01.06.18
SUDBINE PISACA
Teatron
Vule Žurić (1969), prevashodno je prozni pisac; objavio je više romana (Blagi dani zatim prođu, Rinfuz, Tigrero, Crne ćurke i druga knjiga crnih ćurki, Mrtve brave, Narodnjakova smrt, Nedelja pacova, Srpska trilogija, Republika Ćopić), kao i knjige priča (Umri muški, Dvije godine hladnoće, U krevetu sa Madonom...), a bavio se i filmskim scenarijima. U knjizi Crni glas za belu hartiju nalazi se sedam radio drama koje je Vule Žurić, kako veli u Uvodnoj reči, napisao za Dramski program Radio Beograda.
Tih sedam drama Vule Žurić napisao je za serijal „Zvezdana prašina“; slušaoci Radio Beograda, koji duže pamte, sećaju se da se ovaj serijal nekada zvao
„Zvezdani časovi čovečanstva“ i da su u njemu emitovane biografske drame koje su predstavljale značajne ličnosti iz srpske ali i svetske istorije. Tokom četiri-pet minulih decenija, snimljeno je i emitovano više desetine drama o naučnicima, piscima, slikarima, kompozitorima i drugim stvaraocima koji su pomerali granice saznanja, uticali na promenu načina mišljenja i tumačenja sveta, dok su u oblasti umetnosti ostvarili blistava dela koja danas pripadaju našoj ali i svetskoj klasici.
Vule Žurić napisao je sedam biografskih drama koje su, u osnovi, dokumentarističkog karaktera. Predstavio je srpske pisce, od Emanuila Jankovića do Branka Ćopića.
Drame su u knjizi poređane po redosledu nastanka. Prva, Omča od hartije, nastala je 2007. godine i u njoj Vule Žurić opisuje sudinu Borisava Stankovića koji je za vreme Prvog svetskog rada pisao za okupatorske novine da bi prehranio porodicu. Slučaj Bore Stankovića nije usamljen u istoriji srpske umetnosti uopšte; posle Drugog svetskog rata, zbog igranja pod okupacijom streljano je nekoliko srpskih glumaca, dok su neki proterani u unutrašnjost. Vule Žurić u radio drami, kao što je to učinio i Jovan Radulović u televizijskoj drami, otvara moralni problem na primeru Bore Stankovića – šta umetnik sme i može da učini u takvoj situaciji.
U drami Čovek bez peripetija pisac nas upoznaje sa dilemama koje je morao da razrešava pesnik Milan Rakić tokom rada u diplomatskoj službi, prvo na Kosovu i Metohiji, a potom u Italiji pod Musolinijevim režimom. Suočavajući se na Kosovu i Metohiji sa ugroženošću srpskog življa, a u Italiji sa narastajućim fašizmom, Milan Rakić pokazivao je izrazitu ličnu hrabrost i odlučnost; predstavljajući pesnika Milana Rakića, Vule Žurić nam, posredno govori i o nejasnim potezima i improvizacijama Ministarstva spoljnih poslova Jugoslavije između dva rata.
Drama Ostrvo Uskoković posvećena je tragično preminulom književniku Milutinu Uskokoviću; autor nam postepeno prikazuje razvoj duševne bolesti koja je Uskokovića navela na samoubistvo.
Crni glas za belu hartiju ili Dela, htenja i smrt Emanuila Jankovića vodi nas u drugu polovinu XVIII veka, u doba prosvetiteljskih nastojanja kojima su srpski narod želeli da opismene i unaprede Dositej Obradović, Emanuil Janković, Pavle Solarić i drugi pisci. Emanuil Janković, dakle, ima san da stvori prvu srpsku štampariju i Vule Žurić, pažljivo proučivši rad ovoga podvižnika, detaljno nam prikazuje kako su Jankovićeve ideje o štampariji i prosvećivanju postepeno suzbijane, podjednako bivajući sumnjive koliko srpskom življu, toliko i austrougarskim činovnicima.
Glumcu, piscu tekstova za kabare i dečjem pesniku Brani Cvetkoviću posvećena je drama Branin Orfeum u zunzarinoj palati. Vule Žurić je, predstavljajući Branu Cvetkovića, podrobno opisao ideju dobre volje, optimizma i pozitivnog pristupa životu čiji je zagovornik bio upravo glumac Cvetković. Posvetivši se u celosti pozorišnoj umetnosti, Brana Cvetković je obavljao pionirski posao, bilo kao putujući glumac, bilo kao osnivač zabavljačkog pozorišta, što je bila značajna novina u pozorišnoj umetnosti u Srbiji.
Drama Talac zemlje Hirišime, govoreći o piscu Svetozaru Ćoroviću, u suštini prikazuje okolnosti života u Mostaru u kome su živeli, pisali, ali i imali značajan društveni, kulturni i politički angažman i Ćorović, i Aleksa Šantić i Atanasije Šola, kao pozorišni reditelj. Društvene i političke prilike iziskivale su opreznost kao i mudrost u multinacionalnoj sredini u kojoj je suživot bio moguć sve dok ga nisu ugrožavali spoljašnji pritisci.
Sedma drama Republika Ćopić, napisana 2015. godine, izdvaja važne trenutke iz biografije Branka Ćopića, pokatkad se pozivajući na sećanja iz detinjstva, potom iz Drugog svetskog rata, da bi se usredsredila na Ćopićev usud posle objavljivanja Jeretičke priče i politički progon kome je Ćopić bio izložen.
Svih sedam biografskih drama o srpskim piscima, osim autora čije živote prikazuje, bavi se i drugim značajnim književnicima koji se u dramama pojavljuju kao prijatelji, sabesednici ili znanci. Tako se u sudbine protagonista upliću i Dositej Obradović, Stevan Sremac, Dis, Rastko Petrović, Skender Kulenović, Branislav Nušić, Sranislav Krakov, Ivo Ćipiko, Milan Ogrizović i Ivo Andrić, kao i druge istorijske ličnosti. Može se reći da je Vule Žurić ispisao uporednu istoriju dela srpske književnosti, prepoznajući u elementima biografija pisaca one podsticaje koji su prethodili nastanku pojedinih njihovih dela.
Vule Žurić je pouzdani tumač biografija srpskih pisaca u formi dokumentarne drame. Premda je svaka biografska drama, u suštini, primenjena drama, ona ima saznajno-vaspitni značaj i predstavlja važno edukativno štivo, a kada je piše autor nesumnjive književne umešnosti kao što je Vule Žurić, drama stiče i svoju umetničku vrednost.
Radomir Putnik
