Diplomirao je sociologiju na Filozofskom fakultetu u Beogradu i doktorirao na Filološkom fakultetu u Beogradu.Radio je kao gimnazijski profesor sociologije, kao istraživač u Zavodu za proučavanje kulturnog razvitka Srbije u Beogradu, kao naučni savetnik u Institutu za pedagoška istraživanja u Beogradu, profesor sociologije kulture na Filozofskom fakultetu u Kosovskoj Mitrovici.Objavio je dvadeset knjiga i preko sto šezdeset naučnih i stručnih radova u časopisima, zbornicima i knjigama, kao i preko sto devedeset radova različitog žanra (studije, istraživanja, polemike, kritike, eseji, recenzije). Podneo je više od pedeset saopštenja na naučnim nacionalnim i međunarodnim skupovima, koja su objavljena u izvodima ili u celini.Bio je urednik u dva naučna časopisa, Theoria (1989–1990) i Sociološki pregled (1997–1998, 1999–2000).Objavljivao je radove u časopisu Letopis matice srpske, Književnost, Književne novine, Književna reč, Bagdala, Serbian Literature Magazine.Neke od objavljenih knjiga: Politički spisi Miloš Crnjanskog, 1989; Zadužbine, fondovi, fondacije, legati u kulturi Srbije, 1992; Politika i književnost u delu Miloša Crnjanskog, 1994, 2007; Udžbenik – kultura – društvo, 1999; Ispunio sam svoju sudbinu – Miloš Crnjanski (priređivač), 2002; Država i obrazovanje, 2003; Odbrana Crnjanskog, 2004, 2014; Kultura, 2006; Sociologija i književnost, 2008; Sociološka osmatračnica kulture i obrazovanja, 2011: Ogledi iz srpske kulture i književnosti, 2015.
22.07.08 Nova srpska politička misao
Zoran Avramović, Politika i književnost u delu Miloša Crnjanskog
U novembru 2007. godine navršilo se 30 godina od smrti Miloša Crnjanskog, bez sumnje najvećeg srpskog književnika XX veka . Čim spomenemo Crnjanskog, odmah su nam pred očima Seobe, Roman o Londonu, Kod Hiperborejaca, Dnevnik o Čarnojeviću, kao i jedna od najlepših pesama o srpskoj prestonici – Lament nad Beogradom.
Pred nama je jedna izuzetna studija u kojoj je prof. Zoran Avramović izneo celovitu analizu političke i ukupne društvene misli Miloša Crnjanskog, koja je ostala skoro potpuno nepoznata ili se njoj pristupalo fragmentarno, uglavnom da bi se osudio Crnjanski i kao književnik i kao intelektualac. Dakle, kada kažemo Crnjanski u književnosti tu skoro da nema ničega nejasnog i nepoznatog; kada kažemo Crnjanski u politici i o politici, o državi i naciji, o religiji, demokratiji, o ulozi ličnosti u istoriji itd., onda je to jedan drugi, manje poznati Crnjanski, koji svojim stavovima, komentarima i polemikama povodom ovih pitanja nikoga ne ostavlja ravnodušnim.
Ono što je o tim temama implicitno sadržano u književnim delima Miloša Crnjanskog, eksplicitno se može pronaći u mnogim tekstovima koje je Crnjanski objavljivao u dnevnoj štampi i časopisima kao što su Ideje , Vreme i El Ekonomist. Knjiga prof. Avramovića omogućava nam da ne tragamo za arhivama, ona nam nudi presek najbitnijih misli Crnjanskog o navedenim pitanjima.
Ne ulazeći u dublju analizu i ocenu neknjiževnog dela Miloša Crnjanskog, trebalo bi ukazati na značaj i aktuelnost onoga što je Crnjanski između dva rata, govorio i pisao o naciji, državi, demokratiji i religiji. Za nas su, danas i ovde, ta razmišljanja izuzetno važna, jer još uvek patimo od problema koji traju vekovima.
Crnjanski se, kako je ispravno primetio prof. Avramović, pozitivno odnosio prema državi koja je najbitniji okvir za postojanje i razvoj jednog naroda. Stabilne države nema bez političke volje naroda. Jedna država je utemeljena kada regulisanje njenog unutrašnjeg poretka preuzima zakonodavni poredak, a ne sistem fizičke sile ili samovolja političkih ljudi.
Analizirajući shvatanje nacije u delu Miloša Crnjanskog prof. Avramović je došao do zaključka da je ta misao o naciji najbliža etničkim teorijama, ali da se tu mogu prepoznati elementi modernih političkih koncepcija nacije, kakva je koncepcija Maksa Vebera. Odbrana ideje nacije na idejnom polju bila je za Crnjanskog jednaka odbrani egzistencije države. Crnjanski, dakle, zastupa tezu o državotvornosti nacije i brani jugoslovenski državotvorni nacionalizam. On je naciju poistovetio sa slovenstvom i branio tezu o jednom plemenu sa tri imena, a uzroke razlika među Srbima, Hrvatima i Slovencima nalazio je u tradiciji, uticajima bivših carstava, pokidanim ekonomskim vezama i u rivalstvu podeljenih hrišćanskih crkava. Neosporna je činjenica da je Crnjanski tačno uočio veliku ulogu nacionalne svesti, ali je potpuno pogrešno smatrao da se raznorodna etnička struktura jugoslovenske države može braniti idejom nacije. To je bila zabluda vremena. Za nas je problem što ta zabluda traje dugo, što se ona ponovila i u drugoj Jugoslaviji, gde je takođe promovisana ideja o jugoslovenskoj naciji, koja je završila na već poznat način.
U čemu je još aktuelnost shvatanja jugoslovenstva kod Crnjanskog? On konstatuje da su najveće pristalice te ideje bili Srbi i to iz dva razloga: zbog teritorijalne rascepkanosti srpskog naroda i zbog slovenske etničke bliskosti. Crnjanski takođe primećuje da jedan značajan broj Hrvata i Slovenaca ispoljava idejni i praktični otpor prema toj ideji i netrpeljivost prema Srbima. Ako te dvadesete godine poredimo sa devedesetim, postavlja se pitanje: šta se tu zapravo promenilo?
Crnjanski svoj odnos prema demokratiji iskazuje kroz afirmaciju parlamentarnih institucija i liberalnih vrednosti. On nema dilema kada je reč o demokratskom ambijentu kao okviru izbora parlamenta i vlade, javnosti rada, ali ima dilema o ulozi narodnih masa gde je u njima, kao ističe prof. Avramović, video ""živi pesak"" mudrog političkog odlučivanja. To njegovo nepoverenje prema političkoj sposobnosti širokih masa ljudi zasniva se na neposrednoj političkoj stvarnosti.
Interesantna su, a i veoma poučna, razmišljanja Crnjanskog o osobenostima srpskog naroda: o ratnim vrlinama, bratskoj neslozi... Zanimljiva je opaska da u psihologiji srpskog naroda ne preovlađuje postojanost, strpljivo promišljanje i smirenost, već jedna vrsta plahovitosti, te da u svesti srpskog naroda preovlađuje kolektivizam i tradicionalni duh.
Veoma je važno pomenuti i tobožnje vezivanje Crnjanskog za fašizam i njegov odnos prema toj mračnoj ideologiji koja se u dvadesetom veku (kao uostalom i danas) koristila kao efikasno sredstvo diskvalifikacije političkih protivnika. Ako takav odnos prema Crnjanskom, koga su u taj kontekst stavili Krleža, Zogović, Štedimlija, Marko Ristić – odnosno međuratni komunisti i marksisti - prevedemo prema srpskoj naciji danas, imamo dosta medijski osmišljenu, ideologiziranu i frustriranu priču o Srbima kao zločinačkom fašisoidnom, genocidnom narodu. Ta priča potiče od predstavnika onih naroda koji se, u najmanju ruku, nisu snašli kada je fašizam pretio da pokori svet i koji svesno zaboravljaju šta su Srbi dali u toj borbi, od Jasenovca do p Sutjeske i Sremskog fronta.
Svima nama, a posebno onima koji se bave analizom važnih društvenih problema, knjiga prof. Avramovića zaista može pomoći, jer obuhvata sve ono bitno što je Crnjanski napisao u svojim publicističkim tekstovima. Mislim da će ideje velikog Crnjanskog o državi, naciji i demokratiji sačuvati trajnu aktuelnost, bez obzira što su nastale u jednom sasvim drugačijem društvenom i državnom ambijentu.
Drago Vuković
