01.01.00
NIN
14.01.2000.
Varoš sa visokim profilom, Beograd je lep lepotom uspravnog stava, pojavom na brdu, zakoračajem nad vodama - pisao je autor "Seoba"
Crnjanski o Beogradu
"Lament nad Beogradom" - jedna od najlepših pesama o srpskoj i jugoslovenskoj prestonici - jeste vrh široke i visoke piramide emocija Miloša Crnjanskog o gradu prisutnom u mnogim njegovim proznim i poetskim tekstovima.
Napisao je Crnjanski i poseban bedeker "Beograd", prvi i jedini put do sada objavljen na francuskom jeziku 1936. godine. Sada, tek na samom kraju dvadesetog veka, on se pojavio i na srpskom, u izdanju "Narodne knjige" iz Beograda, kao prvo delo u okviru biblioteke "Slučaj" (prevod s francuskog: Mira Vuković, urednik: Gojko Tešić).
Srpsko izdanje dopunjeno je tekstovima "Svitanje Beograda" (objavljeno 1926. godine u listu "Vreme", a do sada preštampavano u delima Crnjanskog) i "Beograd u snegu" (objavljeno 1930, takođe u "Vremenu" i naknadno preštampano u knjizi "Putopisi" M. Crnjanskog). Na kraju, kao šlag na tortu, tu je uvrštena i poema "Lament nad Beogradom", dobrotom D. Aćimovića prvi put objavljena u emigraciji, u Johanesburgu (Garamond, 1962), a tek posle tri godine u Beogradu u knjizi "Tri poeme" u okviru biblioteke Stevana Raičkovića "Albatros" (Prosveta, 1965).
Na raskršću
Ova knjiga, čiji je glavni junak Beograd, nevelika po obimu, ali bogata po sadržaju dragocenih činjenica i majstorskih opisa, sve skladno upakovanih u autentičnu, sočnu i uzbudljivu priču, i danas odiše punom svežinom, donoseći uzgred osećanje patine sada, na izgled, davno prošlog vremena.
Crnjanski najpre daje opšti pogled na Beograd, prikazuje geografski položaj, zatim objašnjava njegov razvoj i navodi autentične brojke: "Od oslobođenja Srbije, Beograd se razvija kao novi grad. Posle prvih ustanaka protiv Turaka, gradsko stanovništvo drastično je opalo. Godine 1820. Beograd nije imao više od 5 000 žitelja, ali se već 1842. njihov broj popeo na 14 371. Od tada, broj stanovnika stare srpske prestonice neprestano raste, tako da se, od 24 768 u godini 1866, penje na 65 598 u godini 1842, da bi uoči Prvog svetskog rata dostigao gotovo 100 000. Posle stvaranja jugoslovenske države, Beograd postaje jugoslovenska prestonica i doživljava izuzetno buran razvoj. Godine 1931. on broji 241 542 stanovnika."
Potom objašnjava privredni značaj Beograda kao raskrsnice velikih i važnih puteva. Za Dunav kaže da je, sa ekonomskog stanovišta, najznačajnija reka u Evropi, jer se tu ukrštaju ekonomski interesi više zemalja. Beograd je, uz to, i važno železničko središte, jer se tu ukrštaju velike linije: London - Istanbul, London - Pariz - Atina, Berlin - Atina, Prag - Istanbul... Zatim napominje da "vazdušne linije London - Indija, Pariz - Alep, Berlin - Bagdad i mnoge druge, čiji se broj uvećava iz godine u godinu, čine od Beograda značajnu raskrsnicu aviosaobraćaja na evropskom kontinentu" i podseća da "veliki drumski pravac London - Afrika i London - Azija, koji je trenutno u izgradnji i čiji je značaj podjednako velik i za Pariz i za Berlin, prolazi kroz Beograd".
Od Crnjanskog saznajemo da u to vreme u Beogradu postoji oko sto pedeset industrijskih preduzeća i oko sedam hiljada malih zanatskih preduzeća, "koja čak uspevaju i da izvezu višak svojih proizvoda".
Predstavljajući turistički Beograd, kaže: "Po svom položaju, Beograd je jedan od najlepših gradova u Evropi. Aleksandar Humbolt ga je uporedio sa Lisabonom, Istanbulom i Štokholmom. Položaj stare beogradske tvrđave podsećao je jugoslovenskog naučnika Pupina, profesora na Kolumbija univerzitetu u Njujorku, na položaj Gibraltara.
Slika grada nad rekama sa mnoštvom brodića i čamaca, jasna i vedra pod plavim podnevnim nebom, završava se plavičastom piramidom Avale. Toploj draži Istoka, visoka moderna zdanja daju izvestan američki odsjaj."
Uspravan stav
Naravno, tu je i istorijski pogled na Beograd od njegovih najranijih dana, s posebnim poglavljima: Beograd u doba Kneževine Srbije, Grad iz hiljadu i jedne noći i Beograd u sudbonosnim danima 1914.
Slede potom objašnjenja kako stići u Beograd: vazdušnim putem, rečnim putem, železnicom ili drumom. Zatim, kakva je klima u Beogradu, u kom se hotelu (s navođenjem adrese) može odsesti i kakav komfor pojedini od njih pružaju, gde se mogu dobiti turistička obaveštenja, kako se prijavljuje boravak po dolasku u Beograd, informacija o centralnoj pošti, kakav je javni prevoz, gde se može zameniti novac, adrese i telefoni poslanstava i konzulata u Beogradu, kakve su kafane u jugoslovenskoj prestonici i kakva se sve gurmanska zadovoljstva u njima mogu dobiti.
Onda opisuje beogradske ulice, centar grada, Kalemegdan i njegove tvrđave, beogradske parkove, dvor, crkve, parlament, javne zgrade, muzej, biblioteke, univerzitet, narodne univerzitete, Akademiju nauka.
Zatim prikazuje umetnički život, sport i razonodu u Beogradu. I, na kraju, predstavlja izletišta u okolini prestonice (Topčider, Zemun, Rakovički manastir, planina Avala, Oplenac, Aranđelovac, Fruška gora, na Dunavu, Pančevo, Smederevo).
U pomenutom tekstu "Beograd u snegu" Crnjanski, između ostalog, piše: "Spoljna lepota Beograda, vrlo velika, nije isticana dovoljno, ali je poznata već stolećima. Varoš sa visokim profilom, Beograd je lep lepotom uspravnog stava, pojavom na brdu, zakoračajem nad vodama. Prilazeći mu, ma sa koje strane, ugleda se profil moćan i oštar, koji će kroz dve-tri desetine godina biti, svakako, nezaboravan."
Nažalost, Beograd je uskoro (u Drugom svetskom ratu) bio razoren, ali je za Crnjanskog i dalje, videlo se to, ostao "svakako, nezaboravan".
JOVAN JANjIĆ
01.01.00
Glas javnosti
09.03.2000.
Priča o gradu koju teško da će neko u svojoj čežnji i lepoti dostići
"Beograd" Miloša Crnjanskog
Kako se u Beograd moglo stići sa različitih krajeva sveta. Ko će pesmu "Lament nad Beogradom" govoriti kao svoju?
U biblioteci "Slučaj", koju je u "Narodnoj knjizi" pokrenuo Gojko Tešić a koja se bavi naizgled sporednim stvaralačkim izazovima, iznenađenjima, novinama, retkostima, žanrovskim raznolikostima, tradicijom i savremenošću, objavljeno je do sada nekoliko knjiga različitih autora: "Beč, staklena bašta na Dunavu" Stanislava Vinavera, "Mladićstvo narodnog genija" Rastka Petrovića, "Da li zaista želite da budete siromašni" Đerđa Mikeša i "Beograd" Miloša Crnjanskog.
Bedeker "Beograd" prvi put je objavljen na francuskom jeziku 1936. godine. Sve do pojave ove nevelike sporedne knjige, u prevodu Mire Vuković, to je bilo i jedino objavljivanje.
Tekst koji je Miloš Crnjanski 1926. godine, pod naslovom "Svitanje Beograda" objavio u "Vremenu", takođe se nalazi u ovoj knjizi, a čak ni u "Delima" Crnjanskog nikada nije preštampan. "Beograd u snegu", tekst koji je Crnjanski napisao 1930. godine koji se nalazi takođe u ovoj knjizi, objavljen je u "Putopisima Miloša Crnjanskog" koje su priredili Roksanda Njeguš i Stevan Raičković 1963. godine.
"Svitanje Beograda" nije objavljeno ni u "Putopisima" objavljenim u okviru "Izabranih dela" Crnjanskog, za koje su tekstove priredili Ivan V. Lalić i Borislav Radović (objavljena u "Nolitu" 1983). U bedekeru "Beograd" je sve: geografski položaj, privredni i istorijski značaj, keltsko poreklo Singidunuma i prvi osnivač srpskog grada Beograda u srednjem veku Stefan Visoki, Beograd u vreme Turaka, Beograd pod Eugenom Savojskim i maršalom Laudonom, Beograd u doba Kneževine Srbije...
Sve je napisao Miloš Crnjanski: i kako se u Beograd može stići sa različitih krajeva sveta, rekom, železnicom, drumom, avionom. Putnika namernika "Beograd" Miloša Crnjanskog detaljno obaveštava o klimi, hotelima, prijavi boravka, javnom prevozu, kafanama, gurmanskom zadovoljstvima... Tako, na jednom mestu, posle upozorenja da su francuski vojnici za vreme rata veoma cenili šljivovicu, te preporuke da se u Srbiji proizvodi odlična klekovača, Crnjanski, pesnik "Stražilova", piše: "Stranci su uveli u Beograd običaj pozivanja u restorane na večeru i ručkove. Ipak, stari Beograđani i dalje više vole da prijatelje ugoste u svojoj kući...".
Autor "Mizere", jedne od najlepših ljubavnih pesama , pisao je o beogradskim ulicama, Knez Mihailovoj, Krunskoj, o crkvama, Dvoru u Ulici kralja Milana, Muzeju Kneza Pavla, bibliotekama, univerzitetu, bioskopima, parkovima, izletištima...
Marko Ristić u svom eseju "Tri mrtva pesnika" povezao je sudbine Rastka Petrovića, Pola Elijara i Miloša Crnjanskog. O pesniku "Stražilova" kaže: ... prozračni stihovi ispevani 1921. u Fiezolu nad Firencom bili su neosporno najviši domet pesničkog stvaranja Crnjanskog. Ali i poslednji...."
Epilog priče o Beogradu, a i o sebi kao "mrtvom pesniku" je njegova "labudova pesma" "Lament nad Beogradom", napisana u Kuden Biču 1956, objavljena 1962. godine u Johanesburgu, a tek 1965. u Beogradu u knjizi "Tri pesme "("Albatros") "Prosvetinoj" biblioteci koju je uređivao Stevan Raičković.
"Slučaj Beograd" Miloša Crnjanskog ostaje najsvežija, najuzbudljivija priča i teško da će je neko u svojoj čežnji i lepoti dostići. Jedno je sigurno, mnogo je onih kojima je domovina "Beskrajni plavi krug i u njemu zvezda..." onih koje je stigla sudbina Miloša Crnjanskog i koji će pesmu "Lament nad Beogradom", a nalazi se na kraju "Beograda", govoriti kao svoju, lutajući "po mostovima tuđim".
Olivera Đurđević
01.01.00
Danas
04.05.2000.
Bedeker o Beogradu prvi put na srpskom
U izdanju Narodne knjige izasao je po prvi put na srpskom, bedeker o Beogradu iz pera Milosa Crnjanskog. Ovo delo je prvi i jedini put objavljeno 1936. u Beogradu, na fransucuskom jeziku i sadrzi citav niz zanimljivih podataka o glavnom gradu, vidjenih izostrenim okom proslavljenog pisca. "Beograd" sadrzi i detalje o geografskom polozaju glavnog grada, njegovom privrednom znacaju i istoriji, ali i podatke o klimatskoj zoni kojoj Beograd pripada, hotelima, kafanama i gurmanskim zadovoljstvima koja beogradske restoracije i kafei pruzaju. Ovaj vodic daje nam i dragocene podatke o Starom i Novom dvoru, crkvama, javnim zgradama i muzejima, bibliotekama... Crnjanski precizno slika i pozorisni i umetnicki zivot u tadasnjem Beogradu, kao i detalje o knjizevnim i novinarskim prilikama u prestonici, izletistima, kao i tada aktuelnim klubovia i zabavama...
Za sve oni koji jos uvek misle da nasa istorija pocinje 1945, ova ce knjiga biti svojevrstan sok, jer je Beograd tridesetih definitivno bio i Evropa i svet, tj. prava evropska metropola, odnosno sve ono od cega je danas daleko. Ovaj bedeker obogacen je i cuvenom poemom Crnjanskog, "Lament nad Beogradom", napisanoj u Cooden Beachu, 1956, kao i drugim tekstovima ovog pisca u kojima je Beograd glavni junak.
