Miris mraka

17.09.13 Politika

Ako se sa delom Miomira Petrovića čitalac prvi put susretne čitajući roman Miris mraka, može se lako desiti da pred sobom nema pregled svih faza kroz koje je Petrović prolazio. A bilo ih je više no što su mnogi domaći pisci iskusili i isprobali, kao što su njegovi usponi i padovi kod kritike i publike imali svoj skokoviti i dijametralno suprotstavljeni tok. Još od prva tri romana, poetički opijena tada aktuelnim teorijama postmoderne, preko Persijskog ogledala, njegovog do sada nesumnjivo najboljeg dela, pisanog takođe u duhu postmoderne, Petrović će se kasnije polako sve više okretati zakonima žanra i čitalački manje zahtevnim modelima popularne književnosti.
Sa podjednakom lakoćom i veštinom dobrog zanatlije, nikada ne podbacujući toliko da se nazove laikom, mada prečesto koketirajući sa modelima tzv. niskog značenjskog registra, Petrović počinje da primetno ispada iz tokova mejnstrim književnosti, u koje su ga njegove prve knjige, s pravom, bile pozicionirale. Njegov poslednji roman, Miris mraka, pomalo iznenađujuće čini nagli zaokret u poetičkom luku koji se kretao od postmoderne, preko epske fantastike i istorijske metaproze do horora i čita se kao promišljena i u književnoumetničke tokove pažljivo situirana romaneskna proza.
U dalekom dosluhu sa Pekićevim Zlatnim runom (mada bi se i u nekim prethodnim romanima mogla pronaći određena postovećivanja sa Pekićevim žanrovskim izletima), Petrović, prateći istorijat dve linije jedne porodice, hercegovačke i grčke, ispisuje ambiciozno zamišljenu porodičnu sagu. Miris mraka je mogao pretendovati da istovremeno bude i roman o XX veku, ratovima i političkim promenama čiji su svedoci ove dve porodice, ali je pisan tako da se istorijska potka ne postavlja u fokus, već samo služi da potencira muke kroz koje prolaze članovi porodice boreći se za sopstveni opstanak.
Zadirući u relativno daleku istoriju kraja XIX i početka XX veka, od kada počinje ova povest, roman raste naizmenično vukući dve paralelne linije, da bi se porodični kraci različitih naciona spojili bračnim vezama sredinom prošlog veka i njihovi potomci dotrajali do današnjih dana da ispričaju svoju povest.
Poziciju pripovedača, od starijeg brata koji ostavlja zvučni zapis na magnetofonskoj traci, preuzima mlađi brat i jedini preostali muški potomak velikih i moćnih porodica koje su svoj uspon i pad doživele tokom jednog veka i čije će se ime, nagoveštava se u romanu, ugasiti u novom stoleću.
Ne hajući previše za probleme naracije i pozicije mnogobrojnih naratora, Petrović na momente preuzima modele realističkog romana i sveznajućeg pripovedača, što ovaj roman na prvi pogled vraća u okvire klasično ispripovedane sage o razvojnom putu dvaju porodica koje svojim životima prikazuju ukupnost balkanskih prilika.
Mada je ponešto od istorijskog miljea prilagođeno potrebama romana, ili jednostavno klišeizirano, priča ne gubi na uverljivosti stoga što poseduje i sopstveni pečat, natruhe fantastike, koje će ovom romanu dati neophodni balans i smestiti ga u okvire književno relevantne fikcije. U tom kontekstu posmatrano, činjenica da istorijska pozornica nije iskorišćena kao ozbiljnije poprište unutrašnjih uspona i posrnuća dveju porodica, već je prečesto bila samo pejzaž za junake čije su sudbine sačinile zanimljivu priču o životnim preokretima, zamkama i nedoumicama, ne mora biti i ključna mana ovog dela. Jer, Petrović zapravo poentira na drugi način: Snažna volja za preživljavanjem koja vodi galeriju likova kroz period od preko jednog veka, nameće se kao dominantni motiv, remorker što kroz burne vode istorijskih i ličnih posrnuća vuče napred i likove i zaplet romana. Ono što ipak jeste mana, to je izostanak ozbiljnije analize večnog motiva postepenog nestajanja iskonskih životodavnih nagona, uzroka uspona i gašenja dveju nekada moćnih porodica.
Ne dosežući dela koja suštinski problematizuju ove motive, Glembajeve ili Budenbrokove, kao niepohalne razmere Pekićeve sage, Petrović ipak ispisuje, posle Persijskog ogledala, jednu od svojih uspelijih knjiga čije prisustvo na ovogodišnjoj romanesknoj sceni ne može biti zanemareno.

Jasmina Vrbavac

05.07.13 Popboks

U Mirisu mraka Miomir Petrović, uz ponešto sitnijih nedostataka, uspešno miri porodičnu sagu i društvenu hroniku, istovremeno pronalazeći nov način da pomiri težnje iz prve i potonjih mu stvaralačkih faza.

Zoran Janković

O specifičnostima i problemima razvojnog literarnog puta Miomira Petrovića bilo je reči u prikazu njegovog prethodnog romana; i sa distance od par godina Galerijeve vatre stoje kao zadovoljavajuće, ali ipak nedorečeno delo autora koji svakako ima šta da kaže (tačnije, napiše) i čime doprinese savremenoj srpskoj prozi. Nedavno se pojavio Petrovićev novi roman koji, ukupno uzev, predstavlja napredak u odnosu na nekoliko prethodnih dela ovog prozaiste.
Petrović se i u Mirisu mraka većim delom drži prošlosti, ali se uglavnom zadržava na poslednjih sto godina na tlu na kome obitava i ka kojima gravitira ovdašnji puk. Miris mraka predstavlja ambiciozniji zahvat Petrovića, jer reč je o porodičnoj sagi sa širim zamahom na opštem/društvenom planu u prevratničkom i krvavom dvadesetom veku. Miris mraka je uz to i društvena hronika u kojoj čitalac prati ponajpre lutanja i susret dve porodice (jedne hercegovačke i druge grčke) koje se sjediniti u donjim delovima beogradskog Dorćola. Ovde valja zastati i naglasiti da Petrović dosta vešto i sigurno barata osnovnim postulatima porodične sage kao dobro znanog, ali zato ipak ništa manje zahtevnog podžanra.
Miris mraka je dvokraka hronika putešestvija dve ne preterano slične porodice, i Pertrović dosta rano u ovom svom romanu naglašava sudbinsku komplementarnost kao vezivo između brojnog plemena Maksimovića i Teodopulasa, objašnjavajući potanko fatumske zakone gravitacije koji svako malo i geografski udaljene navode na iste staze. Miomir Petrovoić ovde pokazuje dobru pripovedačku formu, njegova naracija je pregledna, zanimljiva i mahom ritmički ujednačina, sa tek ponekom izlišnom elipsom u prikazu usuda mnogobrojne galerije likova koja ispunjava 400 stranica sitnijeg proreda njegovog Mirisa mraka.
Premda da teško može biti spora da je ova knjiga najbolje štivo iz „pera“ ovog plodotvornog pisca od Lisičjeg ludila naovamo, ipak se mora uočiti i nekoliko manjkavosti koje u izvesnoj meri umanjuju opšti povoljan utisak o ovoj prozi. Naime, problem ume da predstavlja epitetsko preterivanje kome je Petrović i dalje veoma sklon, a sem toga, autor ovde u par navrata krene put potrošenih postavki i izraubovanih slika (teror vrlih komunista nad predstavnicima poražene klase po oslobođenju, recimo). A kao krunska zamerka biva u neku ruku antiklimakteričan završetak povesti koja je gotovo sve do kraja obilovala i bivala nošena uzbuđenjima i primetno naglašenim i gradiranim ritmom.
Ipak, bez obzira na izrečeno u prethodnom pasusu, Petrović i dalje neosporno i zasluženo pripada zdravijem delu srpske proze danas, njegov Miris mraka je definitivno proza kojoj vredi posvetiti i vreme i pažnju, a u isti mah svakako i najava sada već gotovo Petrovićevog uobličenog pripovedačkog sampouzdanja kojim se kreće po pipavom tlu nastalom na spoju zagledanosti u davno prošlo, porodične sage i društvene hronike.