Rod, modernost i emancipacija

01.02.17

Knjiženstvo

U polju sadu već stabilizovanih studija feminističke periodike unutar domaće akademske humanistike, objavljena je monografija Ane Kolarić pod naslovom Rod, modernost i emancipacija: uredničke politike u časopisima „Žena“ (1911–1914) i “The Freewoman“ (1911–1912). Ova lepo opremljena knjiga (koja izlazi kao 102. naslov u renomiranoj Ediciji REČ), nastala delimičnom preradom autorkine doktorske disertacije, zapravo je rezultat petogodišnjeg istraživanja u okviru naučnog projekta Knjiženstvo, teorija i istorija ženske književnosti na srpskom jeziku do 1915. godine.
O kontekstu nastanka knjige autorka nas detaljnije obaveštava u završnim „Zahvalama“, kao što o izabranoj temi, sopstvenoj metodološkoj i ideološkoj poziciji, i preduzetim istraživačkim koracima, precizno govori u „Uvodu“. Ovaj postupak Ana Kolarić sprovodi dosledno do kraja knjige, tako da se slobodno može reći da ne postoji metodološki, ideološki, teorijski i sadržajni aspekt knjige koji autorka nije i autometakritički elaborirala. Drugačije rečeno, u 250 stranica kompleksnog naučnog teksta sadržan je praktično i njihov mogući prikaz. Kompleksnost ovde ne podrazumeva otežanu čitljivost, već je, naprotiv, posledica istraživačkih, misaonih i jezičkih sposobnosti autorke, koje kao krajnji rezultat daju tekst sa više paralelnih značenjskih nivoa, a koji se čita sa lakoćom.
Zato, i na početku naznačeni subdisciplinarni okvir monografije, jeste samo jedan od njenih disciplinarnih i metodoloških okvira. Ukoliko bismo pokušali da napravimo određenu „hijerarhiju“ problemsko-metodološih slojeva ove studije, rekli bismo da njen najviši nivo predstavlja teorijska analiza odnosa između roda i modernosti; na drugom mestu nalazi se, takođe teorijska, elaboracija istorijskog fenomena emancipacije žena, procesa koji još uvek traje; zatim, tu je komparativna analiza dva feministička časopisa preko koje se sprovodi komparativna analiza dva modela ženske emancipacije u konkretnom istorijskom trenutku; a završni sloj studije čine njeni deskriptivni delovi: opisi konkretnih časopisa i konkretnih uslova koji ih oblikuju.
Kako ovi slojevi u tekstu postoje paralelno, tako i čitaoci istovremeno otkrivaju životne priče Dore Marsden i Milice Tomić, prate uzbudljivu istoriju oba časopisa, upoznaju se sa njihovom unutrašnjom žanrovskom i ideološkom dinamikom, slede autorkinu argumentaciju o pluralnom – feminističkim istraživanjima unapređenom – razumevanju modernosti i (književnog) modernizma, i upoznaju se sa bogatom literaturom iz oblasti studija periodike, roda i modernizma, kako angloameričkih tako i domaćih. Na ovom mestu treba napomenuti da Ana Kolarić mnoge pojmove, definicije i razmatranja engleskih i američkih teoretičarki i teoretičara, ujedno i praktičara proučavanja periodike (Robert Skouls, Kliford Vulfman, Barbara Grin, Lusi Dilep), prva prevodi sa engleskog na srpski jezik. Isto tako, postojeća znanja i definicije domaćih istraživača periodike (pre svega, Đorđija Vukovića i Slobodanke Peković) autorka postavlja u globalni kontekst. Dovršenje ovakvih plemenitih komparatističkih nastojanja bilo bi ostvareno prevodom celokupne autorkine monografije na engleski jezik, koja kao originalan prilog anglistici (da skrenemo pažnju na još jednu disciplinu kojoj ova interdisciplinarna studija pripada) to svakako zaslužuje.
Sva ova složena građa organizovana je u 11 delova. Osnovni deo knjige čine „Uvod“ i „Pogovor“, kao okvir, i između njih sledećih sedam poglavlja: [1] Studije moderne i feminističke periodike; [2] Dora Marsden, “The Freewoman” i slobodna žena; [3] Milica Tomić, “Žena” i emancipovana Srpkinja; [4] Rodni identiteti, seksualnost i moral u časopisu “The Freewoman”; [5] Rodni identiteti i seksualna pedagogija u časopisu “Žena”; [6] Temelji feminističke književne kritike: rani radovi Rebeke Vest; [7] Negovateljice i verne ljube: u književnim prilozima u “Ženi”. Nakon glavnog dela slede „Zahvale“ i „Bibliografija“.
Kao što se može videti, Ana Kolarić je komparativnu analizu dva časopisa/modela emancipacije/modernosti izvela tako što je naizmenično, u zasebnim poglavljima analizirala tri osnovna problemska polja koja je uočila i u britanskom i u srpskom „slučaju“: (1) prvo polje čine biografija urednice i društveni kontekst njenog feminističkog delovanja, koncepcija časopisa i feministička ideologema (slobodna žena / emancipovana Srpkinja) odnosno model emancipacije koji časopis promoviše; (2) drugo problemsko polje čine reprezentacije rodnih identiteta i, posebno, seksualnosti; (3) dok treće polje predstavlja sfera književnosti. Zahvaljujući ovakvom načinu izlaganja, čitaoci studiju mogu da prate kao teorijsku analizu pomenutih problemskih kompleksa a ne nužno i kao komparativnu analizu; takođe, mogu da se ograniče na samo jednu od dve „nacionalne“ studije slučaja – jer među njima nema dodira i uzajamnog uticaja; a mogu i da joj pristupe kao prvenstveno komparativnoj analizi. U poslednjem slučaju, vrednost monografije Ane Kolarić leži u činjenici da poređenje nije učinjeno ni po kontaktnom načelu ni na osnovu tipološke srodnosti, već se pošlo od jedne precizne istorijske datosti: dva geokulturno udaljena feministička časopisa počela su da izlaze iste, 1911. godine. Iz ove komparatistički inovativne, a feministički angažovane, pozicije, proizašla je i teza odnosno utemeljena spoznaja o postojanju individualističkog i kolektivističkog modela emancipacije žena u Evropi na početku dvadesetog veka.
Knjiga Rod, modernost i emancipacija: uredničke politike u časopisima „Žena“ (1911–1914) i “The Freewoman“ (1911–1912) predstavlja izuzetan doprinos domaćim studijama roda, periodike i kulture. Jedna od njenih vrlina je i činjenica da je pisana tako da je mogu čitati i iskusni istraživači i početnici. Oni koji dobro poznaju istoriju domaćeg i britanskog feminizma, pa čak i sadržaj odgovarajućih reprezentativnih časopisa, saznaće i mnogo toga novog, a svakako će u buduća istraživanja poći opremljeni pouzdanim pojmovnim i metodološkim oruđima. S druge strane, studenti koji se sa ovom temom tek upoznaju, razumeće je bez teškoća ali i bez pojednostavljivanja, zahvaljujući autorki koja ume da ispripoveda priču a da ni na tren ne zanemari zahteve naučnog diskursa.
Stanislava Barać