolikih slika, označavaju njene nesigurne granice. To su i mitovi, mesta svetkovanja, povezana, na primer, sa istorijom protestantizma, kulture ili društvenokulturne prakse, kao što je inicijacijsko putovanje u Italiju ili hodočašća pravoslavaca na Egejsko more. To su i mesta sećanja na kojima je istorija ostavila trag, ovekovečujući uspomenu na ratove (Austerlic, Verden, Omaha Bič), uspomenu na podele (Jalta, Berlin) ili pak na genocide (Aušvic). Ta mesta su čak i imena ulica, gradova ili zemalja; neka su nepokretna, osim ako se uzme u obzir razvoj jezikâ, dok je stvarnost koju određuju pokretna. Druga se menjaju po volji ideologija ili dominantnih jezika. I obrnuto, jedna ista fizička stvarnost dobija različite kvalifikative, koji svedoče o evoluciji percepcija u vremenu. A šta reći o geopolitičkim nazivima, čije se leksičke osnove ipak čine stabilnim: Severna Evropa, mediteranski basen, Istočna Evropa, Mitteleuropa, Balkan, evropski jugoistok? Sva ta mesta, svedoci višestrukih lica ljudskog delanja, ne izražavaju samo svoj geografski ili simbolički položaj, nego i više od toga: govore nešto o mnogostrukom značenju Evrope.
Stoga proučavati mesta Evrope znači premeravati jednu relativno pokretnu geografsku, istorijsku i kulturnu stvarnost. To znači i koristiti pojmove, simbole i instrumente spoznavanja što spadaju u domen imaginarnog koliko i u domen iskustvenih činjenica. Predmeti izučavanja su mnogostruki, i oni traže da se u njihovom ispitivanju koriste sve instrumente posmatranja, stvaranja i znanja. U odnosu na iščitavanje stvarnog, na namere i senzibilitete, pokazuje se da ima bezbroj mogućih puteva.
Ne možemo reći da nas je pri objavljivanju ovog dela vodila neka druga ambicija do ona da napravimo sažet popis, koji bi eventualno mogao poslužiti kao primer. Uvodni članak, posvećen slikovnim avatarima mita o otmici Evrope, može u tom smislu da posluži kao glavno obeležje ovog dela. Ovde su, dakle, objedinjeni radovi koji idu u širinu, ali i oni koji se bave samo suštinom. Izučavanja pojedinačnih slučajeva idu ruku pod ruku sa pokušajima sinteze, pri čemu i jedna i druga koriste prilično veliki broj raznih discipilina. U zavisnosti od toga da li se njima bave geografi, politolozi, sociolozi, književnici, linvgvisti ili istoričari različitih usmerenja (istorija ideja i mentaliteta, istorija umetnosti, istorija nauke), mesta Evrope se pojavljuju u različitom svetlu. Ta mnoštvenost jeste mnoštvenost identiteta koji svako različito prihvata, u odnosu na sopstvena ubeđenja i sopstveni senzibilitet, kao što i priliči demokratskom i pluralističkom političkom prostoru. I sam način na koji smo ih grupisali predstavlja tek poredak kojem smo mi dali prednost u mogućim pristupima. Na svakom čitaocu je da pronađe svoj.
